Kennisnetwerken en ruimtelijke clustering - Rooilijn

Rooilijn
Jg. 41 / Nr. 6 / 2008
Column O. Naphta
Nattigheid
Het blijft raadselachtig waarom een onderwerp plotseling
grote aandacht krijgt. Vooral als het in de betrokken cultuur
al eeuwenlang een vanzelfsprekendheid is: water. Er
zijn landen waar oppervlaktewater sinds mensenheugenis
een integraal bestanddeel van het leven zelf is, zoals de
prachtige sawahlanden in Azië, de delta’s in Bangladesh,
Egypte, Brazilië, Louisiana en Nederland. Onze taal grossiert
in uitdrukkingen, van water naar de zee dragen tot in
troebel water vissen.
Water en planologie zijn in drie etappes aangespoeld.
De eerste pakweg tien jaar geleden. Ik bevond me in
het hol van de leeuw, de burelen van Rijkswaterstaat op
een miniconferentie. Dat is een laboratoriumproef voor
bestuursambtenaren. Daar versjteerde ik een illusie toen
me gevraagd werd wat ik van het ‘nieuwe thema’ stad
en water vond. Mij onbekende dames en heren waren
er eens goed voor gaan zitten om flinke bellen te blazen.
Toegegeven, ik was én de enige planoloog én hoogbejaard
in het vak en voelde al nattigheid toen in de uitnodiging een
nadrukkelijke vraag lag besloten om iets heel positiefs te
komen vinden. Meestal raad ik zulke mensen aan om het
zelf te doen. Ik zei de beginnende hype niet te begrijpen
en herinnerde aan de middeleeuwse stad, de Leidse en
Amsterdamse grachtenplannen uit de zeventiende en
de prachtige singelplannen van de negentiende eeuw.
Zonder water een oud- noch nieuw-Hollandse stad. De
stadsplannen van toen vloeien over van water. Eerst voor
de waterhuishouding, daarna voor transport van goederen
en mensen, vervolgens voor de esthetisering van het
stadsgezicht. Fraaie grachten dienden ook destijds de
bemiddelde medemens met kunst en vliegwerk naar de
stad te lokken of daarin vast te houden als drager van de
belastinginkomsten.
De tweede wateretappe diende zich tegelijkertijd aan.
De neerslag viel onregelmatiger, rivieren bereikten hun
hoogste punt en dijken stonden op doorbreken. Er hoefde
Column: Nattigheid
P. 454
in 1995 of 1996 geen regeringsbesluit aan te pas te komen
om in no time vierhonderdduizend mensen te evacueren.
De nattigheid voelen we precies op tijd aan. De minister van
binnenlandse zaken deed nog een al te doorzichtige poging
de succesvolle operatie op zijn conto te schrijven door vage
praatjes over coördinatie. Nee, de burgemeester en de dijkgraven
hadden de regering helemaal niet nodig. Sindsdien
worden wat bochten rechtgetrokken en dijken verhoogd.
Maar de vierhonderdduizend hectare overloop die in wat
ooit de vijfde Nota over de Ruimtelijke Ordening had moeten
worden, werd besmuikt achtergehouden en heel geleidelijk
gedoseerd via commissies.
De laatste etappe is land teruggeven aan het water.
Ingegeven door diezelfde rivieren en de steeds duidelijker
aanwijzing van een stijgende zeespiegel, wordt er in naam
van de estuariumbiologie ontpolderd. Er is geloof ik ook een
EU-richtijn die dat beveelt en er zijn veel commissies.
Gisteren was ik op Neeltje Jans, het themapark van
de Deltawerken. Ik herinner me de ramp van 1953 nog
levendig. Gierende storm, schuddend huis, vader zondagmorgen
één februari uit de kerk geroepen om zandzakken
te vullen. Ik heb daar eigenlijk niet veel te zoeken, ware
het niet dat ik Amerikaanse collega’s op bezoek had, die
de machtige openbare werken wilden zien. We spraken
over New Orleans en Katrina, de ramp en de Deltawerken
en vooral over cultuurverschillen. Over de houding van
samenlevingen ten opzichte van de natuur. Dijken aanleggen
langs de Mississippi past niet in de Amerikaanse
opvatting over de volmaaktheid van Gods own country,
las ik vijftien jaar geleden in een krant in Dutch County
(verbastering van Deutsch; Amish County is een betere
naam) in Pennsylvania. Nederlandse baggeraars leveren
tegenwoordig een compleet nieuwe natuur af bij hun
kunstwerken (de estuariumrichtlijn). Mijn Amerikaanse
vrienden voelden nattigheid in de vorm van een gezonde
dosis scepsis.