Maria Caplazi che ha dau <strong>scola</strong> diesch onns suenter Fidel Caderas, ha medemamein relaschau inapartida interessantas notizias davart las <strong>scola</strong>s da <strong>Tujetsch</strong>. Ella relata denter auter:Da 1873 ‐ 74 entochen 1879/80, siat unviarns, hai jeu fatg <strong>scola</strong> a Sedrun; igl unviern 1881 aCamischolas, sperond che lezza pli leva lavur cun 23 <strong>scola</strong>rs, seigi pli favoreivla a miasanadad.Il diember da <strong>scola</strong>rs a Sedrun variava denter 50 ‐ 60; in onn 61 ed in onn 48, repartisin 7 classas. L'instrucziun ed educaziun da quels carezai affons cun aschi promtaobedientscha e sutmissiun, zun attaschai e <strong>dalla</strong> pli buna veglia enten suandar admoniziuns,cussegls e giavischs, era miu grond legherment. Favori intragliauter cun talents mesauns,han ei levgiau mia lavur, gidau suenter mia inhabilitad entras ualti general buna diligenza,premurada activitad en <strong>scola</strong> ed a casa. La pli gronda indulgenza e toleranza han tuts cars,buntadeivels cooperaturs <strong>dalla</strong> <strong>scola</strong> demussau a mias biaras munconzas e mendas.Igl emprem onn hai jeu giu 400.‐ frs. pagaglia, ils quater suandonts 500.‐ frs. ed ilsdus davos onns aunc habitaziun e lenna tiels 500.‐ frs. Il local da <strong>scola</strong> era en casa dacaplania; per la numerusa populaziun ina stiva bassa, pintga e stgira. Laschond il ludeivelcussegl d'educaziun miserar in onn ils locals da <strong>scola</strong> e prescrivend el 4,5 qm 3 plaz per affon,ha ei resultau ch'ils mes vevan mo 0,8 qm 3 plaz.Miu antecessur ei sgr. <strong>scola</strong>st Fidel Caderas da Ladir staus, miu successur <strong>scola</strong>stAnselm Capeder, avon a Camischolas. Sch'jeu seregordel endretg, ha era Camischolas pagaumia lavur cun 430.‐ frs. Lezs affons, meins occupai a casa, han demussau cun pintgaexcepziun ina nunstunclenteivla activitad e diligenza. ‐ A Cavorgia hai jeu fatg <strong>scola</strong> ils treisunviarns 1898/99 e 1900 cun 8, 7, 6 <strong>scola</strong>rs pulit talentai e zun diligents, mo pauc sviluppai,per gl'auter denton oreifer buns affons.""Cert, ei ha dau en tuts onns bia anecdotas da rir, mo sai jeu oz buca pli seregurdar da tuttasaschibein e co ellas ein seconstituidas. ‐ D'ina tscheivrila recreaziun sai jeu far menziun ....Havend il ludeivel cussegl da <strong>scola</strong>, sco era buns geniturs lubiu in communabel divertiment,havein uns seprofitau da quella lubientscha per gliendisdis‐tscheiver. Suenter messa ein tuts<strong>scola</strong>rs vegni en <strong>scola</strong>, per spitgar ils associai da tscheiver: revendissims signurs farrer Desaxe caplon sur Augustin, cussegl da <strong>scola</strong>, plirs babs e president communal Luregn Jacumet.Cantau ina canzun sil plaz, ei la cumpignia semessa sin viadi a Rueras, cantond e giubilond emenada dils dus pli pigns <strong>scola</strong>rs sco capitani e portabandiera. A Rueras essan nus sereunien baselgia, cantau ina canzun. Sin nies retuorn fatg il medem a Zarcuns ed a Camischolas.Ils vischins da scadin liug ein separticipai da quella affonila legria, sepustond sin finiastra,sper via per veser ed udir la legra societad. Arrivai a Sedrun circa allas 12, han 2 ‐ 3 siets dabuis beneventau la cumpignia. Spir appetit essan nus i ella Cruna per satisfar a quel cun inbien