Kennisnetwerken en ruimtelijke clustering - Rooilijn

Rooilijn Jg. 41 / Nr. 6 / 2008 Is rouw in de berm op zijn plek?
P. 433
Bermmonumenten markeren een plaats waar iemand is omgekomen in het
verkeer. Voor de nabestaanden is deze plaats, die voor anderen een vaak tamelijk
betekenisloze publieke ruimte is, veranderd in een plaats met speciale en in
sommige gevallen zelfs spirituele betekenis. Wat voor hen een bedevaartsoord is,
wordt door anderen als landschapsvervuiling ervaren. Belangen vertegenwoordigd
door nabestaanden, overheden, omwonenden en verkeersdeelnemers
kunnen erg van elkaar verschillen, met mogelijk conflicten als gevolg.
Bermmonumenten zijn tegenwoordig een
bekend onderdeel van ons straatbeeld. Ze
zijn de afgelopen decennia in toenemende
mate opgericht en in een verscheidenheid
aan vormen en maten in Nederland te
vinden. Wanneer is de dood zich buiten
de begraafplaats gaan begeven? Het
nieuwe gebruik om verdriet publiekelijk
te uiten kan worden gezien in het licht van
maatschappelijke veranderingen omtrent
de dood. Het overlijden werd het grootste
gedeelte van de vorige eeuw als taboe
ervaren. De laatste tientallen jaren is de
behoefte om verdriet en gevoelens van rouw
naar buiten te brengen zichtbaar toegenomen.
Dit geldt speciaal voor situaties waar
de dood plotseling of gewelddadig optreedt
en de gelegenheid ontbreekt om afscheid te
nemen (Collins & Rhine, 2003). Spontane
herdenkingen vinden plaats in de vorm van
stille tochten tegen zinloos geweld. Ook de
bloemenzeeën na de moorden op Theo van
Gogh en Pim Fortuyn zijn hier voorbeeld
van. Dit zegt iets over een verandering in
onze ingetogen rouwcultuur. Het tonen
van verdriet komt bovengronds en de rouw
wordt intenser beleefd (Wolthuis, 2007). De
oprichting van een bermmonument past
binnen deze ontwikkeling. Aangezien het
vaak om jonge verkeersslachtoffers gaat,
ervaren de nabestaanden het overlijden als
sociaal onacceptabel. Door de plek van het
ongeval te markeren, kan de dood zichtbaar
en wellicht meer aanvaardbaar gemaakt
worden. De oprichting beantwoordt aan
de behoefte om ‘iets te doen’ en anderen te
wijzen op het gevaar van het verkeer en de
vergankelijkheid van het leven.
De oprichters van bermmonumenten
hebben naar hun idee een volmacht om
zich de grond toe te eigenen, omdat daar
hun geliefde het leven liet. Ze stellen
de autoriteiten op de proef, omdat het
aanvankelijk om illegale monumenten
gaat (Clark & Franzmann, 2006). Volgens
Ross (1998) is er geen ander aspect van
de openbare ruimte waar de invulling zo
drastisch verschilt van officieel beleid. Voor
de één zijn bermmonumenten een waardige
manier van herdenken, volgens de ander
een gevaarlijke ontwikkeling. Dit artikel
gaat in op de vraag of er plek is voor rouw in
de openbare ruimte. Daarbij staan bermmonumenten
centraal. Hoe gaan verschillende
partijen met deze plekken om?
Om de belangen en ervaringen van
verschillende betrokkenen te onderzoeken
zijn verschillende bronnen gebruikt.
Diepte-interviews met 24 oprichters van een
bermmonument geven meer inzicht in de
totstandkoming van de monumenten en de
eventuele problemen die hiermee gepaard
gingen (Klaassens e.a., 2008). De namen
van de geïnterviewden zijn gefingeerd, om
anonimiteit te waarborgen. Literatuur,
krantenartikelen en besluiten van gemeen-