Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
speelden een grote rol in de aanvoer van<br />
eiken uit Kristianssand in Noorwegen. Omdat<br />
je er ook oorlogsbodems mee kon bouwen<br />
was eikenhout een strategisch goed en werd<br />
de uitvoer verboden.<br />
Paling<br />
Sinds mensenheugenis voeren de<br />
palingaken van Workum met levende paling<br />
naar Londen, waar ze zelfs een gratis vaste<br />
ligplaats hadden aan de Dutch Mooring bij<br />
Billingsgate Fishmarket. Voorwaarde was<br />
wel dat er altijd een schip op die plaats<br />
bleef liggen. De Londenaren verzekerden<br />
zich zo van verse Friese paling. Door de<br />
aalkorven en kurkzakken aan de rivierzijde te<br />
leggen beschermde men de schepen tegen<br />
aanvaringen van passerende schepen in de<br />
Londense mist. In het nabijgelegen Heeg zit<br />
zelfs vandaag de dag één van de grootste<br />
palingexporteurs van ons land, al zal hij<br />
de Workumer schippers niet meer nodig<br />
hebben.<br />
De bemanningen van de palingaken woonde<br />
in de goedkopere huisjes aan de noordkant<br />
van Workum. Als er bij de stadsherberg bij de<br />
sluis een aak gezien was, die uit zee kwam,<br />
renden de kinderen met het nieuws naar<br />
huis, “zo ver als Workum lang was”. Dit is<br />
nog steeds een lokale uitdrukking voor een<br />
kilometer hardlopen.<br />
Als u helemaal naar het noorden bent gelopen<br />
voorbij het bedrijventerrein is uw beloning<br />
een uitzicht op het Friese platteland. De<br />
kleine meertjes bij Workum zijn drooggelegd<br />
en u kunt kilometers ver kijken over grazige<br />
weiden. Hierna lopen we weer terug. U kunt<br />
ook naar het oosten lopen om de nieuwbouw<br />
heen. Maar dit is weinig aantrekkelijk en het<br />
fraaie station is gesloopt. De spoorlijn naar<br />
Sneek is wel gebleven. Hierdoor is Workum<br />
minder op Bolsward gericht als vroeger. Naar<br />
Bolsward loopt nog steeds de trekvaart, die<br />
goed bevaarbaar is, maar niet voor iedereen.<br />
De wandelaar is via de trekweg langs de<br />
vaart in twee uur in Bolsward. Gelukkig heeft<br />
u een boot.<br />
Scheepsbouw en industrie<br />
Uiteraard werden er ook schepen gebouwd.<br />
Er zijn in Workum liefst 20 plaatsen bekend<br />
waar een scheepsbouwbedrijf heeft gezeten.<br />
Zo behoorde scheepswerf De Hoop aan<br />
ene Zwolsman, vast familie van die andere<br />
Zwolsman uit de Nederlandse scheepsbouw.<br />
Rond Workum stonden ook verschillende<br />
houtzaagmolens, die het scheepstimmerhout<br />
uit Noorwegen verzaagden. Deze molens en<br />
de goede verbindingen over zee en achterland<br />
trokken weer andere industrieën aan, zoals<br />
een oliemolen, zuivelfabrieken en zelfs een<br />
sagofabriekje.<br />
Aardewerk<br />
Belangrijk echter was de aardewerkindustrie.<br />
De bedrijfjes stonden tussen de Wijmerts<br />
en de Diepe Dolte in. Zo kon men de klei<br />
en de turf achterom vanaf het water in de<br />
werkplaats brengen. De klei werd lokaal<br />
afgegraven. De turf kwam uit Heerenveen<br />
en later uit Appelscha. Het moest lange<br />
turven zijn, lichte turf, die veel vlam gaf.<br />
Heel bekend is het roodbruine Workumer<br />
aardewerk met de sobere gele versiering. Het<br />
aanbrengen van de versiering heet ringeloren,<br />
en gebeurt met een koehoorn waarvan<br />
de punt is afgeslepen. Ook werd en wordt<br />
in Workum kerfsnee aardewerk gemaakt.<br />
Hierbij worden geometrische f iguren gekerfd<br />
in de rand van de pot die met witbakkende<br />
klei worden geaccentueerd.<br />
Het Workumer aardewerk was in heel<br />
Friesland gebruiksaardewerk en werd door<br />
varende winkels (potskippen, vaak oude<br />
