1 HET PALESTIJNS JODENDOM TUSSEN 500 VÓÓR EN 70 NA ...

7. Mithra en de andere grote goden der Iraniërs worden doodgezwegen, maar iets van
hun kwaliteiten komt naar voren in andere wezens dan de genoemde, die Ahura
Mazda begeleiden.
Wat Zarathustra in Noordoost Iran geleerd heeft is niet zonder meer gemeengoed bij
alle Iraniërs geworden. Er zijn kringen geweest, die andere wegen zijn gegaan.
Daaruit is in later tijd de Mithrareligie en het Zurvanisme naar voren gekomen. Maar
op de staatsgodsdienst van de achaemenieden heeft zijn leer in sterke mate een
stempel weten te drukken.
Het resultaat daarvan maakt op ons de indruk van een compromis tussen de grote
waarden van die leer en het Iraanse polytheïsme; doch ondanks het compromis dat
wellicht gesloten moest worden kreeg de Iranese religie onder de achaemenieden een
nieuw gezicht. De vraag is, of men kan vaststellen, wanneer ongeveer dit gestalte
begon te krijgen.
Noch uit hetgeen omtrent Cyrus bekend is, noch uit de dingen die we over Cambyses
weten blijkt, dat zij iets met de leer van Zarathustra het zoroastrisme te maken hebben
gehad.
Bij Darius 1 is dat echter wel het geval. Hij is afgebeeld met het embleem van Ahura-
Mazda (op de Behistun-inscriptie), en dit embleem treft men herhaalde malen aan in
het door hem gestichte Persepolis.
Xerxes zegt in een inscriptie dat hij de daeva's vervolgt.
Het heeft er dus alle schijn van, dat het zoroastrisme zijn kansen gekregen heeft door
de wisseling in de dynastie die plaatsvond, toen Darius zich meester maakte van de
troon.
Het is in dit verband opmerkelijk, dat Darius strijd voerde met de magiërs. Wat over
deze priesters der Meden bekend is, doet niet vermoeden, dat zij zoroastristen geweest
zouden zijn; al schijnen zij zich in later tijd wel
in die richting te hebben aangepast. Door hen neer te slaan opende de nieuwe vorst
mogelijkheden voor de verbreiding van de leer van Zarathustra, zonder dat dit echter
gevoerd heeft tot alleenheerschappij voor deze leer. Naar dit laatste te streven zou
waarschijnlijk ook een politiek onhaalbare kaart geweest zijn. Dat het polytheïsme
niet uitgebannen werd blijkt uit inscripties van Artaxerxes II, waarin naast
AhuraMazda ook Mithra en Anahita genoemd worden. Het blijkt verder nog veel
duidelijker uit de oudste traditieverzameling van het zoroastrisme, de Avesta
.De alleroudste gedeelten daarvan, de Gatha's dat zijn poëtische stukken die aan vaste
structurele normen voldoen en die geschreven zijn in een oud Noordoost Iraans dialect
geven de boven beschreven monotheistische leer van Zarathustra weer. Maar in de
jongere delen van de Avesta komen ook andere goden dan Ahura Mazda voor. Zonder
de Avesta zouden we zelfs van de genoemde oud Iraanse goden nauwelijks iets weten.
Een merkwaardig gevolg van het feit, dat de achaemeniedische staatsreligie ondanks
de invloed van de leer van Zarathustra polytheïstisch bleef, is geweest, dat het
zoroastisme zich op den duur tot een tweegodendom ontwikkelde met als polaire
figuren tegenover elkaar Ormoezd (Ahura Mazda), de goede god, en Ariman
(gegroeid uit de Angra Mainyu), de kwade. Deze ontwikkeling is te begrijpen vanuit
het gezichtspunt, dat getrouwe aanhangers van de leer van Zarathustra de wezens, die
Ahura Mazda begeleiden en die verpersoonlijkte eigenschappen zijn, nauwelijks los
van zijn persoon hebben kunnen zien.
Voor hen was in dit kader de Spenta Mainyu de weldoende geest nauwelijks te
scheiden van de persoon van Ahura Mazda zelf.
Dit bracht echter de polariteit van Spenta Mainyu en Anera Mainyu - de kwade geest -
20