deJacobsstaf 77 - Santiago

woelige tijden rond de Russische revolutie.
Daarna gaan we in etappes naar Kaunas,
waar we twee dagen verblijven. Het is de
tweede stad van Litouwen en was ooit de
hoofdstad van het land. Vervolgens lopen we
naar de plaats Jonava. Ik vind dat we daar
zeker moeten komen, omdat er een jacobuskerk
staat. De eerste, zo lijkt het mij, in een
niet toevallige reeks.
Bij het bestuderen van de kaart (stadsplattegronden)
en via informatie van mensen die
we onderweg hebben ontmoet, is mij gebleken
dat zo’n dertig kilometer zuidelijk van
Jonava, in Žiežmariai, weer een jacobskerk
staat. Dan, zuidelijker in de plaats Alytus
staat er weer een. En er staat er nog een in
Druskininkai, bijna op de grens met Wit-
Rusland. Het aanpalende gebied over de
grens was vroeger overigens Litouws.
Dat zijn dus vier jacobskerken op een rij van
noord naar zuid over zo’n honderdvijftig kilometer
in totaal. Wijst dit op een pelgrimsroute
naar het zuiden? De pastor van Jonava,
een energieke veertiger, kan ons niet helpen
bij het beantwoorden van die vraag. Hij is een
van die pastoors die weliswaar zeer belangstellend
is in ons verhaal, maar weinig lijkt
te weten van wat zich de laatste duizend jaar
rond ‘zijn’ patroonheilige heeft afgespeeld.
Wel zorgt hij voor eten en laat hij ons via een
excursie in zijn auto de omgeving zien. Via
twee beminnelijke parochianen, een man en
vrouw die samen het kerkkoor vormen, komen
we aan onderdak.
De excursie confronteert ons met een gruwelijk
aspect van de Tweede Wereldoorlog. We
komen even buiten Jonava bij een oorlogsmonument
dat is opgericht ter herinnering aan
de Joden die hier zijn omgebracht. In twee
nachten in de zomer van 1941 is hier het hele
Joodse bevolkingsdeel van de stad, bestaande
uit meer dan 2.500 mannen, vrouwen en
kinderen en samen een derde deel van de be-
– 21 –
DE JACOBSSTAF 77
volking, geliquideerd.
In deze regio zijn al voordat de grootschalige
‘Endlösung’ in de concentratiekampen
plaatsvond door zogeheten ‘Einsatzgruppen’
(een soort mobiele brigades met de opdracht
‘staatsvijandelijke elementen’ te elimineren)
in nog geen twee maanden tijd meer dan
130.000 Joodse inwoners van deze streek
met conventionele wapens als geweren en
mitrailleurs vermoord. Een ‘reden’ om naar
andere dodelijke middelen als het beruchte
gas Zyklon B te grijpen waren de berichten
aan Himmler en Heydrich dat de Duitse
soldaten ‘het’ psychisch niet lang meer aan
zouden kunnen. Duitsgezinde Litouwse ‘partizanen’
zouden zich bij dit alles niet afzijdig
hebben gehouden.
Meer dan met het middeleeuwse verleden zijn
we op onze tocht geconfronteerd met de geschiedenis
zoals die zich in de laatste eeuw en
grotendeels tijdens ons leven hier heeft voltrokken.
Met volken die in die tijd eigenlijk
voornamelijk onder bezetters hebben geleefd
(Duitsers en Russen) en die duidelijk bezig
zijn hun eigen positie te bepalen ten opzichte
van dit nog lang niet verwerkte verleden. Het
feit dat een aanzienlijk deel van de Baltische
bevolking bestaat uit ooit hierheen geïmmigreerde
etnische Russen maakt het er niet
eenvoudiger op.
Intussen blijft er naarmate we vorderen van
mijn theorie over een oude pelgrimsweg hoe
langer hoe minder over. Ook de pastoor van
Žiežmariai weet over de jacobuspelgrimage
van toeten noch blazen. Een schilderij waarop
de heilige als martelaar bij zijn onthoofding
staat afgebeeld, hangt eenzaam in een
hoekje van de sacristie. ‘De mensen hebben
meer op met Maria,’ zegt de pastoor. Zij
heeft dus een prominente plaats boven het
altaar gekregen.
Het landschap wordt fraaier naarmate we
naar het zuiden gaan. Hier liggen her en der