verbouwde kleine schepen) verkocht. In de<br />
kleine stille dorpen gaf het een paar dagen<br />
reuring als het potskip aanlegde. In Friesland<br />
zijn nog een aantal kinderliedjes bekend die<br />
de kinderen dan zongen. Betere reclame<br />
bestaat er natuurlijk niet. Als alle boerinnen en<br />
huishoudsters voorzien waren van kommen,<br />
kannen, vazen, potten, testen (comfoortjes),<br />
stoofjes, pannen, zeep, heidebezems en<br />
andere huishoudelijke artikelen, voer het<br />
schip weer verder.<br />
De meeste pottenbakkerijen kregen het<br />
erg moeilijk toen in de 19 e eeuw het<br />
stootvastere geëmailleerde keukengoed<br />
opkwam. Het oudste Workumer bedrijf onder<br />
leiding van De Boer schakelde tijdig over op<br />
drainagebuizen en aardewerken bloempotten.<br />
In de Noordoostpolder gingen kilometers<br />
Workumer drainagepijp de grond in. Ook<br />
maakte het bedrijf tussen 1930 en 1960<br />
het zogenaamde Fries Blauw aardewerk. Het<br />
ging goed tot de Italianen de bloempotten en<br />
het plastic de drainage overnam. Rond 1970<br />
ging het bedrijf achteruit en in 1986 zelfs<br />
failliet. Maar De Boer kon het niet laten en<br />
begon opnieuw.<br />
Op 1 januari 2006 sluit de aardewerkfabriek<br />
De Boer def initief de deuren. Afgelopen<br />
jaar is de laatste eigenaar Rintje F. de Boer<br />
<br />
overleden. Hiermee kwam een einde aan het<br />
bedrijf van een pottenbakkersgeslacht dat<br />
260 jaar actief was en aan een traditie van<br />
300 jaar Workumer aardewerk.<br />
Maar er zijn nog drie ateliers actief in<br />
Workum. Deels werken zij in opdracht.<br />
Daarnaast voeren<br />
zij restauratiewerk<br />
uit. Deze<br />
plateelsschilders<br />
hebben soms<br />
hun opleiding in<br />
andere ateliers<br />
gehad, enkelen<br />
zijn autodidact.<br />
Sommigen van hen<br />
werkten bij Tichelaar<br />
in Makkum, waarover<br />
later meer. Hun<br />
ateliers zijn vaak<br />
alleen op afspraak<br />
open, maar voor<br />
liefhebbers wel de<br />
moeite waard.<br />
Jopie Huisman<br />
Beroemd tot ver buiten Workum is het Jopie<br />
Huismanmuseum. Deze voddenkoopman<br />
(zie hiernaast een zelfportret) tekende en<br />
schilderde de gewone dingen en mensen<br />
om zich heen. Hij was als kind altijd aan<br />
het tekenen en men beschouwt hem als<br />
autodidact. Nog tijdens zijn leven werd er<br />
een museum geopend dat internationaal<br />
veel belangstelling trok. Inmiddels is het<br />
museum vergroot en hebben meer dan een<br />
miljoen mensen zijn werk gezien.Veel minder<br />
bekend is dat Jopie als plateelschilder al<br />
voor de oorlog Delfts Blauw maakte bij de<br />
fabriek van De Boer. Rond 1950 begon hij<br />
met een andere plateelschilder een eigen<br />
atelier, waar de “koudglazuur”-methode<br />
werd toegepast. De biscuitborden werden<br />
gekocht en van lak voorzien. Na het<br />
aanbrengen van de afbeelding met plakaatverf<br />
werd er weer lak overgespoten. Deze<br />
techniek was zeer kwetsbaar voor vocht.<br />
Wie op de rommelmarkt een plateelbord<br />
vindt met een afbladderende afbeelding,<br />
heeft dus mogelijk een echte Huisman in<br />
handen. Het “Nijverheids Atelier Workum”<br />
ging over de kop en de heren gingen weer<br />
aan het werk bij De Boer. Toen De Boer<br />
stopte met het maken van het Friese Delfts<br />
Blauw werd Jopie voddenkoopman. Maar<br />
laat u niet weerhouden het Museum Jopie<br />
Huisman aan het Noard 6 te bezoeken. Zijn<br />
werk spreekt veel mensen aan.<br />
Ik kan me voorstellen dat u nu dorstig bent<br />
geworden.<br />
>> zie verder op pagina 22 en 23<br />
DECEMBER 2007 SLUISKADE NR 19 21
Change language