Schutten, schuren en overbruggen ... - Leven met Water

3. Waardering
In dit hoofdstuk zal een waardering worden gegeven van de systemen en de bijbehorende objecten.
Allereerst wordt de doorvaart en het spoelsysteem belicht. Vervolgens wordt een waardering gegeven
van de verschillende objecten die bij de doorvaart en het schuren een rol spelen. Hiervoor zijn de
selectiecriteria uit de publicatie Historische sluizen en stuwen; waardering en instandhouding
gebruikt. In bijlage 3 zijn deze criteria met de bijbehorende waardering samengevat. De tussen haakjes
geplaatste lettercijfercombinaties verwijzen naar het betreffende item van de selectiecriteria in de
bijlage.
Doorvaart: scheepvaartweg
Uit het voorgaande is duidelijk het historisch belang van de doorvaart door Gouda aangetoond.
Eeuwenlang waren schippers, als zij van Zuid- naar Noord-Holland wilden varen, verplicht om door
Gouda te varen. Het lukte de stad om dat privilege tot aan het eind van de achttiende eeuw te
handhaven. Het alleenrecht was voor Gouda op korte termijn gunstig. Voor de regio stond het echter
de economische ontwikkeling in de weg, omdat Gouda geen aanleiding zag om de route te verbeteren
en aan te passen in de tijd. Gouda werkte zelfs bewust tegen om de schepen zo lang mogelijk binnen
de stad te houden. De Goudse neringdoenden voeren daar wel bij. Slechts onder grote druk was Gouda
bereid enige verbeteringen aan te brengen.
Door het wegvallen van de stedelijke privileges aan het eind van de achttiende eeuw moest de
Gouweroute concurreren met andere scheepvaartverbindingen tussen Noord- en Zuid-Holland. Gouda
verloor steeds meer terrein. Vooral nadat de nieuwe schutsluis bij Leidschendam was gereedgekomen,
kon Gouda niet meer lijdelijk blijven toezien. Besloten werd alle vaste bruggen over de Gouwe en de
Haven te vervangen door beweegbare bruggen. Beweegbare bruggen maakten het mogelijk dat
schepen met staande mast konden passeren. Daarmee kon de oude route als extra reserve dienen voor
de verbinding via de Mallegatsluis. Deze maatregelen kwamen voor de oude Gouweroute echter te
laat. Mede daaraan is het te danken dat een belangrijk deel van dit culturele erfgoed bewaard is
gebleven.
Ondanks het tegenhouden van de vooruitgang kan worden gesteld dat de verbinding door Gouda zeer
belangrijk is geweest voor de economische ontwikkeling van Holland (A1). Zelfs is het aannemelijk
dat in de Middeleeuwen ook schepen uit onder meer Noord-Duitsland van deze vaarweg hebben
gebuik gemaakt. In die periode was de vaarweg van meer dan regionaal belang. De sluizen speelden
daarbij een belangrijke rol, vooral de Donkere Sluis en het Amsterdamse Verlaat.
In de doorvaartroute is nog het een en ander te zien van de technische ontwikkeling van het complex
(A2). De drie sluizen hebben een eind zestiende-, begin zeventiende-eeuws uiterlijk. Daarbij moet
worden aangetekend dat de Donkere Sluis de huidige configuratie pas eind achttiende eeuw kreeg. Bij
de bruggen is de ontwikkeling van de laatste 200 jaar te zien: IJzeren beweegbare bruggen uit de
negentiende eeuw, bruggen in Amsterdamse Schoolstijl met (verborgen) betonconstructie uit het
Interbellum en moderne hydraulisch aangedreven stalen klapbruggen van rond het jaar 2000. Het
complex is daarom ook van groot belang voor de geschiedenis van de bouwtechniek en in mindere
mate ook voor de architectuurgeschiedenis (A4). De aanwezig bruggen en sluizen geven aan het
complex een hoge museale en educatieve waarde (A6).
De in Amsterdamse Schoolstijl uitgevoerde bruggen verhogen de schoonheid van het complex (B4).
De vaarroute maakt deel uit van de stedenbouwkundige structuur. In dit grote geheel van Oost- en
Westhaven en van Hoge en Lage Gouwe is de vaarroute een essentieel complex (C1). Belangrijker
mogelijk nog is het feit dat de Haven-Gouweroute de oudste is van een serie van drie toegangen vanaf
de Hollandsche IJssel naar de Gouwe en daarmee onderdeel is van een zeer bijzonder ensemble. Eind
zestiende eeuw werd de route via de Mallegatsluis en de Turfsingel gerealiseerd. Nadat rond 1900
enkele coupures werden gemaakt, waardoor de Nieuwe Gouwe ontstond, werd in het Interbellum het
Gouwekanaal gegraven en de Julianasluis aangelegd.
De mate waarin de route is verkaveld, is eveneens bijzonder (C2). Tussen de drie sluizen liggen twee
schutkolken met een lengte van circa 400 meter. Dit maakte het complex tot de langste schutsluis ter
wereld. Pas in 1914 werden de Gatunsluizen in het Panamakanaal de langste schutsluizen. Dat
complex bezit achter elkaar drie kolken van elk 320 meter. De totale lengte inclusief de sluishoofden
TU Delft GJA oktober 2007 20