Download - Am

land. Nu draagt die sector voor minder dan tien procent bij aan de hoofdstedelijke
economie! Daarmee is de oude manier van denken, waarbij de industrie sturend is
voor andere sectoren, volkomen verleden tijd. Nog steeds treuren veel lokale bestuurders
als er industrie weggaat uit hun gemeente, maar dat komt omdat zij nog
niet erkennen dat de verzorgings- en diensteneconomie al lang leidend is. Sterker
nog: veel van de industrie die we nog hebben in de steden – denk bijvoorbeeld aan
decor- en maquettebouwers – is ondersteunend aan die dienstensector.’
De industrie is daarmee minder gebonden aan de stad, de bèta-kenniswerkers
(werkzaam in ICT, R&D en andere sectoren) zijn dat evenmin. Daarmee hebben we
volgens Van Engelsdorp Gastelaars de tweede oorzaak te pakken van het feit dat
bèta-kenniswerk minder aan de stad is gebonden. Een bewijs voor deze theorie
vond Van Engelsdorp Gastelaars door de adressenbestanden van alle medewerkers
van de Universiteit uit te draaien en te sorteren naar woonplaats. ‘Daar bleek feilloos
uit dat bètamedewerkers buiten wonen en dat alfa- en gammamedewerkers
in de stad wonen. Het voordeel van deze aanpak was dat we de factoren opleiding
en inkomensniveau constant konden houden, waardoor de opleidingssoort ineens
als een tot dan toe niet gesignaleerde factor naar voren kwam. Uit veldwerk dat
we daarna lieten uitvoeren, kwam dit verband steeds terug. Bèta-mensen wonen
buiten en doen daar veel aan sport, alfa’s en gamma’s zitten in de kroeg en gaan
naar concerten.’
Zelf voegt hij hier nog een dimensie aan toe: de manier waarop kennis tot stand
komt: ‘Bèta-kennis is behoorlijk straight-forward: het klopt of het klopt niet. Er is
geen behoefte aan debat en de debatten die er worden gevoerd, zijn snel klaar.
Alfa- of gammakennis ontstaat bij de gratie van discours: er moet over gepraat
worden. Alfa- en gammakennis heeft dus stedelijkheid nodig: de Balie, de Rode
Hoed, Felix Meritis. Op dat soort podia moet je als wetenschapper steun voor jouw
theorie verkrijgen. Omdat het harde bewijs vaak ontbreekt, gaat het erom wie de
meeste aanhang weet te mobiliseren.’
Harde patronen
Steden die zich profileren om de creatieve stedeling binnen te halen, moeten zich
dus goed realiseren of ze daartoe wel voldoende kwaliteiten in huis hebben, aldus
Rob van Engelsdorp Gastelaars. Zijn harde conclusie: ‘Kenniswerk dat wél stedelijk
gebonden is, heeft zich vanouds geconcentreerd in de oude monumentale en
bestuurlijke handelscentra. Dat levert het bekende rijtje steden op dat Richard
Florida ook hanteert: Kopenhagen, Helsinki, Barcelona, Boston, San Francisco.
Als jouw stad het kenniswerk niet heeft, dan krijgt zij het ook moeilijk. In deze
steden zitten vanouds ook de topuniversiteiten en andere opleidingen en bijgevolg
veel culturele voorzieningen. Dat patroon is er nu eenmaal en dat verander
52 inspiring space
Rob van Engelsdorp Gastelaars
‘Amsterdam is een van de weinige steden die jonge gezinnen
aan zich kan binden, omdat deze jonge mensen in de loop van de
tijd verslaafd zijn geraakt aan de stad en niet meer weg willen.’
je moeilijk. Toegegeven, we hebben ons best gedaan met de
spreiding van kennis en werkgelegenheid in de jaren zeventig
van de vorige eeuw. Maar een provinciestad met alléén
maar een universiteit en verder niets, dat blijft zielig. Ik
werd daar feilloos op gewezen door een wethouder van de
gemeente Enschede, die mijn verhaal over jonge stedelingen
had gehoord en me uitnodigde in Enschede te komen kijken.
Hij had een ijzersterk verhaal, dat alle steden die zich als
“kenniscentrum” willen profileren zich moeten aantrekken.
De wethouder zei: “Alleen met een universitaire opleiding
komen we er niet. Die studenten wonen alleen tijdens hun
opleiding hier, dan kosten ze ons als stad alleen maar geld.
Vervolgens solliciteren ze ergens anders en trekken de stad
uit. Een half jaar voor hun afstuderen zijn ze weg; wij kunnen
ze geen baan bieden. We raken ze kwijt voordat ze geld
voor de stad gaan opleveren.” Dat keiharde verhaal is in mijn
achterhoofd blijven zitten. Als het onderwijs niet is ingebed
in tertiaire werkgelegenheid, dan heb je er verder weinig
aan. Dan redt een stad het niet. Sommige steden zullen nooit
echt stads worden. Maar dat wil men vaak niet horen. Ik was
een keer met Carel Weeber in Apeldoorn – een stad met een
enorme suburbane kwaliteit in lage dichtheden. Daar woedde
een discussie over het verplaatsen van de schouwburg naar
de plek van het nieuwe stadhuis. Daarmee zou een groot,
compact centrum ontstaan. Wat of wij daarvan vonden. Zegt
Carel: doe dat vooral niet. Jullie kwaliteit is het suburbane,
met groene woonmilieus rondom paleis Het Loo: maak er
daar nog vier van. De hele zaal was perplex en zelfs boos: wij
hier in Apeldoorn worden een stád! Maar Carel had natuurlijk
helemaal gelijk. Hier wreekt zich echter het gelijkheidsdenken
dat heel diep in de Nederlandse genen zit. Iedere stad
heeft overal recht op.’
Kracht van de combi
Van Engelsdorp Gastelaars betitelt steden als Utrecht, Groningen
en Maastricht in dit kader kansrijker dan bijvoorbeeld
Rotterdam: ‘Het zijn monumentale steden met een sterke bestuurlijke
en dienstverlenende functie, met de rechtbanken,
andere topvoorzieningen en de goede opleidingen.
Het GWL-terrein in Amsterdam,
met het terras van café-restaurant
Amsterdam. Geslaagd voorbeeld
van een autovrije en milieuvriendelijke
woonwijk, gemixed met
niet-woonfuncties en gebouwd
in een hoge dichtheid. Stadsdeel
Westerpark kreeg er een aantrekkelijk
en geliefd woongebied bij,
dat aan de overkant van de
Haarlemmerweg niet veel later
werd gecompleteerd met de nieuwe
inrichting van het Westergasfabriekterrein.
Hoogwaardig groen
op loopafstand van compact rood,
geen verkeerde combinatie.