Schutten, schuren en overbruggen ... - Leven met Water
Schutten, schuren en overbruggen ... - Leven met Water
Schutten, schuren en overbruggen ... - Leven met Water
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
draai<strong>en</strong> van de al bestaande westelijke mol<strong>en</strong> stroomde veel water de Gouwe op, waardoor het<br />
waterpeil aanmerkelijk steeg. Voor de boer<strong>en</strong> in de polders langs de Gouwe was dat e<strong>en</strong> ramp omdat<br />
zij hun overtollig water niet meer kwijt kond<strong>en</strong> rak<strong>en</strong>. 58 To<strong>en</strong> zij vernam<strong>en</strong> dat Gouda bezig was e<strong>en</strong><br />
tweede <strong>en</strong> nog grotere mol<strong>en</strong> te bouw<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>d<strong>en</strong> zij e<strong>en</strong> klacht in bij het Hoogheemraadschap van<br />
Rijnland. Na grondig onderzoek daagde het hoogheemraadschap de stad Gouda voor het Hof van<br />
Holland.<br />
Tijd<strong>en</strong>s de rechtzaak bracht Gouda naar vor<strong>en</strong> dat de volmol<strong>en</strong>duikers niet slechts nuttig war<strong>en</strong> voor<br />
de welvaart van de stad maar vooral ook noodzakelijk voor de hygiëne. Door de modernisering van de<br />
sluiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> de bouw van de Hav<strong>en</strong>sluis kond<strong>en</strong> deze nauwelijks meer gebruikt word<strong>en</strong> voor het spoel<strong>en</strong><br />
van de gracht<strong>en</strong>. De volmol<strong>en</strong>duikers moest<strong>en</strong> deze rol overnem<strong>en</strong>. Er werd onder druk van het Hof<br />
e<strong>en</strong> compromis gevond<strong>en</strong>, waarbij Gouda moest accepter<strong>en</strong> dat de duikers van half februari tot half<br />
mei geslot<strong>en</strong> moest<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>. Ook mocht<strong>en</strong> de mol<strong>en</strong>s niet in bedrijf zijn als het waterpeil e<strong>en</strong><br />
afgesprok<strong>en</strong> hoogte overschreed. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> moest e<strong>en</strong> aantal duikers of zijl<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de Hav<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
Spieringgracht word<strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong>. De oostelijke volmol<strong>en</strong> kon vervolg<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> afgebouwd <strong>en</strong> in<br />
1631 in gebruik word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Deze volmol<strong>en</strong> werd ook wel de Grote Volmol<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd, terwijl<br />
de westelijke mol<strong>en</strong> aan de Veerstal <strong>met</strong> Kleine Volmol<strong>en</strong> werd aangeduid.<br />
Kruis<strong>en</strong>de deur<strong>en</strong><br />
De volmol<strong>en</strong>duikers blev<strong>en</strong> lange tijd hun rol vervull<strong>en</strong> bij het schoonspoel<strong>en</strong> van de gracht<strong>en</strong>. In de<br />
tweede helft van de achtti<strong>en</strong>de eeuw kreg<strong>en</strong> de duikers hulp bij deze taak. In die tijd werd de Donkere<br />
Sluis te Gouda ingrijp<strong>en</strong>d verbouwd. Om het spoel<strong>en</strong> <strong>en</strong> vooral <strong>schur<strong>en</strong></strong> van de Goudse gracht<strong>en</strong><br />
mogelijk te mak<strong>en</strong>, werd de sluis behalve van e<strong>en</strong> stel vloeddeur<strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s voorzi<strong>en</strong> van kruis<strong>en</strong>de<br />
deur<strong>en</strong>. Deze deur<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> het hoge water in word<strong>en</strong> geop<strong>en</strong>d, in teg<strong>en</strong>stelling tot de meeste<br />
andere in die tijd gebruikte deur<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zijn zowel de doorvaarthoogte als de doorvaartwijdte<br />
niet begr<strong>en</strong>sd. E<strong>en</strong>maal geop<strong>en</strong>d kond<strong>en</strong> de deur<strong>en</strong> echter niet meer teg<strong>en</strong> het hoge water in word<strong>en</strong><br />
geslot<strong>en</strong>.<br />
