Artea Historia I. Juan Plazaola - Etor-Ostoa

JUAN PLAZAOLA
30 — EUSKAL ARTEAREN HISTORIA I
B (bisontea) beste osagarriekin, albokoekin edo bazterrekoekin elkartuak egon daitezke: D (mamuta,
ahuntza edo oreina) edo E (katua, hartza edo errinozerontea)
Irudi hauen haitzuloetako banaketa topografikoa ere, balio sinboliko zehatza duten eskemekin
bat dator. Haitzuloetan hiru irudi talderen banaketa honako hau da: Animalia eta arren
zeinuak, sarreratik gertuko tokietan, emeak, arren bat lagun dutela, erdialdean eta arrak kobazuloaren
barrenenean. 40 Beraz, gai figuratibo arruntena, zaldiaz osaturiko bisontearena da. Kobazuloa
bera emearen sinbolo bezala hartua izaten da; sarrera eta barreneneko animalia eta arren
zeinuak haitzulo beraren osagarriak lirateke.
Sexuaren ulerkera honetaz gainera, heriotzari dagokion beste bat legoke. Azagaia eta zauria,
sexuen elkartze eta heriotzaren sinbolo bezala harturik, berritutako bizitza aldi batetan kokatuak
lirateke, zeinetan egileak bi lerro paralelo eta osagaietan antolatuko liratekeen: gizona-zaldia-azagaia,
eta emakumea-bisontea-zauria.
Interpretapen korapilotsu guzti honen aurrean, begirale soila, zintzilika eta zalantza gehiegirekin
gelditzen da. Annette Laming-Emperairek 1972an zintzoki aitortzen zuen, interpretapen
honek “datu pila handi samarra uzten zuela ezkutuan eta erakustaldi zehatzetan baino iradokizunetan
gehiago oinarritzen dela”. Leroin Gourhanek ere honela dio: “Sexu dualismoaren hipotesia,
egiaz hutsala eta osatugabea dela; langaiei buruzko esperimentazio berri bat beharrezkoa
dela”.
KOKAPEN KRITIKOAK. Prehistorialariak, oro har, estimazio ederra azaldu dute Leroi-Gourhanen
interpretatze sistema honek suposatzen duen ahalegin handi eta arduratsuagatik.
Agian, azterketa kritiko bakarra Ucko eta Rosenfeld-ena izango zen. Hauek izan baitziren
behin eta berriz, paleolitiko artearen esanahia ulertzeko eragozpenik handiena, izan ere, bertako
biztanleek kobazuloen zein erabilera egiten zuten ez ezagutzearena dela esan dutenak. 41
Teoria guzti hauen laburpen bideratzaile baten ondoren, honela irizten zuen hain zuzen,
Altunak: “Paleolitiko artearen hain errealitate zabal eta ugaria, hainbeste milurtekotan iraun
duena, bide bakar batetatik adierazten saiatzea neurriz kanpokoa dirudi”. Orain, azterketak,
batez ere, “Leroi-Gourhanen lanak hobetzera jotzen du eta beroietatik abiatuta bide berriak
urratzera, nahiz eta ekarpenak urriak eta oso astiro gertatzen direnak izan”. 42
Badirudi azkenaldiotan M. Conkey hasi ote den, zenbait haitzetako multzotan, adierazpen
hauek eman zireneko giza taldeen antolaketa sozialaren agerpen sinbolikoa ikusten. Horrela
bada, eme zeinuzko erdiko taldeek, matriarkal-uztabiltze- ehizatze gizartean emakumearen erdiguneko
kokalekua sinbolizatuko lukete. Berak, taldearen betiraunkortasuna ziurtatu eta familia
zaintzen zuen, gizonak berriz, inguruko animaliez sinbolizatuak, ehizara irteten dira.
“Teoria hauek denak akats bera dute. Denak, guztia, ideia bakar batez adierazten saiatu dira.
Agian, denek badute egiarik...”. Leroi-Gourhanek adierazi duen bezala, figuratibo ereduak, paleolitikoak
izan ala ez, ontzien modukoak izan dira, neurri handi batetan desberdinak diren
eduki ideologikoak beren baitan hartu zitzaketenak.
Baina, desberdinak izanagatik ontzi horiek badute esanahi sakoneko kidetasun izaera orokor
bat. Denaren arabera, giza historiaren hain haserako aroan, gerorako hainbestetan bezala, artea
erlijioari loturik doala adierazten da.
5. Paleolitiko artearen amaiera Euskal Herrian
Bereizitako probintzia artistiko bat
Paleolitiko aldian oraindik euskal arteaz ezin badezakegu hitz egin, garai honetan ez dugulako
gorputzez eta kulturaz etnia euskalduna osatua denik aurkitzen, bai ordea, ohar arazi dezakegu
azaldutako arte adierazpenek badituztela, piriniar artearen barruan eskualde berezi baten
antzekoa osatuko luketen elkarte zantzu batzuk.