Untitled

6 Rogier van der Weyden 1400 I 1464
Femme je suis povrette et ancïenne,
Qui riens ne sçay; oncques lettres ne lues.
Au moustier voy dont suis paroissienne
Paradis paint, ou sant harpes et luz,
Et ung enfer au dampnez sant boullus :
L'ung me fait paour, l'autre joy et liesse.
Ik ben een oude vrouw die arm gebleven,
Geen letter lezen kan en weinig weet.
In 't klooster waar ik ga voor mijn gebeden,
Is 't paradijs geschilderd en het leed
Van hel en vuur dat aan verdoemden vreet.
Dan wisselt vrees met vreugde elke keer.
En als een doorsnee schildering in een doorsnee klooster al zoveel emotie
opwekte, hoeveel groter moet dan niet de impact van een meesterwerk
geweest zijn? Rogier schilderde zijn Sint-Lucas vermoedelijk voor de kapel
van de schildersgilde in Brussel. Het werk kende snel een grote bijval, dat
bewijzen de nauwkeurige kopieën die ervan bewaard bleven en de echo's
ervan in het werk van onder anderen Dirk Bouts en Hugo Van der Goes.
GEEN SLAAFSE NAVOLGING
Rogiers relatie met zijn patroonheilige wordt nog complexer in de Maria
met Kind (Museum of Fine Arts, Houston). Dit schilderij verbleef lange
tijd in het vagevuur van de betwiste toeschrijvingen. Recente studie van de
ondertekeningen en de verschillen tussen de ondertekeningen en het uitein­
delijke resultaat hebben ertoe geleid dat meer wetenschappers het als een
authentiek laat werk van Van der Weyden beschouwen. Hoe dit ook zij,
de Madonna toont Rogiers omgang met een ikoon die daadwerkelijk aan
Sint-Lukas werd toegeschreven en die zich sinds 1451 in de kathedraal van
Kamerijk bevindt. Een Griekse patriarch had haar aan een westerse kardi­
naal geschonken op het concilie van Konstanz. Aan het Bourgondische hof
groeide zeer snel een intense verering voor deze ikoon, verschillende edel­
lieden gaven allerlei schilders de opdracht om er een getrouwe kopie van
te maken voor hun eigen kerken en kapellen. Ongetwijfeld heeft Rogier dit
schilderij, waarvan hij geloofde dat het gemaakt was door (of ten minste
in de stijl van) zijn patroonheilige, aandachtig bestudeerd. Hij zal eerbied
hebben gevoeld, maar die leidde niet tot slaafse navolging. Hij schilderde
zijn eigen versie, realistischer, levendiger, eigentijds. Het type is dat van
de Glykophilousa, de Teder Kussende, een klassieke Byzantijnse vorm. De
gezichten van moeder en kind raken elkaar, het kind streelt de kin van zijn
moeder. Tegelijk beweegt het onrustig in haar armen, het reikt naar zijn
voetje en wendt zich tot ons, toeschouwers. Niet alleen had Rogier van
der Weyden voldoende zelfvertrouwen om zijn eigen gelaatstrekken uit te
lenen aan Sint-Lucas, hij herinterpreteerde ook het werk van zijn illustere
voorganger, zoals Rubens later in meer wereldse zin de werken van Rafael
en Titiaan zou naschilderen en herinterpreteren.
•
Links
Notre-Dame de Grêce,
lta/iaans·Byzantijnse icoon
CAMBRAI, KATHEDRAAL
Rechts
Maria met Kind,
Rogier van der Weyden
(atelier), omstreeks 1460,
olieverf op paneel,
31,9 x 22,9 cm
HOUSTON, MUSEUM OF FINE
ARTS, EDITH A. AND PERCY S.
STRAUSS COLLECTION