Een goede naam voor de betere boekhandel - Genootschap Onze ...

Een op de veertien kinderen – dat is
niet gering. Hoe onbekend het probleem
desondanks is, merkte de Britse onderzoekster
Dorothy Bishop. Een tijdlang
vroeg ze bij elk taxiritje aan de chauffeur
of hij wist wat autisme was. Ja natuurlijk:
in jezelf gekeerd, niet flexibel,
de film Rain Man. Dyslexie? O ja hoor:
moeilijk lezen, beroerd spellen. Sli,
‘specific language impairment’? Nee.
Nooit van gehoord. Opmerkelijk voor
een aandoening die minstens evenveel
voorkomt als dyslexie, en waarschijnlijk
meer, en aanzienlijk meer dan autisme.
Bn’er
Hoe komt het dat esm zo’n goed bewaard
geheim is? Toen onlangs in
Amersfoort een nieuwe school voor
cluster-2-onderwijs werd geopend, deed
taalkundige Rob Zwitserlood, onderzoeker
en voormalig behandelaar, een poging
om dit raadsel te verklaren. “Autisme
vinden mensen gewoon interessanter
dan andere stoornissen. Ook komen
autisten en dyslectici vaker in de media
dan die moeizaam pratende mensen
met esm. Wat enorm zou helpen, is als
een BN’er op tv zou vertellen over de
esm van zijn of haar kind.”
Ook de verdeling in vakgebieden verklaart
voor een deel waarom esm in de
schaduw staat van andere stoornissen,
meent Zwitserlood. “Autisme valt onder
artsen en psychiaters, dyslexie onder
psychologen. Dat zijn disciplines met
aanzien en een academische onderzoekstraditie.
Esm is het domein van
logopedisten, een beroepsgroep met
minder prestige, die van oudsher minder
research doet.” Dat laatste is overigens
wel aan het veranderen: hbo’s,
universiteiten en instellingen als Auris
en Kentalis (die cluster-2-onderwijs geven
en zorg verlenen) werken steeds
nauwer samen in het esm-onderzoek.
Zwitserlood zelf is werkzaam bij Auris
én onderzoeker aan de Universiteit
Utrecht, terwijl aan de Hogeschool
Utrecht een lector logopedie de brug
tussen theorie en praktijk probeert te
slaan. Het onderzoek wil de behandelingsmethodes
verbeteren, maar ook
een antwoord vinden op de basale
vraag: wat is esm eigenlijk?
ta alorGa an
Esm is een beschadiging van ‘het taalorgaan’.
Althans, dat was tot voor kort een
breed aanvaarde gedachte. Vandaar ook
de naam specifieke taalstoornis: alles is
in orde, alleen dat ene specifieke onderdeel
niet. De definitie was dan ook een
negatieve: een kind met een slechte
taalontwikkeling kreeg pas deze diagno-
se als een aantal oorzaken waren uitgesloten.
Doen zijn oren het? Is zijn intelligentie
normaal? Praten zijn ouders tegen
hem? Zo ja, dan moet het wel aan
zijn ‘taalorgaan’ liggen. Maar steeds
minder wetenschappers geloven dat er
in onze schedel zo’n orgaantje op ontdekking
ligt te wachten. En dus groeit
het vermoeden dat er bij esm-kinderen
andere dingen aan de hand zijn.
“Het is sowieso een stoornis waarbij
de symptomen per persoon heel erg uiteenlopen”,
zegt Brigitte Vugs, neuropsycholoog
en onderzoeker bij de Eindhovense
vestiging van Kentalis. “Al die kinderen
hebben hun eigen sterke en
zwakke punten. Ik verwacht dat uiteindelijk
zal blijken dat esm uit twee, drie
of vier verschillende types bestaat, met
elk zijn eigen kenmerken. Zo heb je aan
de ene kant esm-kinderen die taal moeizaam
begrijpen. Die kunnen een vrij
lage intelligentie hebben, waardoor ze
abstractie moeilijk vinden. Andere kinderen
hebben juist vooral moeite met
zelf taal produceren, met praten dus,
en in een aantal gevallen later ook met
leren lezen en schrijven. Dat kan ook
weer verschillende oorzaken hebben.
De een heeft een probleem met het
werkgeheugen: hij slaat de woorden die
hij hoort niet goed op, waardoor hij ze
ook niet goed kan reproduceren. Als je
gewerkt opslaat als ‘werkt’, zul je de
juiste vorm ook niet goed kunnen zéggen.
Bij de ander is het meer een kwestie
van gebrekkig vermogen tot aandacht.
Voor een goede taalbeheersing
heb je allerlei deelvaardigheden nodig,
en bij elk daarvan kan iets misgaan.”
In een hoekje
Voor kinderen die moeilijk praten, zijn
de vooruitzichten beter dan voor degenen
die moeite hebben met het begrijpen
van taal. De googelende ouder van
hierboven, wiens kind moeizaam sprak,
“Als een kind met een dijk van een taalstoornis
pas met elf jaar behandeling krijgt, dan
zijn de vooruitzichten toch wel erg somber.”
Tweetalige kinderen
mag zich troosten met die gedachte.
Maar in beide gevallen moet hij op zoek
naar behandeling voor zijn peuter: niet
alleen logopedie, maar ook een gespecialiseerde
behandeling bij een instelling
als Auris of Kentalis. En liefst snel.
“Als een kind met een dijk van een
taalstoornis pas met elf jaar behandeling
krijgt, dan zijn de vooruitzichten
toch wel erg somber”, zegt Vugs. “Hier
geldt echt: hoe eerder, hoe beter. De
basiselementen van je moedertaal, zoals
de klanken en de hoofdlijnen van de
grammatica, moet je nu eenmaal jong
leren.”
Nogal wat allochtone kinderen beginnen hun schoolcarrière met een achterstand in het
Nederlands. De meesten van hen hebben geen esm, maar sommigen ook wel. Hoe kom
je daarachter?
Annette Scheper: “Als kinderen niet zo goed Nederlands kunnen, maar wel Turks of
Chinees of wat hun ouders ook spreken, dan kunnen ze geen esm hebben. Als je deze
stoornis hebt, heb je hem in al je talen. Bovendien lopen tweetalige kinderen op jonge
leeftijd altijd een beetje achter in beide talen. Ze moeten een dubbel lexicon en twee
grammatica’s leren. Maar die achterstand halen ze weer in, en uiteindelijk zijn ze beter af,
met de rijkdom van twee talen.”
Als een tweetalig kind wél esm heeft, wat moeten de ouders dan doen, afgezien van
hulp zoeken? Brigitte Vugs: “Ze hebben nogal eens de neiging om Nederlands te gaan
spreken met hun kind. In het algemeen is het beter dat ouders hun moedertaal blijven
spreken met de kinderen, zeker als hun Nederlands niet geweldig is. Bovendien is het voor
kinderen ook belangrijk om een taal in zijn context te leren. Als hun ouders boos zijn of
hun teen stoten, dan uiten ze hun emoties hoe dan ook in hun moedertaal. Dat hoort allemaal
bij elkaar. Soms willen kinderen thuis Nederlandse woordjes oefenen die ze bij ons
op de groep hebben geleerd. Dat is heel goed, maar dan moet je dat wel duidelijk en heel
consequent scheiden. Dus: als we uit school komen, gaan we even Nederlands spreken,
en de rest van de dag dan weer onze eigen taal.”
o n z e t a a l 2 0 1 2 • 6
161