Artea Historia I. Juan Plazaola - Etor-Ostoa

JUAN PLAZAOLA
18 — EUSKAL ARTEAREN HISTORIA I
Figuratiboen artean, maizenik azaltzen direnak, garai hartako zenbait aberek adierazten dituztenak
dira: bisonteak, zaldiak, oreinak, elur-oreinak, basahuntzak, uroak eta abar. Ia inon ez
da giza irudirik azaltzen.
Figuratiboak ez direnen artean ugaritasun handia dago, ia beti nekez ulertzen direnak. Luzerazko
lerro soilak, sigi-sagako okerrak, ondulatuak, izar irudizkoak, hiruki itxiak, erronboak, obaloak,
laukizkoak, eta abar.
Haitzetako arte lanen daten arazoa konpontzeko bide eraginkorrak bilatuz, prehistorialariek
arte higikorrarekin harremantzeko ahalbideak azaldu izan dituzte beti, hauek datatzea errazagoa
baita, aztarnategiko geruzetan, delako geruza datatu dezaketen beste gai batzuei loturik
azaltzen baitira eta ondorioz berauek ere datatu.
Haitzetako irudiak aldiz, aztarnategiko geruzetatik aparteko hormetan aurkitzen dira, margotu
ala grabatu zituzten artistak, Goi-Paleolitiko edozein garaitakoak izan zitezkeelarik. Hortik
dator bada arkeologoek eta hauen artean, Henri Breuil ospetsuak, betidanik bi arte modu
hauek harremantzeko izan duten interesa. Baina, metodo hau oso eztabaidatua izan da. Bi arte
jarduera hauen arteko kronologia paraleloak ez du ia inoiz ziurra izateko bermerik eskaintzen.
Desberdintasun hau, ziurrenik honegatik emango da, alegia, plastika adierazpen hauen izaera ez
dela estetika sen hutsezko emaitza, baizik eta gaurdaino ziurtasunez ezagutzen ez diren arrazoi
sakonago batzuen ondorioa. Guzti honek pentsarazten du arte higikorraren eta haitzetako artearen
helburuak eta asmoak desberdinak zirela.
Aldiak, estiloak eta kronologia
Hala ta guztiz ere, arkeologorik ospetsuenak paleolitiko artearen zenbait zatien ezaugarriak
zehazten saiatu dira, kronologia prozedura bat finkatzeko balioko zuen moduan. Henri Breuil
izan zen sistema bat gauzatzen saiatu zena. Argudio tekniko eta estilistikoetan oinarriturik, bi
ziklotako prozesu bat asmatu zuen, auriñako-perigordiensea eta bestea solutro-madeleine aldia.
Egun, prehistoriagileek André Leroi-Gourhan-en irizpidea onartu nahiago izan dute, alegia,
“oinarrizkoena ez da beti antzinakoena izaten”, eta orokorrean prehistoriagile ospetsu honek
finkatutako sistema jarraitzen dute. Horretarako ez zen haitzetako arteaz bakarrik baliatu, baita
arte higikorraz ere.
Leroi-Gourhan, estiloaren zenbait egituraketa faktore hautatzetik hasi zen; hain zuzen ere,
kokatze, konposatze, artikulatze eta animazioan. 1 Segida honi, beste bigarren mailako osagai
batzuk erantsi zizkion. Eta guzti hauez baliaturik, ehunka arte muestren ikerketari aplikatuz eta
“ez figuratibo” artearen lehen denboraldi bat ziurtzat hartuz, lau talde edo estilotan zatitu zituen:
I. Estiloan (Auriñaciensea, K. a. 30.000-27.000) oso mugatutako segida duena, estilo zakarreko
sexu ezaugarrien irudi eta sinboloena.
II. Estiloan (Solutrensearen hasieraraino iritsiko litzatekeena, 25.000-18.000) giza eta animalia
iruditxo eta arte higikorretan aberatsa den aldia (Isturitzeko kobazuloa); hormetako arte
ziurraren lehen lanak azaltzen dira, naturalista joerakoak eta estilizazio alderakoak besteak; irudiak,
animaliaren lepoa eta bizkarra eta bere espeziea ezagutzeko xehetasunak adierazten dituen
marra guztiz oker baten gainean eginak daude; adar eta adajeak guztiz ertzetaka edo aurrez aurre
(“perspective tordue”) adierazten dira, eta behealdera xehetasunak desagertu egiten dira.
III. Estiloa (Solutrensea eta Erdi-Madeleine aldia, 17.000-13.000) II. goaren ezaugarri batzuk
gordetzen ditu, baina teknika landuagoarekin. Zaldiek gorputz luzaska dute (Ekain). Bisonte,
zezen eta ahuntzetan aurrealdearen lodiera handiagotu egiten da; hankak oso xehetasun
handikoak dira, apoak eta hatzazkalak ere markatuak, baina normalean motzak dira eta horrek
animaliak altura txikikoak eta lodiera handikoak bezala azaltzen ditu (batzuetan, horregatik hitz
egin izan da puztutako animaliez). Adar, adaje eta azkazalak perspektiba desberdinetan azaltzen
dira, baita “perspective semi-tortuen” ere.
IV. Estiloan (Azken-Madeleine aldia, 13.000-9.000) irudien ertza argazkietako errealitatearen
gertukoa da, zenbait ohizkotasuneki: adar, adaje eta hatzazkalak perspektiba arruntean adieraziak
daude eta irudiak lantzeko moduetan kodifikazioak azaltzen dira eta abar. Gutxi gora
behera, % 78 paleolitiko haitzetako arte lanak aldi honetakoak dira. 2