Artea Historia I. Juan Plazaola - Etor-Ostoa

JUAN PLAZAOLA
3. Megalitismoa. Trikuharria
40 — EUSKAL ARTEAREN HISTORIA I
Eraikuntza megalitikoa eta bere esanahia
Baina arkitektura, aterpearen berezko behar horren irtenbide soil bat baino gehiago da.
Gizakiak berehala sentituko zuen, funtsezko iraupen senazko erantzun horren bizikizunean bertan,
bere eskulana nabariarazi nahia, bere bizitzarako espazio baten mugaketa horren egitekoaren
garrantzia adierazteko: monumentua da arkitektura bezala. Baina, herri abeltzain eta ehiztarien
artean arkitekturaren monumental izaera ez zen bere ingurugiro arloan emango, ehorzketa erlijioso
izaera zuten eraikuntzetan baizik.
Milurteko batzuk lehenago, paleolitikoko ehiztariak beren halabeharraz oso kezkatuak egonak
izan ziren. Bizirautea bakarrik ez zen garrantzia zuena. Heriotza oso gauza misteriotsu eta
izugarria zen, eta litekeena zen denaren amaiera ez izatea. Inspirazio misteriotsuen mesedea irabazi
beharra zegoen. Horrela, bada, iritsi zen haitzuloa bizitoki bat gehiago izatera. Santutegi
izatera ere iritsi zen. Barruko ilunpeak bizitza eta heriotzari buruzko eta baita harantzagokoari
buruzko zeremonietarako gorde ziren.
Gainera, giroaren gozoagotzeak garai hartako gizakiak kanpoan gero eta sarriago bizitzera
bultzatu zituen. Baina, aldaketa horrek ez zuen “bizimoduan” beraiengan benetako “humanismoa”
galarazi, zeinak, beste gauzen artean bizitzaren eta heriotzaren zentzuaz hausnarketak egitea
suposatzen duen. Megalitismoari buruz, zenbait idazlek, izadiaz gaineko indarrei zieten
begirunezko beldurrez, eta talde erantzunak eragin zituzten elkarte osoaren izuaz hitz egin izan
du. Gauza da, izadiaz gaineko izuak edo biziraupenezko eta bizimodu hobe baten helburu soilak
elkarte mailan sentituak izan zirela, eta modu berean elkartearen adierazpenak eskatzen zituela.
Horrela sortua izango zen ziurrenik, gizakia bizi zeneko geografia osoan hedatu zen megalitismoa.
Eta megalitismoarekin batera arkitektura sortu zen, gaur ulertzen dugun bezalakoa: espazio
bezala eta bolumena bezala; babesleku bezala eta monumentu bezala.
Megalitismoaren jatorria
Urte luzez eztabaidatua izan da megalitismoaren jatorria. Orain urte batzuk, iritzi orokorra
Mediterraneo ekialdetik zetorren zabalkunde tesiaren aldera makurtu zen.
Aldi moderno honetan, megalito multzo handienak Europa atlantiarrean aurkitzen ditugunez,
sartaldeko jatorria eman nahiago izaten zaie, gutxi gora behera, aldi berekoak eta bertakoak
bezala hartuz zenbait eskualdetan, erlijiozko ulerkera batzuetatik eta zenbait aldeko baldintzetatik
abiatuta, hara nola, demografia hedapena eta neolitiko erreboluzioak eragindako ekonomi eta
gizarte baldintza berriak.
Euskal Herriari dagokionez, megalitiko tipoen eta beraietan aurkitutako ostilamenduen
azterketek, arkeologo batzuk “poligenismo edo zabalkunde neurritsua” deitu litekeen jarrera
batetara daramatzate. Megalitiko fenomenoak (ez dezagun “kultura” megalitoa esan, kultura
desberdinetako esparruan emaniko gertakari bat denez) “atlantiar sartaldeko ertzaren zenbait
fokuetan” izango zuen bere jatorria: Portugal, Bretainia, Hegoaldeko Ingalaterra, Irlanda,
Danimarka eta Iberiar Penintsulan. Hain zuzen ere, Boch Gimpera, Maluker de Motes, Palol
eta beste batzuen ondoren, Arabar Errioxako megalitoetan Portugal aldeko eragina ikusi da.
Horren arabera, euskal megalitoen zabalkundea, arabar aldeko lurraldera hain zuzen ere, sartaldetik
eta hegoaldetik etorritako herri berrien eraginezkoa izango zen. 23 Askoz milurteko lehenago
Neardenthal gizonak bere hildakoak banaka lurperatzen zituen. Orain Neolitoan berriz,
taldeka lurperatzea ohizkoa bihurtzen hasi zen. 24 Arkeologoek, garai honetan, hain zuzen ere
uste dute “biztanleriaren gorakada izugarria” gertatu zeneko arrastoak aurkitzen direla. Banakako
ehorzketen gainetik jarriko da nekropolia.