Een goede naam voor de betere boekhandel - Genootschap Onze ...

Foto: Wikimedia Commons
ken tikte inzender Erwin Hijmans de
zoekwoorden bevestigen noch ontkennen
in, en hij kreeg 23 treffers. Slechts twee
daarvan bleken zaken te zijn die uiteindelijk
bevestigd werden. De overige 21
werden, zoals Hijmans het noemt, “letterlijk
gebruikt zonder bijbedoeling”.
Oftewel, vrij vertaald: ‘Ik weet het niet.’
En neem de studentengrap die een
Friese oudejaarsvereniging eind 2011
uithaalde: studenten ontvreemdden de
olympische ringen van het Olympisch
Stadion in Amsterdam. Op 25 december
2011 berichtte Het Parool op internet dat
het ging om een stunt van “een stel
Friezen”. Om erachter te komen wie
de daders waren, had de krant aan de
voorzitter van de Friese oudejaarsvereniging
Frijsteat Folgeren gevraagd of
het zíjn club was die achter de diefstal
zat. De jongeman in kwestie “bevestigde
noch ontkende”. Maar het kwam neer
op een ontkenning, want … op 6 januari
2012 wist Het Parool te melden wie de
werkelijke daders waren – namelijk de
Friese oudejaarsvereniging De Geitefok.
top Gear
De voorzitter van Frijsteat Folgeren, die
de uitdrukking dus gebruikte terwijl hij
het gerucht gerust had kunnen ontkennen,
hoefde kennelijk niet zo nodig zijn
onschuld te bewijzen. Anders gezegd:
blijkbaar was hij bereid de suggestie van
schuld te wekken om op die manier het
mysterie in stand te houden. En daarmee
hebben we direct een van de redenen
te pakken om de uitdrukking in
kwestie te gebruiken: mystificatie. Zo
ook in Top Gear, het populaire BBC-programma
waarin auto’s worden getest
door een vaste maar anonieme coureur,
bijgenaamd The Stig. Het programma
dankt zijn beroemdheid vooral aan die
mysterieuze bestuurder, wiens naam in
geen geval bekend mag worden. In 2010
liep het mis: in zijn autobiografie onthulde
Ben Collins dat hij The Stig was.
De BBC “bevestigde noch ontkende”.
Dat dit neerkwam op een bevestiging
blijkt mede uit het vervolg van de geschiedenis:
de omroep spande een proces
aan tegen de coureur. Niet alleen
verloor de BBC die rechtszaak, ook verdween
de spanning toen het raadselachtige
personage echt een gezicht kreeg.
De behoefte om een mysterie in
stand te houden moet ook gespeeld
hebben in het mediarelletje rond ‘Mr.
Lordi’, de zanger (en oprichter) van de
Finse band Lordi, die in 2006 het Eurovisiesongfestival
won. Deze heavymetalband
werd bekend doordat de leden
lugubere maskers dragen, en door hun
griezelige outfit. In 2006 had een Fins
blad een foto gepubliceerd waarop de
zanger ‘in burger’ te zien was: het bleek
te gaan om Tomi Putaansuu. De zanger
wilde dit “bevestigen noch ontkennen”,
maar moest wél even kwijt dat hij de
actie van de fotograaf zag als een “een
poging om het ‘monsterimago’ te vernietigen
waaraan hij tien jaar gewerkt
had”.
Vaak ook wordt de uitdrukking gebruikt
uit diplomatieke overwegingen.