refrestg. Duront quel han ils affons sedivertiu cun cantar e declamar. In pulit diemberda vischins formavan igl auditori. Memia gleiti eis ei stau sera e la legra societad ha stuiusesparter e sespatitschar.In onn hai jeu giu in principiant, paupers da talent, e quel hai jeu ditg buca saviuperschuader da far scriver ‐ ord spir buna fei. Aschigleiti che jeu bandunavel el, metteva elgreffel e tabla d'in maun, mo steva tut ruasseivels e quiets. Dumandond pertgei el scrivi buc,ei la risposta stada: "Ju stu fa scu la schulmeistra: lezza scriva era bètg!(Las notizias da <strong>scola</strong>sta Maria Caplazi, ha pader Baseli Berther ugliau da scriver l'autura. Quella cuorta memoria da<strong>scola</strong>sta Maria Caplazi, ei vegnida scretta ils 24 da december 1901.)Tenor las tabellas d’absenza ch’ein avon maun egl archiv communal vegneva pil pli menau inaseriusa controlla <strong>dalla</strong>s absenzas. Quella digl onn 1871/72 <strong>dalla</strong> <strong>scola</strong> romontscha cun instrucziunnaven dils 25 d’october entochen igl emprem d’avrel noda sigl emprem fegl co menar la controlla.20
Moda de nudar en.Absenzas d’avon miez diAbsenzas de suenter miezdiAdsenzas digl entir diAbsenzas per malsognaAbsenzas per urgentsbasegnsAbsenzas cun lubientschadil <strong>scola</strong>stAbsenzas cun lubientschadil presidentInteressant ei era l’egliada sil program da <strong>scola</strong> digl onn da <strong>scola</strong> 1873/74 a Sedrun che sesanfla eglarchiv communal.Program <strong>dalla</strong> <strong>scola</strong> da SedrunLa <strong>scola</strong> da Sedrun ha entschiet ils 20 d’october 1873 e finescha ils …. d’avrel 1874.Quella ha dumbrau 49 <strong>scola</strong>rs parti giu en 7 classas. A quels ei vegniu cumpartiu instrucziunen sequents roms: ductrina, lungatg, quen, callegrafia, historia, geografia, contabilitat ecant.I ClassaDuctrinaLungatg. Legiu el cudisch d’ABC ed ils exercezis el cudisch secund entochen exercezi 50. Scretsilbas, plaids e construcziuns tenor exercezis <strong>dalla</strong> emprema secziun el cudisch secund.Analisau silbas, plaids e construcziuns. Memorisau las historias 8,9,10,11,12,13,14 el secundcudisch ed in per autras.Quen. Dumbrau 1 – 30 mettend vitier 1,2,3,4,5 e targend giu 1,2,3. Cantau la scala, iglaccord e 4 canzunsII ClassaDuctrina. Priu atras la ductrina el cudisch entochen tiella penetienza.Lungatg. Legiu el cudisch secund las historias 1 – 26.Memorisau tuttas. Scret construcziuns tenor ils exercezis dil cudisch secund. Fatgdescripziuns dil: greffel, la lingiala, la tabla, il cudisch, la suppia, la meisa, la pegna, il paun,la tscherescha, il meil, la camischa, il gat, la gaglina, la nuorsa, la caura e memorisau a tablalas historias 8,9,10,11,12,12,14,15.Quen. Dumbrau ensemen, tratg giu e multiplicau 10 – 100 a tgau ed a tabla cunnominaziun.Callegrafia. Scret sin pupi en lingia dubla.Cant. Cantau la scala, igl accord e 4 canzuns.III ClassaDuctrina. Priu atras tenor il catechismus pign entochen tiella penetienza.Lungatg: Legiu exercezis e historias el cudisch secund, el tierz cudisch legiu historia biblaentochen las historias da David e las historias egl appendix. Memorisau quellas tuttas, scretconstrucziuns tenor exercezis el cudisch secund e tierz entochen exercezi 20. Fatgdescripziuns dil: cudisch, la trucca, la pegna, il paun, la tscherescha, la casa, il tgaun, la21
