12.07.2015 Views

Historia dalla scola dalla Val Tujetsch

Historia dalla scola dalla Val Tujetsch

Historia dalla scola dalla Val Tujetsch

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

…. far duas ga per di <strong>scola</strong>.(Notizia da pader Baseli Berther, ella Biblioteca romontscha <strong>dalla</strong> claustra da Mustér.)Avon la fundaziun <strong>dalla</strong>s caplanias ella val vegneva il plevon sustenius da caplons ni gidonterscasuals ni ch’el era persuls responsabels per l’instrucziun e pil quitau ch’ei vegni dau <strong>scola</strong> envischnaunca e quei silmeins en in liug <strong>dalla</strong> val. Sper la pastoraziun fuva quei pil plevon ina pulitalavur. Il diember da naschientschas dumbrava igl onn 1700 31 affon, 1740 28 affons, 1745 38affons e 1750 42 affons. Per levgiar sia lavur pledeva el era mintgaton in “magistri” ch’el stueva sezindemnisar. In tal fuva tenor il cudisch da battens da 1664 il magister Risch.Il plevon da Sedrunnoda el register da battens ils 12 d’avrel 1692 la naschientscha <strong>dalla</strong> feglia Maria Magdalena damagistria Risch e Durgiai Victoria. Il secund “<strong>scola</strong>st” ei registraus ils 26 d’uost 1708, il magistriJoannes Soliva che veva maridau la Durigiet Maria.(El cudisch da batten nr. 1: "1692, 12 Aprilis: Maria Magdalena filia magistria Risch et Durgiai Victoria; 1708. 26 augusti: MariaCatharina filia magistri Joannes Soliva et Maria Durigiet legitimae uxoris.")Sin fundament <strong>dalla</strong> gliesta dils caplons da Sedrun dils emprems onns eisi da supponer ch’ei fuvabuca lev da survegnir in caplon e lu aunc tals che instruevan bugen ils affons. En gliez cass stueva ilplevon haver quitau, sez surprender ni surdar la lavur a laics.Quei demonstrescha fetg bein ina brev dils Tuatschins scretta ils 28 da matg 1679 agl uestg daCuera. Cheu secloma ei denter auter:Sur Jacob Anton de Gonda plevon a Sedrun ei sedecidius quei onn da surprender el sez la<strong>scola</strong> a Sedrun, aschinavon ch'ei seigi aschi pupratscha stabilitad “so schlechteBeständigkeit” culs caplons, mo stoppien ins schar la libertad ad el d'encurir in caplontudestg ni talian che gidi el. La vischnaunca hagi supplicau el ditg persuenter, entochen ch'elhagi dau suenter e scret la caussa a Cuera.(La copia da quella brev sesanfla ella Biblioteca romontscha <strong>dalla</strong> claustra da Mustér.)Da quei temps vegneva la <strong>scola</strong> sustenida dil cumin <strong>dalla</strong> Cadi che selubeva era d’intervegnir encass delicats en fatgs da <strong>scola</strong>.Ei ordenau ch'ils signurs geraus da <strong>Tujetsch</strong> en preschientscha dil Herr Farrer dueigien farclamar Andriu Beer e sia casada e quel admonir ch’el muossi ed entruidi ses affons meglier ecumandar ch’el quels flisiameing tarmetti a <strong>scola</strong> e ductrina. Aschiglioc resalva in Lud.Oberk. da dar il dueivel castitg per sia malobedientscha, cun el leutier obligar da tener sesaffons ella vischnaunca da <strong>Tujetsch</strong>.(Protocol da Cumin 1 sut "Anno 1790, ils 22 da Nov. Lud. Oberk. dil Cumin ..")Quella fuorma da <strong>scola</strong> e quell’instrucziun ha cuzzau tochen viaden l’entschatta dil 19aveltschentaner. Pader Placi a Spescha scriva en sia descripziun <strong>dalla</strong> val digl onn 1805 davart la <strong>scola</strong>:Quei uffeci ei adossaus als caplons da Sedrun, da Rueras e da Selva. Ils affons san serenderen casa‐caplania e retscheiver leu instrucziun en leger e scriver en romontsch e latin.Beinduras vegn era in laic admess. Las <strong>scola</strong>s entscheivan il november e cuozan entochendumengia da palmas.Pader Placi manegia ch’ei fussi pli cunvegnient da surschar il dar <strong>scola</strong> a persunas laicasd’omisduas schlatteinas. Al spiritual duess vegnir surdau ina lavur d’instrucziun pli correspondentaa siu caracter, numnadamein l’instrucziun en religiun e morala ed en auters arts e scienzias e queimo alla giuventetgna masculina. Il cuntrari duessen versadas giuvnas sils onns instruir mattatschas6

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!