Je wilt niet het achterste van je tong
laten zien om betrokkenen te vriend te
houden, of je wilt andere mensen eerst
inlichten voordat je een bepaald gerucht
bevestigt. Neem nu de hoofdredacteur
van het AD. Toen hem in 2011 gevraagd
werd of zijn krant inderdaad zou gaan
verhuizen naar een andere plek in Rotterdam,
kon hij het bericht “bevestigen
noch ontkennen” (iets waaraan hij ongelukkigerwijs
toevoegde: “Ik ga morgen
eerst de redactie informeren”, wat de
indruk versterkte dat het gerucht klopte,
en dat bleek uiteindelijk ook het geval
te zijn).
zwarte lIjSt
Frank Wassenaar, woordvoerder van een
ministerie, heeft de uitdrukking al twintig
jaar op de zwarte lijst staan. Onlangs
schreef hij in een instructietekst voor
beginnende voorlichters: “Tegenwoordig
betekent het gewoon een bevestiging.”
In plaats van te ‘bevestigen noch ontkennen’
kun je, aldus Wassenaar, beter
andere bewoordingen gebruiken, zoals
Een van de redenen om de uitdrukking
te gebruiken: mystificatie.
‘geen enkel commentaar’. Maar men kan
zich afvragen of het probleem daarmee
niet verplaatst wordt. Is het niet een
ándere manier om iets te ‘bevestigen
noch ontkennen’?
Als je een gerucht écht de wereld uit
wilt helpen, bijvoorbeeld omdat het niet
klopt of omdat je zelf niet weet hoe het
zit, zeg dat dan gewoon. Alleen zo maak
je in één klap een einde aan alle speculaties.
Iedereen die anekdotes stuurde, of anderszins
meewerkte aan dit artikel: heel hartelijk bedankt!
o n z e t a a l 2 0 1 2 • 6
Raarwoord
rGuus Middag behandelt opmerkelijke
woorden, oud en nieuw.
Koeienhonger
Het is ruim 2400 jaar geleden.
De slag is voorbij. Moeizaam
baant een leger van tienduizend
Griekse huursoldaten zich vanuit
vijandelijk Perzisch gebied een weg
naar huis. De tocht voert door het binnenland
van Turkije. Het is winter. Er
ligt sneeuw. Het is bitter koud. En er
is niet veel voedsel voor de uitgeputte
soldaten. Sommigen zakken tijdens
het lopen in elkaar.
Legerleider Xenophon ziet het gebeuren,
maar hij snapt niet goed wat
er aan de hand is, zo zal hij later
schrijven in zijn verslag van de terugtocht,
de Anabasis. Hij moet zich laten
vertellen, door “iemand die er verstand
van had”, dat deze soldaten
“kennelijk geeuwhonger hadden en
weer zouden opstaan als ze iets te
eten kregen”. En zo was het ook.
Xenophon slaagt erin bij de lastdieren
nog wat voedsel te vinden. Hij deelt
het uit aan de gevallen mannen. En
zie: “Wanneer de zieken iets gegeten
hadden, stonden ze op en liepen weer
verder.”
Geeuwhonger. De Nederlandse vertalers,
Nicolaas Matsier en Gerard
Koolschijn, vermelden in een voetnoot
bij dit woord dat de Grieken voor dit
verschijnsel eigenlijk een ander woord
gebruiken. “Letterlijk ‘koeienhonger’.
Staat van algemene uitputting; aanhoudende
hongerverschijnselen.” Ik
veerde even op bij het lezen van deze
voetnoot. Koeienhonger! Mooi woord.
Ik kende het niet. Ik kende wel honger
als een paard, honger als een wolf, honger
als een manke beer – maar koeienhonger
niet. Je kon je er wel iets bij
voorstellen. En dat je, als je er last van
hebt, gaat loeien van ellende.
Koeienhonger. Wat zou er in het
Grieks precies hebben gestaan? De
arme soldaten ‘kregen last van boe-limia’,
schreef Xenophon 2400 jaar geleden.
En weer veerde ik even op. Boelimia!
Het stond er inderdaad. Boe is
‘koe’ en limia is ‘honger’. Het was verrassend
om dat moderne woord boulimia
zomaar ineens midden in de antieke
Turkse sneeuw aan te treffen, voor
een heel andere vorm van hongerziekte
– veel beter te behandelen ook.
Guus Middag
171