12.07.2015 Views

Historia dalla scola dalla Val Tujetsch

Historia dalla scola dalla Val Tujetsch

Historia dalla scola dalla Val Tujetsch

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

7. Scola e <strong>scola</strong>sts da Selva e TschamutL’emprema baselgia a Selva ei vegnida consecrada igl onn 1630 da Giusep Mohr, uestg da Cuera.Cugl emprem caplon Pieder Callemberg da Schlans, igl onn 1664, ha carteivel era la <strong>scola</strong> entschiet.Avon ein ils affons da Selva e Tschamut carteivlamein vegni instrui da persunas privatas. Il diemberd’affons dils dus vischinadis ei matei staus pigns. Entochen il caplon sur Gion Giusep Deplaz, caplonper Dadens igl Uaul da 1818‐1859, han buca meins che 32 caplons surpriu l’instrucziun dils affons edil pievel. La casa pervenda fuva pia era stanza da <strong>scola</strong>. Sco els auters vischinadis han era ilsvischins da Selva e Tschamut cul caplon alla testa giu quitau per l’instrucziun da lur affons. Ilspiritual fuva per ordinari pagaus nuot per dar <strong>scola</strong>, ni quasi nuot.Era a Selva prescriveva ina obligaziun dil beneficiat, la quala datescha senza dubi aunc digl urbarivegl, sco suonda:. . . Sechtens. Soll Er ohne weiteres Interes Schull halten, und die Kindern unterichten.Empau pli originala fuva la <strong>scola</strong> da Selva. Aschia raquenta la tradiziun che sur Deplaz fagevi <strong>scola</strong> aSelva en stiva <strong>dalla</strong> casa pervenda e ch'el schevi enqualga als affons da Selva:70Vus haveis en truffels enstagl tschurvi,ed als da Tschamut:e vus pelletschas.La lavur da dar <strong>scola</strong> fuva pulitamein stentusa senza adattai cudischs ed indrezs. Sur Gion GiusepDeplaz deva <strong>scola</strong> en sia casa e quella cuzzava per ordinari da sontga Catrina, ils 25 da november,entochen la dumengia da palmas. El entschaveva mintgamai ualti marvegl e fageva <strong>scola</strong> tochenmesa las endisch e pér lu celebrav’el la s.messa. El mussava da leger, scriver e far quen. Ei era inum pign, curteseivel, temprau e tuttavia versaus ellas scienzas. El haveva giu fatg ses studis,schibein dil gimnasi sco era <strong>dalla</strong> teologia a Salzburg ed era cunzun bein da casa ella historia.Nunhavend all’entschatta in cudisch d’ABC, vegnevan ils affons cun ina slonda en fuorma dapalutta en <strong>scola</strong>, sin la quala ils bustabs eran tagliai ora cun in cunti. Il bien caplon mussava eschava dir si ils bustabs. Suenter haver fatg in temps quei exercezi, prendev’ins in cudisch damussaments, da ductrina ni d’oraziuns ed entschaveva a bustabiar ed arrivar aschia tier il leger.Gion Gaudios Riedi da Tschamut, bab da sur Gion Evangelist, capeva bein da tagliar ora quelsbustabs ed era aschia per bein enqual affon il furnitur digl ABC da lenn.A Bregenz ei cumpariu gia igl onn 1805 in ABC en lungatg sursilvan, mo tier nus ha pér igl ABC dapader Beat Ludescher giu in esit desiderau. Era la bibla da pader Sigisbert Frisch, cumparida 1823,ei stada da grond néz per la <strong>scola</strong> egl emprender da leger. Mender era ei propi cul scriver! Sur GionGiusep Deplaz encureva ensemen plattas, tablas da scriver per ses <strong>scola</strong>rs e cun gronda breigiatagliav’el ora greffels ord toccanaglia da plattas ch’el parteva ora en sia <strong>scola</strong>.Arisguard il quen existev’ei gia dus cudischs, in da Christian Jodocus Steinhauser (1808) e l’auter dapader Beat Ludescher (1809), mo fuvan quels cudischs darar els mauns dils <strong>scola</strong>rs. Pli da veglvegnev’il quen fatgs a tgau e nudaus si, sch’ei fageva da basegns, cun in cunti sin buccadas lenn allamoda <strong>dalla</strong>s stialas da latg. Aschia deva ein aunc quels onns leu vischins che han purtau la mesirad’in toc prau en bratscha e quartas, tagliaus ora sin ina stiala lenn.Las <strong>scola</strong>s da SelvaLa primavera 1852 han ins entschiet a baghiar a Sut Crestas la caplutta culla casa pervenda e cunina stanza da <strong>scola</strong>. Igl unviern 1853/54 ei sur Deplaz serendius per l’emprema ga a Sut Crestas perhabitar e tener survetsch divin leu.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!