Verandering en verloedering - Marc van Oostendorp

verandering en verloedering 19-12-2003 13:51 Pagina 36
H EEFT GEDAAN EN GEDAAN HEEFT
Spreektaal verandert sneller dan schrijftaal. De norm is dus voor schrijftaal ook
langer te handhaven dan voor spreektaal. Een voorbeeld van verschillende
normering voor spreek- en schrijftaal is de volgorde van het hulpwerkwoord
en voltooid deelwoord in de bijzin.
De norm schreef vroeger voor dat de zogenoemde ‘rode’ volgorde als in ‘Ik
weet zeker dat Jan boodschappen heeft gedaan’ goed was en de ‘groene’ volgorde
in ‘Ik weet zeker dat Jan boodschappen gedaan heeft’ fout – de namen
hebben niets met stoplichten te maken, maar verwijzen naar de kleuren waarmee
die volgordes op een dialectkaart waren ingetekend. De groene volgorde
werd als ‘fout’ beschouwd, omdat het een invloed van het Duits, een germanisme,
zou zijn; in het Standaardduits vinden we alleen de groene volgorde.
Moderne taaladviesboeken als de Schrijfwijzer (vierde editie, 2002) melden dat
het niet mogelijk is om een absolute keuze te maken, maar: ‘In de spreektaal
bestaat een voorkeur voor de wat lossere en meer natuurlijk aandoende
groene volgorde (gevonden wordt, enzovoorts). In de schrijftaal komt de iets
krachtiger rode volgorde meer voor (wordt gevonden, enzovoorts).’ De schrijftaalnorm
is gebaseerd op de gedachte dat talen – in dit geval het Nederlands
en het Duits – zo ‘zuiver’ mogelijk moeten zijn en daarom zo veel mogelijk van
elkaar moeten verschillen. Een zin in de groene volgorde lijkt op het Standaardduits,
dus voor de schrijftaal schrijven we de rode volgorde voor, zodat
het Nederlands maximaal van het Standaardduits verschilt. Deze norm is
opmerkelijk genoeg niet op de taalwerkelijkheid gebaseerd. Nederlandstaligen
spreken veel liever en veel vaker in de groene volgorde dan in de rode.
I K ZEG DAT NOOIT NIET
Een ander voorbeeld is dat de Engelse, Duitse en Nederlandse geschreven standaardtaal
geen dubbele ontkenning toestaat – ‘Ik heb nooit geen biertje meer
aangeraakt’ – terwijl we dat soort constructies in gesproken taal regelmatig
tegenkomen. De normatieve redenering tegen dubbele ontkenning is gebaseerd
op een logische overweging, namelijk dat in de logica twee ontkenningen
elkaar opheffen. De zin ‘Niemand heeft niets gedaan’ betekent dan ongeveer
‘Iedereen heeft iets gedaan’. In spreektaal krijgt deze zin echter vaak de
tegenovergestelde betekenis ‘Niemand heeft iets gedaan’. Wij kunnen ons ver-
36