Schutten, schuren en overbruggen ... - Leven met Water

More documents

Recommendations

Info

8. De Donkere Sluis heeft op korte termijn een restauratiebeurt nodig. Vooral de 50 jaar oude houten deuren verkeren in slechte staat. De restauratie dient zowel gericht te zijn op de instandhouding van het monument als op het functioneren ervan. De kruisende deuren moeten weer kunnen worden gebruikt om te schuren of spuien als toeristische attractie. Er dient te worden onderzocht of de schuiven in de binnendeuren niet achterwege kunnen worden gelaten daar die niet oorspronkelijk zijn. Bedacht moet verder worden dat het spuien slechts kan plaatsvinden als de doorvaart tijdelijk wordt gestremd en er geen schepen liggen aangemeerd in Haven en Gouwe. Ook dienen, in tegenstelling tot vroeger, de deuren in het Amsterdamse Verlaat open te staan. Onderzoek moet aantonen hoeveel water kan worden doorgelaten zonder dat lage delen van Gouda, zoals de Turfmarkt, zullen overstromen. 9. De Hoornbrug dient te worden vervangen door een beweegbare brug. Deze dient te harmoniseren met de historische omgeving. 10. Tijdens het onderzoek is niet gebleken dat er ook scheepvaartverkeer van enige relevantie plaatsvond in de grachten langs bijvoorbeeld de Spieringstraat met de Motte en de Peperstraat. De indruk is ontstaan dat deze grachten vooral zijn gebruikt voor de aan- en afvoer van water. Scheepvaart in deze grachten moet daarom kleinschalig blijven en eerder een verkennend dan een uitbundig recreatief karakter hebben. 11. De drie tandwielkasten of bewegingswerken langs de Haven moeten van een nieuwe conservering worden voorzien. Indien nodig en gewenst dienen zij tevens weer gangbaar te worden gemaakt. 12. Tijdens het onderzoek konden geen gegevens worden gevonden over het bouwjaar van de Havensluis, over het aanbrengen van kruisende deuren in de Donkere Sluis en gegevens over de restauratie/renovatie van het Amsterdamse Verlaat in 1873. Aanbevolen wordt een historicus met ervaring in het doen van archiefonderzoek opdracht te geven aanvullend archiefonderzoek te laten verrichten om te zien of hier toch nog wat van boven water kan worden gehaald. TU Delft GJA oktober 2007 30
Bijlage 1: Uit welk jaar dateert de Donkere Sluis? Over de oudste sluis in Gouda is weinig bekend. Een eerste vermelding komen we pas tegen in 1321. De abdis van Rijnsburg krijgt dan vrijstelling van sluisgeld voor het vervoeren van haar goederen door de sluis in Gouda. In veel publicaties wordt het jaartal 1308 of zelfs 1306 genoemd als stichtingsdatum van de sluis. De oudste vermelding daarvan vinden we in 1881. In een bijlage van de Notulen van de herfstvergadering van de Provinciale Staten van Zuid-Holland komt de volgende zin voor: “Waarschijnlijk dateert de eerste sluis van Jan van Beaumont die in 1306 door zijn broeder Willem III met de heerlijkheden van Schoonhoven en van der Goude begiftigd werd, en door wien het regt tot tolheffing verkregen moet zijn.” 79 Bronvermelding ontbreekt helaas, zodat aangenomen moet worden dat dit slechts een aanname van de schrijver van de bijlage is. Deze vergiste zich overigens voor wat betreft de datum, want Jan van Beaumont werd pas in 1308 heer van Gouda. 80 Zowel Beekman als Teixeira de Mattos namen genoemde uitspraak letterlijk over. 81 In publicaties van later datum is daarvan gemaakt dat de sluis waarschijnlijk zou zijn aangelegd door Jan van Beaumont in 1306, zoals Beekman al in zijn eerste publicatie doet, of in 1308, of ook wel omstreeks 1310. Toch ligt het voor de hand dat de sluis al ver voor 1321 bestond. Latere onderzoekers kwamen tot de conclusie dat er waarschijnlijk al een sluis is geweest in de dertiende of zelfs twaalfde eeuw. De bewijzen daarvoor kunnen slechts worden getrokken uit het ongerijmde: Het is niet aannemelijk dat de Gouwe na de ontginningen lange tijd zonder waterkering heeft bestaan. Dit temeer daar er volgens een oorkonde uit 1122 al in de twaalfde eeuw sprake was van een dijk langs de Hollandsche IJssel ten oosten van Gouda. 82 Zonder kering in de Gouwemond zou de kans op regelmatige overstromingen zeer groot zijn geweest. Hoewel aan weerszijden van de Gouwe een kade was aangelegd, zal deze zeker niet hoog genoeg zijn geweest om hoge vloedstanden op de IJssel tegen te houden. Van de Ven veronderstelt dat rond 1250 de Gouwesluis werd gebouwd en in diezelfde tijd ook de sluis in Gouda. 