bp20543 - AlphaPharm - Afr Module.pmd - insightcpd.co.za

More documents

Recommendations

Info

Daar is geen ekwivalent vir menopouse by mans nie en gesonde mans kan nog tot in hulle agtste lewensdekade kinders verwek. Veroudering by mans gaan egter met ’n geleidelike afname in testosteroon sekresie gepaard. Hierdie toestand staan as andropouse bekend. Gesondheidsorg werkers wat met vroue in hulle menopouse in kontak kom, het die geleentheid om verskeie ingrype wat simptomatiese verligting kan verskaf, of die voordele van voorkomende gesondheidsorg met hulle te bespreek. Gedurende die vroeë menopousale jare kan sommige vroue verskeie, veelvuldige simptome ondervind, terwyl ander geen simptome of minimale simptome toon wat ongemerk verby kan gaan. Wanneer vroue die menopouse bereik, word hulle besluit om behandeling te versoek gebaseer op die graad van erns van hulle simptome, die risiko om sekere toestande tydens later jare te ontwikkel en / of persoonlike beskouings oor menopouse en medikasie. Daar is baie terapeutiese opsies beskikbaar om die lewenskwaliteit gedurende menopouse te handhaaf en gesondheidsorg kwessies van postmenopousale vroue (bv. osteoporose, borskanker) aan te spreek. Vroue in hulle menopousale jare behoort oor die moontlike voordele en risiko’s van alle behandelingsopsies ingelig te word en ook geïndividualiseerde sorg te ontvang. Hierdie module bespreek die menopouse en hormoonvervangingsterapie (HVT) met beklemtoning van die onlangs gepubliseerde literatuur oor HVT. Hierdie module beklemtoon die rol van die apteker in die ondersteuning van vroue wat deur hierdie stadium van hulle lewe gaan. Voordat menopouse en HVT bespreek word, kan dit van waarde wees om die kenmerke van die vroulike reproduktiewe fisiologiese stelsel te hersien. 2. ANATOMIE EN FISIOLOGIE VAN DIE VROULIKE STELSEL REPRODUKTIEWE Die reproduktiewe rol van die vrou is baie meer ingewikkeld as dié van die man. Die vrou moet nie slegs die ova (eier selle) produseer nie, maar haar liggaam moet ook voorberei word om ’n ontwikkelende embrio vir 9 maande te versorg. Die ovaria is die primêre reproduktiewe organe van ’n vrou en die funksie daarvan is om vroulike gamete (ova) en die geslagshormone, estrogeen en progesteroon te produseer. Estrogene sluit estradiol, estroon en estriol in, maar estradiol kom die volopste voor en is vir meeste van die estrogeniese effekte verantwoordelik. Die ovaria en buis sisteem, wat gesamentlik as die interne genitalieë bekend staan, is in die pelviese holte geleë. Die gepaarde amandelvormige ovaria kom weerskante van die uterus voor. Elke ovarium word deur ligamente in plek gehou. Binne-in die ovarium is talryke klein sakagtige strukture, die sogenaamde ovariale follikels. Elke follikel bestaan uit ’n onvolwasse eiersel of oösiet. Elke maand stel een van die rypwordende follikels ’n eiersel uit die ovarium vry – die proses staan as ovulasie bekend. Slegs ongeveer 400 oösiete word gedurende ’n vrou se reproduktiewe leeftyd vrygestel, gewoonlik een gedurende elke menstruele siklus. Die oösiet bly onaktief in sy follikel totdat dit vrygestel word. Na ovulasie verander die geskeurde follikel in ’n ander struktuur, die sogenaamde corpus luteum, wat gewoonlik degenereer as fertilisering nie plaasvind nie. Die totale aantal eierselle wat ’n vrou in haar ovaria het, is reeds met geboorte bepaal. Wanneer ’n dogter puberteit bereik, is daar ongeveer 160 000 eierselle in haar ovaria, maar baie gaan gedurende haar leeftyd verlore, inderdaad baie meer as wat ooit volwasse kon word. By ’n 45-jarige