- Page 1: TujetschHistoria dalla scolaIna doc
- Page 4 and 5: Cuntegn1 La scola veglia 52 Las mid
- Page 6 and 7: …. far duas ga per di scola.(Noti
- Page 8 and 9: Muggli Grond.) ‐ Als auters affon
- Page 10 and 11: 2. Las midadasIls onns 1840/50 cres
- Page 12 and 13: Co fuva ussa la situaziun da scola
- Page 14 and 15: Survegnend denton ina megliera paga
- Page 16 and 17: 1. Surpren Lehrer Pl. Bisquolm de f
- Page 18 and 19: Buca pauc interessant ei quei che p
- Page 22 and 23: caura, il cavagl, il tgiet, la merl
- Page 24 and 25: Program da scola pigl onn 1873/1874
- Page 26 and 27: Ei era scartezia, pertgei igl onn 1
- Page 28 and 29: 1870‐1873 sur Gieri Tuor1884‐18
- Page 30 and 31: 3. Bruno Soliva da Gonda4. Gion Pau
- Page 32 and 33: 32la casa da scola, vegnius purtaus
- Page 34 and 35: Co sepresentava ussa la nova casa d
- Page 36 and 37: cuschinau persuls. 4 onns, 1896 ‐
- Page 38 and 39: Josef Schuoler, Danis 1887‐1889Gi
- Page 40 and 41: La scola da 1962La carschen dalla p
- Page 42 and 43: semover d’entochen ussa. Ils plan
- Page 44 and 45: L’emprema sesida dalla cumissiun
- Page 46 and 47: La casa da scola da 1962Ella Gasett
- Page 48 and 49: Ils scolasts dapi 1962 en scola nov
- Page 50 and 51: 1984 Giuseppa Giossi1985 Claudia Ca
- Page 52 and 53: tarmetter ils affons a scola o Sedr
- Page 54 and 55: 1941. Ha la vischnaunca vuliu sfurz
- Page 56 and 57: Ils plans dils anno 1950Igl onn 194
- Page 58 and 59: Cugl onn 1952 vegn pia tschentau il
- Page 60 and 61: 60.... Doch soll die Gemeinde ... f
- Page 62 and 63: Cul spiarder la funcziun da scola e
- Page 64 and 65: 1929/1938 Gion Mihel Peder da Selva
- Page 66 and 67: ed il secunvegnir cun architect Mai
- Page 68 and 69: onn 1965 da crear per in per onns i
- Page 70 and 71:
7. Scola e scolasts da Selva e Tsch
- Page 72 and 73:
Suenter haver mess en discussiun la
- Page 74 and 75:
En scola a Sut CrestasIls scolasts
- Page 76 and 77:
8. Scola e scolasts da CavorgiaCavo
- Page 78 and 79:
Ils 7 da zercladur 1880 scriva il d
- Page 80 and 81:
conjugaziuns e declinaziuns, savev
- Page 82 and 83:
1967‐1968 Clara Deplazes, Rabius
- Page 84 and 85:
Cugl onn 1940 surprendan las soras
- Page 86 and 87:
Thomas Curschellas 1940‐1943Giach
- Page 88 and 89:
Scoletta a RuerasIls vischins da Ru
- Page 90 and 91:
10. Il cussegl da scolaCumissiuns d
- Page 92 and 93:
Il cussegl da scola 1993La direcziu
- Page 94 and 95:
1903:Sur Gaudenz EnglerGiachen Fide
- Page 96 and 97:
1943:Benedetg DeflorinLudwig PallyG
- Page 98 and 99:
1983:Conrad Berther, president, Rue
- Page 100 and 101:
11. Ina cronologia dils baghetgs da
- Page 102 and 103:
13. FontaunasArchiv dalla Vischnaun
- Page 104 and 105:
Ei vegniu legiu ora ina cumissiun d
- Page 106 and 107:
leu seigien perina nua tschentar qu
- Page 108 and 109:
17‐02‐1918 Tals che vulan surpr
- Page 110 and 111:
ei vegn iniziau e quasi cumandau da
- Page 112 and 113:
03‐05‐1942 Vegn ei publicau ch
- Page 114 and 115:
Suenter che la discussiun ei stada
- Page 116 and 117:
Il president prelegia ina brev digl
- Page 118 and 119:
La proposta da far la sala pli pint
- Page 120 and 121:
06‐12‐1959 Entras signur cauvit
- Page 122 and 123:
28‐06‐1962 Signur president ori
- Page 124 and 125:
apport digl inspectur da scola. Il
- Page 126 and 127:
d’emprova!22‐12‐1973 Il regau
- Page 128:
proposta 33 gie, 11 na.Aschia sei c