83 De Jong schrijft in een opstel uit 1939: “Reeds omstreeks 1310 werd deze sluis tot verlaat ingericht, d.w.z. er werd een tweede stel deuren aangebracht; het werd een kleine schutsluis.” 84 Een tweede stel deuren wijst op puntdeuren. Het is vrijwel uitgesloten dat de sluis in de veertiende eeuw puntdeuren heeft gehad. Afgezien van de vraag of deze in Nederland toen al bekend waren, tonen afbeeldingen uit latere tijd een sluis met een hefdeur. Ook is het niet aannemelijk dat er toen een tweede kering is gemaakt, daar het schutten dan gemakkelijker zou zijn gegaan. In 1947 lezen we in een volgende publicatie van De Jong: “1308. Jan van Beaumont wordt begiftigd met de heerlijkheid Gouda. Hij heeft waarschijnlijk de Donkere sluis nabij de mond van de Gouwe te Gouda laten bouwen, of deze sluis die een keersluis was, laten inrichten tot schutsluis of verlaat door het aanbrengen van een tweede waterkering (enkele of dubbele deur).” 85 Bronvermelding ontbreekt echter ook in deze publicatie. Vermoedelijk heeft De Jong de aanname van vroegere schrijvers dat Jan van Beaumont waarschijnlijk de Donkere Sluis zou hebben gebouwd, toch te aannemelijk geacht, en dat gecombineerd met de ‘wetenschap’ dat er al voor 1308 een sluis moet zijn geweest. Vooralsnog wordt aangenomen dat de Donkere Sluis in eerste aanleg uit de twaalfde of op zijn laatst van halverwege de dertiende eeuw dateert. Ook kan worden gesteld dat deze sluis tot ver in de achttiende eeuw een keersluis is gebleven. Er zijn geen aanwijzingen dat dit niet het geval zou zijn. Wel fungeerde de keersluis vanaf circa 1436 als buitensluishoofd en vanaf 1615(?) als tussenhoofd van een (gekoppelde) schutsluis. In 1770 of 1778 werd de sluis omgebouwd tot keer-spuisluis. Met de sluis kon men nu naast het keren en schutten tevens spuien of ‘schuren’. De huidige sluis bezit nog steeds die configuratie, zij het dat de sluis vanaf 1954 buiten werking is gesteld. 79 Onderzoek (1881) p. 77. 80 Van Mieris II (1754) p. 77. 81 Beekman (1897) p. 384; Beekman (1948) p. 69; Teixeira de Mattos (1906) p. 45. 82 Van de Ven in Denslagen (2001) p. 65. 83 Van de Ven in Denslagen (2001) p. 67. 84 De Jong (1939) p. 2. 85 De Jong (1947) p. 156. TU Delft GJA oktober 2007 31
Page 1 and 2: Schutten, schuren en overbruggen cu
Page 3 and 4: Voorwoord De gemeente Gouda heeft a
Page 5 and 6: 1. Inleiding De doorvaart door Goud
Page 7 and 8: In 1291 werd de Hollandsche IJssel
Page 9 and 10: etekenis van gebruikelijk, gewoonli
Page 11 and 12: Met de sluizen in de Binnengouwe we
Page 13 and 14: Na de vernieuwing van de Donkere Sl
Page 15 and 16: stroomde het aan de rechterzijde de
Page 17 and 18: Als gevolg van de stormvloedramp in
Page 19 and 20: presenteerde de kleurstelling als e
Page 21 and 22: wordt daardoor meer dan een kilomet
Page 23 and 24: zijn toegepast. Enkele decennia lat
Page 25 and 26: smeedijzer is vervangen door staal,
Page 27 and 28: 4. Conclusies Vanuit het historisch
Page 29: 5. Aanbevelingen Uit het historisch
Page 33 and 34: Het afsluitmiddel werd gebruikt in
Page 35 and 36: Bijlage 3: Oude stadsplattegronden
Page 37 and 38: Waterwegen in de Goudse binnenstad;
Page 39 and 40: Bijlage 5: Oude foto’s van de slu
Page 41 and 42: De Haven met op de achtergrond de U
Page 43 and 44: Hoornbrug Keersluis onder de voorma
Page 45 and 46: Dirck Crabethbrug 1910. St. Remigiu
Page 47 and 48: Havensluis Keersluisje Achter de Ke
Page 49 and 50: St. Jansbrug. Hoornbrug TU Delft GJ
Page 51 and 52: St. Remeijnsbrug. Oostelijk Volmole
Page 53 and 54: Bijlage 7: Waarderingstabellen In d
Page 55 and 56: Bijlage 7.2 Complex: Waterverversin
Page 57 and 58: Bijlage 7.4 Object: Amsterdamse Ver
Page 59 and 60: Bijlage 7.6 Object: Uiterste Brug W
Page 61 and 62: Bijlage 7.8 Object: Noodgodsbrug Wa
Page 63 and 64: Bijlage 7.10 Object: Hoornbrug Waar
Page 65 and 66: Bijlage 7.12 Object: Oostelijke Vol
Page 67 and 68: Bijlage 8: Ontwerptekeningen van sl
Page 69 and 70: TU Delft GJA oktober 2007 69
Page 79 and 80: N.D.B. Habermehl en J.W. s'Jacob, G

Schutten, schuren en overbruggen ... - Leven met Water

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?