Untitled

idder zoals hij. De Croy stond zeer in de gunst van de hertog. Het portret is
geschilderd door Van der Weyden zelf en bleef vrij goed bewaard; de Lieve­
Vrouwe is misschien het werk van een assistent, ze onderging in de loop der
tijden ook enkele ingrepen. Oorspronkelijk was ze op paneel geschilderd; ze
is later overgebracht op doek, waarbij het tafereel aan de vier randen groter
werd gemaakt, de tenen van het linkervoetje van het kind Jezus en haar
linkerpols zijn toen onder meer toegevoegd. Vervolgens is het hele tafereel
opnieuw overgebracht op paneel. Mooi om te zien is hoe zij net iets hoger in
het beeldvlak geplaatst is dan Filips de Croy.
Van der Weyden schilderde dit portret waarschijnlijk omstreeks 1460, toen
De Croy zo'n zesentwintig jaar oud was. Hij wordt afgebeeld voor een groen
doek met duidelijk zichtbare plooien. Het gouden monogram, dat alle letters
van De Croys naam bevat, ziet eruit alsof het met gouddraad geborduurd is
over één van de plooien. De groene achtergrond doet de kleur van zijn ogen
beter uitkomen. Hij draagt een paars fluwelen wambuis. Om zijn hals heeft
hij zeer veel ragfijne gouden kettinkjes, die met uiterste zorg geschilderd
zijn. Hij bidt en houdt een mooie paternoster met gouden en zilveren kralen
tussen zijn handen. We zien nog net de top van het gevest van zijn dolk, die
lijkt op het gevest in het portret van Karel de Stoute. Vroeger moet het werk
een nog luxueuzere indruk hebben gemaakt: het groene doek is geschilderd
over een vel bladzilver, zodat dit portret bij de juiste lichtinval een diepe,
subtiele zilveren glans had. Die zilveren achtergrond past symbolisch bij de
gouden achtergrond voor de Madonna: onovertroffen goud voor het heilige
en goddelijke, kostbaar maar toch meer bescheiden zilver voor de menselijke
helft van het tweeluik.
Jean Gros was een Brugse ambtenaar die zowel Filips de Goede als Karel
de Stoute diende. Hij was geen edelman zoals Filips de Croy en zijn twee­
luik is kleiner van afmetingen, dus -een simpele economische wetmatigheid
-goedkoper. Er is ook minder bladgoud gebruikt dan in het tweeluik van
Croy. De Madonna werd aan het begin van de twintigste eeuw zwaar geres­
taureerd. Omwille van de kleinere afmetingen neemt het Jezuskind onderaan
bijna de hele breedte van het paneel in beslag. Mooi om te zien is de wissel­
werking tussen de reikende handjes van het kind en de biddende handen van
Jean Gros. De blikken van Maria, het kind en Jean Gros vormen een drie­
hoek, zo ontstaat er een zekere dynamiek tussen de beide luiken. De vormge­
ving is sober gehouden, maar de schilder heeft er zorg voor gedragen dat de
schouderlijn van Jean Gros de breedte van het paneel vult als een horizon en
dat zijn handen niet te hoog komen in verhouding tot het Christuskind. Uit
een analyse van de verschillende lagen verf blijkt dat hij de vingers voor dat
doel korter heeft gemaakt dan oorspronkelijk was geschetst. In het algemeen
lijkt het er op dat Rogier minder moeite genomen heeft om het uiterlijk van
dit burgerlijke model te verfijnen dan dat van zijn adellijke opdrachtgevers.
DE CHARME VAN ONBEKENDE VROUWEN
Hoewel de geïdentificeerde portretten een grotere documentaire waarde heb­
ben, maakte Van der Weyden zijn mooiste portretten van twee onbekende
dames, een burger- en een edelvrouw. Misschien zijn beide werken lange tijd
na elkaar ontstaan, de burgerdame vertoont immers nog een grote gelijkenis
2 4 Rogier van der Weyden 1400 I 1464
•
•
•
Vorige bladzijden:
Diptiek van Jean Gros
Maria met Kind,
Ragier van der Weyden
en atelier, 1460- 1464,
olieverf op paneel,
38,7 x 28,5 cm
DOORNIK,
MUSÉE DES BEAUX-ARTS
Portret van Jean Gros
Rogier van der Weyden
en atelier, l460- 1 464,
olieverf op paneel,
38,5 x 28,8 cm
(beschilderde
oppervlakte 36,5 x 2 7 cm)
CHICAGO, ART INSTITUTE OF
CHICAGO, MR. AND MRS. MARTIN
A. RYERSON COLLECTION
Rechts:
Rogier van der Weyden,
Portret van een jonge
vrouw, ca. 1460
WASHINGTON,
NATIONAL GALLERY
OF ART, ANDREW W.
MELLON COLLECTION