Schutten, schuren en overbruggen ... - Leven met Water

De huidige configuratie van de Donkere Sluis met kruisende deuren dateert uit 1870 of 1878. Vast
staat dat de sluis werd gebouwd door de firma Gebroeders Blanken. Het deurtype kruisende deuren is
rond 1600 ontwikkeld door de niet onvermaarde Delftse 'stadtmeester' Cornelis Dircksz. Muys.
De huidige configuratie van het Amsterdamse Verlaat met puntdeuren dateert uit circa 1600. Een
gedenksteen naast de sluis met als tekst alleen het jaartal 1873 wijst op een ingrijpende restauratie.
Helaas zijn er (nog) geen archiefstukken over deze restauratie gevonden. Vooralsnog kan de huidige
sluis worden beschouwd als voorbeeld van een eenvoudige, eind zestiende-eeuwse keersluis.
De huidige configuratie van de Havensluis, met uitzondering van de ervoor gelegen duiker, heeft een
duidelijk zeventiende-eeuws karakter. Latere restauraties en verhogingen van de sluis hebben dat beeld
nauwelijks aangetast., ondanks dat er daarbij nogal wat materiaal zal zijn vervangen. Samen met het
oude Tolhuis vormt de Havensluis een zeer fraai ensemble. De duiker en de daarover gelegen rijweg
verstoren het aanzicht in grote mate.
Tot circa 1875 konden schepen met staande mast alleen de Haven doorvaren. De bruggen in de Haven
waren beweegbaar of op zijn minst voorzien van een oorgat. Voordat de Donkere Sluis kon worden
gepasseerd, moest de mast worden gestreken. Bij de Donkere Sluis en over de Gouwe lagen vaste
bruggen, waarbij voldoende doorvaarthoogte aanwezig was om de schepen met gestreken mast te laten
passeren. De mogelijkheid om met staande mast door Gouda te varen, duurde van circa 1875 tot 1930.
In laatstgenoemde jaar werd bij de Donkere Sluis de huidige vaste St. Jansbrug gebouwd.
De ijzeren draaibruggen en dubbele basculebruggen die in de negentiende eeuw in Gouda zijn
gebouwd, waren weliswaar representatief voor die periode maar zeker niet spectaculair. Er zijn in die
periode dergelijke bruggen met een grotere overspanning gebouwd. De dubbele basculebruggen in
Dordrecht en Middelburg zijn niet alleen groter maar ook meer gedecoreerd dan de Goudse dubbele
basculebruggen. Die bruggen waren overigens afkomstig van de concurrent van ijzergieterij De Prins
van Oranje, de eveneens Haagse firma L.J. Enthoven en Co.
De St. Jansbrug en de Noodgodsbrug dateren uit de jaren dertig van de twintigste eeuw. Zij zijn
gebouwd volgens de Amsterdamse-Schoolarchitectuur. Hoewel zeker niet onaardig hebben deze
bruggen niet de allure van bijvoorbeeld Amsterdamse bruggen uit die periode die in genoemde stijl
zijn gebouwd.
Bij het schuren met de kruisende deuren van de Donkere Sluis moet in principe het water zelf de
deuren openen. Voor het in beweging brengen van de deuren door het water is een minimum
hoogteverschil van het water nodig. In het verleden werd dit hoogteverschil beperkt gehouden. Foto’s
laten zien dat sluiswachters hielpen om de deuren in beweging te brengen.
TU Delft GJA oktober 2007 28