Volg<strong>en</strong>s Wiebeking werd de sluis in 1770 gebouwd door de Gebroeders Blank<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />
aannemersbedrijf uit Haastrecht. 59 De latere inspecteur-g<strong>en</strong>eraal Jan Blank<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> zoon van e<strong>en</strong> van de<br />
gebroeders, meldt dat hij de sluis in 1778 zag bouw<strong>en</strong>. 60 Helaas is tot nu toe ge<strong>en</strong> archiefmateriaal<br />
gevond<strong>en</strong> over de bouw van de sluis. Volg<strong>en</strong>s <strong>en</strong>kele schrijvers van waterbouwkundige publicaties uit<br />
de neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw zoud<strong>en</strong> de kruis<strong>en</strong>de deur<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vinding zijn van e<strong>en</strong> zekere ing<strong>en</strong>ieur Donker.<br />
Deze zou dit afsluitmiddel in Gouda hebb<strong>en</strong> toegepast in de 'naar hem g<strong>en</strong>oemde sluis'. 61 Dit is echter<br />
onjuist. De kruis<strong>en</strong>de deur<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> uitvinding van Cornelis Dircksz. Muys, die aan het eind van de<br />
zesti<strong>en</strong>de eeuw e<strong>en</strong> niet onvermaard 'stadtmeester' te Delft was. 62<br />
In 1778 stond het water op de Hollandsche IJssel vanwege stormvloed zo hoog dat het water over de<br />
deur<strong>en</strong> van de Hav<strong>en</strong>sluis liep. 63 Om het water te kunn<strong>en</strong> ker<strong>en</strong> was ook de Donkere Sluis geslot<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
het waterpeil op de Hav<strong>en</strong> zo hoog gezet dat de Hav<strong>en</strong>sluisdeur<strong>en</strong> de waterdruk kond<strong>en</strong> weerstaan. Dit<br />
wijst er op dat m<strong>en</strong> op dat mom<strong>en</strong>t niet bezig was <strong>met</strong> het bouw<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> nieuwe Donkere Sluis.<br />
Mogelijk heeft Blank<strong>en</strong> zich vergist in het jaartal. E<strong>en</strong> jaar later was het waterpeil op de IJssel nog<br />
hoger. De deur<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> daarop nog e<strong>en</strong>s extra ondersteund <strong>met</strong> schoorbalk<strong>en</strong>. Beide ker<strong>en</strong> blek<strong>en</strong> de<br />
deur<strong>en</strong> van de Hav<strong>en</strong>sluis het te houd<strong>en</strong>.<br />
Met de nieuwe kruis<strong>en</strong>de deur<strong>en</strong> was m<strong>en</strong> werkelijk in staat te <strong>schur<strong>en</strong></strong>. Als m<strong>en</strong> wilde <strong>schur<strong>en</strong></strong>,<br />
werd<strong>en</strong> de kruis<strong>en</strong>de deur<strong>en</strong> in de Donkere Sluis geslot<strong>en</strong> <strong>en</strong> de vloeddeur<strong>en</strong> geop<strong>en</strong>d. Ook de deur<strong>en</strong><br />
in het Amsterdamse Verlaat werd<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong>. Het water werd vervolg<strong>en</strong>s bij opkom<strong>en</strong>d tij de Hav<strong>en</strong><br />
ingebracht door het tijdig op<strong>en</strong><strong>en</strong> van de Hav<strong>en</strong>sluis. Nadat de waterstand in de Hav<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de<br />
hoog was geklomm<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> de kruis<strong>en</strong>de deur<strong>en</strong> door de waterdruk geop<strong>en</strong>d door e<strong>en</strong> stelsel van<br />
schuiv<strong>en</strong> in de sluis. Het water uit de Hav<strong>en</strong> stroomde daarop <strong>met</strong> kracht door de sluis de Gouwe op,<br />
waar het werd teg<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> door de geslot<strong>en</strong> deur<strong>en</strong> van het Amsterdamse Verlaat. Daardoor<br />
58<br />
Sloof in Giebels (1988) p. 34-36.<br />
59<br />
Wiebeking 2 (1812) p. 708.<br />
60<br />
Blank<strong>en</strong> (1808-2) p. 19.<br />
61<br />
Van de Kasteele <strong>en</strong> Stieltjes (1853) p. 57; Plasschaert (1887) p. 142 (noot 1).<br />
62<br />
Stevin (1633) p. 13-16.<br />
63<br />
Van der Aa 4 (1843) p. 723-724.<br />
TU Delft GJA oktober 2007 14