Schutten, schuren en overbruggen ... - Leven met Water

van de bruggen over de Haven en de Gouwe. 69 De doorvaart door Gouda was na het beweegbaar
maken van de bruggen inderdaad enigszins verbeterd. 70
Van waterkracht naar inlaatsluis
Tijdens de droogmaking van de Haarlemmermeer namen de klachten over wateroverlast ernstig toe.
Het water op de Gouwe kon niet voldoende meer worden afgevoerd. Om de problemen op te lossen
werd uiteindelijk besloten bij de Hanepraaisluis een stoomgemaal te bouwen. 71 Dit gemaal kon in
1857 in gebruik worden genomen. Ondanks de ingebruikstelling van het gemaal was de waterlozing
van Gouda op de Gouwe een doorn in het oog van Rijnland. In 1869 werd niet minder dan 40 miljoen
m 3 water via de duikers ingelaten. 72 Rijnland trad in onderhandeling met Gouda en in 1869 werd een
overeenkomst gesloten, waarbij Gouda op zich nam de beide volmolens te sluiten. De raderen zouden
worden verwijderd, maar de duikers mochten blijven ten behoeven van de waterverversing. De
schuiven mochten alleen worden geopend als de waterstand op de Gouwe een vastgesteld peil niet
overschreed.
Het stoomgemaal bij de Hanepraaisluis werd in 1937 gesloopt na de ingebruikstelling van het gemaal
Mr. P.A. Pijnacker Hordijk bij de Julianasluizen. Vier jaar later werd het gebouw van de Kleine
Volmolen gesloopt, maar dat van de Grote Volmolen bestaat nog. De beide volmolenduikers zijn nog
steeds in gebruik als inlaatsluizen. Tijdens droge perioden kan hier water uit de IJssel worden
ingelaten, terwijl zowel de Westelijke Volmolenduiker als de Oostelijke Volmolenduiker ook een
functie heeft bij het verversen van het grachtwater. Het vuile grachtwater wordt met het gemaal bij de
Mallegatsluis en het nieuwe in 1987 gebouwde Hanepraaigemaal weer op de Hollandsche IJssel wordt
geloosd.
Na 1795 werden de Donkere Sluis en het Amsterdamse Verlaat beschouwd als rijkseigendom. De
Havensluis was en bleef eigendom van de stad Gouda. In 1819 kwamen de oudste twee sluizen in
onderhoud bij de provincie, terwijl zij in 1856 bij Koninklijk Besluit uiteindelijk werden overgedragen
aan de gemeente Gouda. 73 Zoals gebruikelijk werd ook in de negentiende eeuw regelmatig onderhoud
gepleegd aan de sluizen. 74 Regelmatig zullen ook de houten deuren zijn vervangen. 75 Een gevelsteen
met het jaartal 1873 bij het Amsterdamse Verlaat doet sterk vermoeden dat er toen een veel
ingrijpender vernieuwing heeft plaats gevonden. Schriftelijke bronnen daarover zijn helaas niet
gevonden.
Rond 1900 geeft Teixeira de Mattos een aantal afmetingen van de sluizen. 76 Aangezien er daarna geen
wijzigingen meer zijn opgetreden, zullen die ook nu nog gelden. De afstand tussen de Donkere Sluis
en het Amsterdamse Verlaat bedraagt 382 meter en die tussen de Donkere Sluis en de Havensluis 402
meter. In een tabel zijn de andere afmetingen weergegeven.
doorvaartwijdte drempeldiepte kerende hoogte
Donkere Sluis 4,75 m 2,39 m –A.P. 1,83 m + A.P.
Amsterdamse Verlaat 5,50 m 2,99 m –A.P. 0,52 m + A.P.
Havensluis 6,33 m 2,25 m –A.P. 3,88 m + A.P.
69 Onderzoek (1881) p. 87-88.
70 Rapport (1914) p. 5.
71 Giebels (1988) p. 50.
72 Teixeira de Mattos (1906) p. 42-44.
73 Onderzoek (1881) p. 79.
74 Bestek en voorwaarden waarnaar zal worden aanbesteed het zesjarig onderhoud, benevens het doen van
eenige vernieuwingen aan de zoogenaamde Donkere Sluis in de Haven en aan het Sluisje aan het
Amsterdamse Veer, beide gelegen binnen de Gemeente Gouda, van den eersten Januarij 1855 tot den laatsten
December 1860, Provincie Zuid-Holland, Waterstaat, dienst van 1855tot en met 1860.
75 Bestek, tot het maken van een paar nieuwe spuideuren in de groote schutkolksluis aan het einde der haven of
schutkolk, mitsgaders het vernieuwen van de paal- en gordingwerken, tegen de drie steenen vleugels van het
sluisje in de Gouwe, bij het Amsterdamsche Veer, binnen de stad Gouda, Provincie Zuidholland 1822.
[Omdat de havensluis stadsbezit was, moet met groote schutkolksluis de Donkere Sluis zijn bedoeld.]
76 Teixeira de Mattos (1906) p. 44.
TU Delft GJA oktober 2007 16