vrou is slegs ongeveer 1000 eierselle oor en die oppervlakte van die ovaria het littekens en die oppervlak is ingevreet, wat daarop dui dat baie oösiete vrygestel is. Die uteriene buise, of Fallopius-buis, vorm die eerste gedeelte van die vroulike buisstelsel. Hulle ontvang die geovuleerde oösiete en is die plek waar bevrugting gewoonlik plaasvind. Gedurende ovulasie voer die uteriene buis ingewikkelde bewegings uit om oösiete op te vang – dit buig om oor die ovarium te drapeer, terwyl die fimbriae (vingeragtige uitsteeksels wat oor die ovarium gedrapeer is) verstyf en oor die ovarium oppervlakte vee. Die silia op die fimbriae veroorsaak strome in die peritoneale vloeistof wat die oösiet in die uteriene buis in vervoer, waar dit sy reis na die uterus begin. Die uterus is ’n hol, gespierde orgaan met dik wande. Die funksie daarvan is om ’n bevrugte ovum te ontvang, behou en voed. Die endometrium is die mukosale voering van die uteriene holte. Indien bevrugting plaasvind, heg die jong embrio aan die endometrium vas en bly daar vir die res van sy ontwikkeling. Die funksionele laag van die endometrium ondergaan sikliese veranderings in reaksie op bloedvlakke van ovariale hormone en word tydens menstruasie uitgewerp. Die serviks van die uterus is die nek of uitgang, wat in die vagina in projekteer. Die vagina is ’n buis met ’n dun wand wat uit die serviks na die buitekant van die liggaam uitsteek. Die vroulike reproduktiewe strukture wat aan die buitekant van die vagina geleë is, word die eksterne genitalieë genoem. Hierdie strukture, waarna ook as die vulva verwys word, sluit die mons pubis, labia (minora en majora) en die klitoris in. Figuur 1. Die vroulike genitale kanaal Ovarium Ovariale ligament Uterusholte Serviks Servikale kanaal Fundus van die uterus 2 April 2011 Vagina Met vergunning van Bayer Schering Pharma Fimbriae Uterus Perimetrium Miometrium Endometrium Fallopiusbuis Abdominale opening van die Fallopiusbuis
2.1 Die ovariale siklus Die maandelikse reeks gebeurtenisse tydens die volwassewording van ’n eiersel word die ovariale siklus genoem. Dit word die beste beskryf in terme van twee opeenvolgende fases: Die follikulêre fase – die tydperk van follikel groei (dag 1 tot die dag van ovulasie, wat gewoonlik dag 14 van die siklus van ’n 28 dae siklus is). Die luteale fase – die tydperk van corpus luteum aktiwiteit (vanaf ovulasie tot die dag voor die volgende menstruasie – dae 14 tot 28 van ’n 28 dag siklus). Die ovariale siklus herhaal met intervalle van ongeveer 28 dae, met ovulasie wat in die middel van die siklus voorkom. Slegs 10-15% van vroue het egter ’n 28-dag siklus en siklusse van so lank soos 35 dae of so kort soos 21 dae kom redelik algemeen voor en word as normaal beskou. In hierdie gevalle wissel die lengte van die follikulêre fase en tydsberekening van ovulasie, maar die luteale fase bly konstant. Dit is altyd 14 dae na ovulasie tot die einde van die siklus. Skommeling van pituitêre gonadotropiene (follikel stimulerende hormoon (FSH) en luteïnisering hormoon (LH) in die bloed reguleer die gebeurtenisse tydens die ovariale siklus. Die LH stuwing (verwys na Figuur 2) stimuleer baie gebeurtenisse wat veroorsaak dat ovulasie plaasvind en dat die geskeurde follikel in ’n corpus luteum verander. Die stygende vlak van FSH gedurende die follikulêre fase van die siklus stimuleer die verhoogde produksie van estrogeen deur die ontwikkelende follikel. LH stimuleer die nuut gevormde corpus luteum om progesteroon bykans onmiddellik te produseer. 