2011 - Beweging bestendigen - NSOB

pleet met ‘harkje’) wordt voorgesteld, maar dat in werkelijkheid gebaseerd
is op veelal virtuele (of spirituele) verbanden tussen de vaak zelfbenoemde
‘leden’. En denk ook aan Wikileaks, waarbij de vraag ‘waar de gegevens
zijn’ niet te beantwoorden is: niet omdat ze nergens staan, maar omdat de
gegevens letterlijk overal zijn.
2.3 De bewegingsleer van het rizoom
In meer analytische zin onderscheiden Deleuze en Guattari de volgende
kenmerken van een rizoom:
• Het principe van verbinding: elk punt van een rizoom is op de één of
andere manier met een ander punt verbonden. Een rizoom is hierdoor
niet vast te leggen of te omlijnen. Alles is met alles verbonden in het
rizoom. Niet in de betekenis dat al het handelen van actoren op elkaar
is afgestemd, maar wel in de zin dat alle actoren zijn aangesloten op
dezelfde wortelstructuur. Dit betekent dat interventies gericht op het
ene deel van de wortelstructuur kunnen leiden tot reacties elders (ook al
zijn de interventies daar niet op gericht). Dit betekent ook dat er steeds
opnieuw verbindingen kunnen worden gemaakt, alles altijd alle kanten
op bewegen kan, en steeds weer opnieuw andere betekenissen worden
uitgevonden. Het rizoom kent geen begin of einde, maar is in essentie
oneindig en niet te omlijnen. In termen van overheidssturing betekent
dit, dat problemen zich kunnen verplaatsen (zoals het uitrukken van een
plant niet verhindert dat er elders nieuwe scheuten groeien). ‘Waterbed-
effecten’ bij de aanpak van probleemwijken zijn een bekend voorbeeld,
maar bijvoorbeeld ook het sluiten van illegale downloadwebsites, die
ertoe leiden dat varianten op andere plaatsen opduiken. De site gaat
‘dicht’, maar de ontwikkeling waar die uit voort komt gaat door. En vaak
in een verbeterde – lees: moeilijker grijpbare – versie.
• Het principe van heterogeniteit: het rizoom heeft geen genetische
hoofdas, geen eenduidig ‘zelf’ waartoe alles is terug te brengen. Het heeft
geen stam, zoals een boom, die de essentie omvat. Het rizoom kent geen
essentiële eigenschappen, maar plooit zich voortdurend en groeit waar
er mogelijkheden toe zijn. Daarmee zijn de uitingen van een rizoom ook
steeds heterogeen: er is niet één plant of boom, die gevoed of omgehakt
kan worden, maar er zijn juist meerdere en gevarieerde uitingsvormen,
waarvan sommige gewenst en andere ongewenst zijn. Een rizoom ‘pro-
duceert’ geen eenduidige uitkomsten, zoals een fabriek. In termen van
sturing maakt dit de verhouding van overheden tot rizomatische om-
gevingen inherent ambigu: de context die nieuwe vormen van onderne-
merschap mogelijk maakt (zoals internet), creëert ook de condities voor
12 Vorm geven aan inhoud