Nieuw Guinee - Stichting Papua Erfgoed

van het volkseigene van elders is een stijlvormend element. Door invloed
van het Westen, door Zending en Missie kan een stijl, althans de kunstvorm,
in korte tijd ontaarden en geheel in verval raken, want de oorspronkelijke
religieuze basis is dan ontvallen aan de bevolking en vooral door
toedoen van Missie en Zending komt een anderssoortige ontroering in
het spel dan de oorspronkelijke „heidense".
Men hoort wel eens de uitdrukking „Papoea-stijl" bezigen. Het is een
vage term, waar men niet veel wijzer door wordt en daaromtrent is nog
niet veel gezegd! Een korte uiteenzetting is daarom op haarplaats, want
het oude cultuurbezit verdwijnt in snel tempo en gaat straks onherroepelijk
verloren.
In Nederlands Nieuw Guinee kan men globaal een zestal grote gebieden
onderscheiden, waarvan hier een karakterisering moge volgen.
De curvenstijl is de Papoea-Melanesische stijl bij uitnemendheid. Dit is
een stijl, die zich uitleeft op het vlak van b.v. schilden, aardewerk, kalkkalebassen,
bamboelepels en de bladschede van het grote sagoblad. Het
houten vlak is met een soms polychroom beschilderd, ondiep relief-ornament
van spiralen en curven zonder eind overdekt.
De plastiek biedt minder mogelijkheden tot weelderige ontplooiing der
curven, maar ook in de plastiek, die deze stijl vertoont, vindt men geen
rechte lijnen en scherpe kanten, doch is alles opgelost in gebogen lijnen,
slingeringen en kronkels in rijke variaties. Krokodillen, neushoornvogels
en vissen worden weergegeven, die in weerwil van de gestyleerdheid een
naturalistische indruk maken.
Het Sepikgebied, de Humboldt-baai en het Sentanimeer vormen een
kerngebied, waar de Melanesische beschavingsinvloeden opvallen. Men
bewaart de heilige fluiten in de mannenhuizen en naast het spiraalmotief,
doet zich het z.g. oogornament voor. Karakteristiek zijn de maskers,
die het menselijk gelaat weergeven in ovale vorm, met schuinstaande ogen
en een snavelvormige neus, die vrijwel recht naar beneden gericht is en
soms tot voorbij de geopende, in een brede, symmetrische grijns vertrokken
mond reikt. Bij afbeeldingen van de voorvader, wordt sterk de indruk
gewekt, dat een zekere samenhang bestaat tussen de neus en het mannelijk
geslachtsdeel (Vgl. het bekende puntdicht van Vader Cats). In het masker
wordt dan de potentie uitgedrukt van de representatieve voorvader. Mede
wordt hierdoor belichaamd, dat de delen van het bovenlijf corresponderen
met die van het onderlijf. De weergave van een gezicht met uitgestoken
tong (gorgo), een voorstelling, waardoor onheil zou worden afgeweerd,
is typisch voor de curvenstijl. Deze snavel af te leiden van de slurf
van Ganega, de God der Wijsheid met de olifantenkop, zoals werd gedaan,
lijkt zeer ver gezocht.
Bij het Sentanimeer zijn de foeja (boomschors)-lappen en grafkleedjes
kenmerkend. Hier wordt de kniebijl gebezigd, waarbij de kling op een
68