2.2 Die menstruele siklus Die uteriene of menstruele siklus is ’n reeks van sikliese veranderings wat die uteriene endometrium elke maand ondergaan namate dit reageer op die styging en daling van ovariale hormone (estrogeen en progesteroon) in die bloed. Hierdie endometriële veranderinge word met die fases van die ovariale siklus gekoördineer , wat deur gonadotropiene beheer word. Gonadotropiene word deur die anterior pituïtêre klier vrygestel. Die gebeurtenisse tydens die uteriene siklus word soos volg deur die verandering in die steroïed hormoonvlakke bepaal: Dag 1 tot +/- dag 5: Menstruele fase – Tydens hierdie fase (d.i. menstruasie) werp die uterus alles behalwe die diepste deel van die endometrium uit. Tydens die begin van hierdie stadium is ovariale hormone (estrogeen en progesteroon) op hulle laagste vlakke en die gonadotropien (FSH) begin om te styg. Teen dag 5 begin die groeiende ovariale follikels om meer estrogeen te produseer. Verwys na Figuur 2. Dag 6-14: Prolifererende- of pre-ovulatoriese fase – Tydens hierdie fase word die endometrium herbou. Die basale laag van die endometrium genereer ’n nuwe funksionele laag as gevolg van die invloed van die stygende bloedvlakke van estrogeen. Ovulasie, die vrystelling van die volwasse ovum uit die follikel, neem minder as 5 minute. Dit kom in die ovarium teen die einde van die proliferatiewe stadium (dag 14) voor in reaksie op die skielike vrystelling van LH uit die anterior pituïtêre klier. Die LH verander die geskeurde follikel in ’n corpus luteum. Dag 15-28: Sekretoriese of post-ovulasie fase – Gedurende die sekretoriese fase berei die endometrium voor vir inplanting van ’n embrio. Stygende vlakke van progesteroon werk op die estrogeen voorbereide endometrium in wat veroorsaak dat die funksionele laag na ’n sekretoriese mukosa verander. Indien bevrugting nie plaasgevind het nie degenereer die corpus luteum teen die einde van die sekretoriese fase namate die LH bloedvlakke daal. Progesteroon vlakke daal en sodoende verminder hormonale instandhouding van die endometrium. Die funksionele laag word afgewerp en die menstruele siklus begin van voor af met die eerste dag van menstruele bloeding. Figuur 2. Korrelasie van pituïtêre- en ovariale hormone met die ovariale- en menstruele siklus Menstruasie Endometriële kliere Bloedvate 1 5 10 15 20 25 28 2.3 Effek van estrogene en progesterone Estrogene* is vroulike hormone. Die drie hoof natuurlike estrogene wat by vroue voorkom, is estroon, estradiol en estriol. Die ovaria is die hoof bronne van sirkulerende estrogeen by premenopousale vroue. Hulle hoof sekretoriese produk is estradiol, wat ’n relatief potente estrogeen is. By postmenopousale vroue staak estradiol sekresie deur die ovarium, maar estrogeen in die vorm van estroon word steeds in die vetweefsel en ovariale weefsel gevorm. 3 April 2011 Plasma hormoonvlak Funksionele laag Basale laag Plasma hormoonvlak Primêre follikel Menstruele fase Sekondêre follikel Follikulêre fase Estrogeen Vaskulêre follikel Progesteroon Proliferatiewe fase LH Ovulasie Ovulasie (Dag 14) FSH Corpus luteum Luteale fase Sekretoriese fase Degenererende corpus luteum
Page 1: Alpha Pharm Voortgesette Onderrig P
Page 5 and 6: 3.2 Fases van die menopouse Tydens
Page 7 and 8: hipertensie. Die grootste voorspell
Page 9 and 10: Die konsensus oor estrogeen gebruik
Page 11 and 12: Tabel 4. Hormoonvervangings-opsies
Page 13 and 14: ULTRA LAE-DOSIS ORAAL DEURLOPEND- G
Page 15 and 16: Die insidensie van borskanker word

bp20543 - AlphaPharm - Afr Module.pmd - insightcpd.co.za

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?