Untitled

18 Rogier van der Weyden 1400 I 1464
een toegankelijker Franse vertaling. In 1433 was de hertog er eindelijk in
geslaagd de leenheer van Henegouwen te worden. Met dit kostbaar inge­
bonden boek ontvangt hij dus eigenlijk op rituele wijze de hele geschiedenis
van Henegouwen als zijn eigendom. Niet toevallig worden deze miniatuur
en de tekst daaronder dan ook omlijst door een reeks wapenschilden van
alle Bourgondische gebieden, afgewisseld met de vuurslag en de tondel, per­
soonlijke emblemen van Filips. Het was een publiek geheim dat de machtige
hertog ervan droomde de koningstitel te verwerven. De aanwezigheid van de
Gulden Vliesridders benadrukt zijn koningswens: het was gebruikelijk dat
alleen vorsten exclusieve ridderordes in het leven riepen.
Geen enkel detail is aan het toeval overgelaten. De personages staan fraai ge­
rangschikt in compacte, duidelijk afgebakende groepjes rond de hertog. Ze
worden keurig omvat door de omlijsting, alleen de voet van Jean Wauquelin
steekt uit over de rand - hier herkennen we Rogiers fascinatie voor de wisselwerking
tussen lijst en beeld, die zo belangrijk was in de Kruisafneming.
De schilder werkte met een rooster van verticalen (de plooien in het gewaad
van de bisschop, het been van de hertog, de raamspijlen) en horizontalen
(het baldakijn, de raamspijlen, de vloertegels) - een patroon dat herinnert
aan het geplooide doek van de Kruisiging. Ondanks het minuscule formaat
zijn de portretten van de hertog, zijn zoon, bisschop Chevrot en kanselier
Rolin indrukwekkend. Van der Weyden besteedde zelfs aandacht aan details
die met het blote oog nauwelijks te zien zijn, zoals de scharnieren in de ven­
sterluiken en de spijkers in de houten trippen van de hertog.
BOURGONDISCHE HERTOGEN
Het hof kon de Brusselse stadsschilder, na de dood van de door hertog Filips
de Goede zo gewaardeerde Jan Van Eyck in 1441, goed gebruiken. Hoewel
er een brief bewaard is waarin de hertog zeer lovend spreekt over zijn 'ka­
merheer' Van Eyck en de kunstenaar een hoog salaris en een pensioen kreeg
uitbetaald door de hofadministratie, is er vreemd genoeg geen enkel werk
bewaard gebleven dat Van Eyck voor Filips maakte. Onze kijk op het uiter­
lijk van de laatste twee Bourgondische hertogen, Filips de Goede en Karel
de Stoute, is dan ook volledig bepaald door Rogier van der Weyden. Toch
zijn de meeste bewaarde portretten van de hertogen niet door Rogier zelf
geschilderd: andere schilders kopieerden ze naar verloren originelen of mis­
schien gebruikten ze soms enkel gedetailleerde tekeningen die Rogier maak­
te van zijn opdrachtgevers. Portretten van machthebbers waren belangrijk
in de internationale diplomatie, onder meer bij huwelijksonderhandelingen.
Zo was Jan Van Eyck in 1428 naar Portugal gezonden om een portret te
maken van Filips' toekomstige bruid Isabella. Ook was het nodig dat de
onderdanen af en toe een afbeelding van hun vorst konden zien. Wanneer
een goede schilder als Rogier een portret van de vorst maakte, moest dit in
vele exemplaren gekopieerd worden door zijn medewerkers of door andere
kunstenaars. Vaak was het resultaat degelijk handwerk; toch biedt het ons
een uitgelezen kijk op de gezichten van de hoogste macht, de gezichten die
Rogier omringden.
Het portret van Filips de Goede zonder hoofddeksel is van goede kwaliteit
en het is niet onmogelijk dat Rogier van der Weyden het zelf schilderde.
•
•
•
Portret van Filips de Goede
zonder hoofddeksel,
Rogier van der Weyden
of zijn atelier,
olieverf op panel,
lijst en paneel uit één stuk,
51 x 37,5 cm
(speciaal voor
de tentoonstelling
Leuven 2009 gereinigd
en gerestaureerd
door Carmen
Garcia-Frias Checa)
MADRJD, PALACIO REAL,
PATRJMONIO NACIONAL