Untitled

Unks:
Portret van een jonge vrouw,
Rogier van der Weyden,
omstreeks 1432 - 1435
BERUJN, STAATUCHE MUSEEN
ZU BERLIN, GEMÄLDEGALERJE
Rechts:
Portret van een jonge vrouw,
Rogier van der Weyden,
omstreeks 1440- 1445,
zilverstift op ivoorkleurig
gegrond papier,
167 x 117 mm
Onderaan links, in pen in
bruin, het opschrift '1460' (?)
Op de keerzijde, in potlood,
'lsrael Samens [?] I
Tedesco I 1480' en,
in een andere hand,
in pen in bruin 'Luca d'Oianda'
en in nog een andere hand,
eveneens in pen in bruin
'Ruggero di Brusel/e 11460'
LONDEN, BRJTSH MUSEUM,
DEPARTMENT Of PRJNTS
AND DRAWINGS
met de solide portretten van Jan van Eyck, terwijl de edeldame
een volmaakt voorbeeld is van de briljante vormelijke stilering
waartoe Van der Weyden in zijn latere jaren steeds meer neigde.
De heldere grijze ogen van de burgervrouw kijken ons rustig en
onbevangen aan; omdat ze naar rechts gekeerd is, kan ze geen
pendant gehad hebben (in portretten van echtparen wordt de
vrouw altijd naar links kijkend voorgesteld) en zien we haar
als het individu dat ze is; de twee spelden in haar hoofddoek
zijn een onvergetelijk detail. De edelvrouw belichaamt al de
slanke elegantie van de Bourgondische elite, hoewel uit onder­
zoek blijkt dat ze aanvankelijk nog slanker was opgezet en dat
Rogier haar gevulder heeft gemaakt. Dit is Van der Weydens
meest sensuele werk. Zijn model kijkt ons niet aan, wat het
oog sneller naar de vormelijke perfectie voert waarmee ze is
weergegeven en de sublieme doeltreffendheid van het beperkte
kleurenpalet. Alle volumes en hun onderlinge verhoudingen
zijn volkomen doordacht en uitgebalanceerd, de sluier zou een
meesterlijk abstract schilderij kunnen zijn. Ook hier kon Rogier
niet weerstaan aan de charme van de glanzende hoofddoekspel­
den, drie in totaal.
In deze context is ook een bijzonder mooie tekening van belang,
die blijkens een oud opschrift aan de achterkant van Rogera
di Buselle 1460 zou zijn. Dit lijkt een portret naar het leven.
Sprankelend en vol karakter, zo ziet deze jonge vrouw eruit.
Met verbluffende techniek legde de tekenaar haar trekken vast
in zilverstift, op een ondergrond van ivoorkleurige verf. Het
licht valt van links op haar gezicht, rechts werpt ze een diepe
schaduw. De onregelmatige omtrek van de hoofddoek geeft
haar uitdrukking extra intensiteit, het linnen links raakt de
omtrek van haar gezicht op de exacte hoogte van haar ooghoek
en dat benadrukt haar oogopslag. Onderaan de buste zien we hoe deze te­
kening met een paar lange, soepele lijnen is opgezet, in de gordel en de hand
die voorbestemd lijkt om iets vast te houden en aan te reiken. Deze jonge
vrouw zou een ring of een bloem tussen duim en wijsvinger kunnen houden
en zich wenden tot een echtgenoot of verloofde. Dan zou deze tekening een
voorstudie kunnen zijn voor een dubbelportret. Maar hoe natuurgetrouw
dit portretje ook lijkt, uit onderzoek blijkt dat Rogier van der Weyden hier
vertrokken is van een schilderij van Jan Van Eyck en dat hij de gelaatstrek­
ken van de door Van Eyck geschilderde vrouw levendiger en 'realistischer
' heeft gemaakt met een paar kleine ingrepen aan de ogen, de neus en de
mond. Het resultaat was dat zijn jonge vrouw expressiever werd én beant­
woordde aan een meer eigentijds schoonheidsideaal. Ook de kleding heeft
hij gemoderniseerd. Hier is dus geen sprake van werk naar een poserend
model, deze uitmuntende tekening diende enkel als algemeen voorbeeld voor
Rogiers ateliermedewerkers, als materiaal waarop ze konden terugvallen.
Een voorbeeld te meer dat oude meesters hun geheimen niet zomaar prijs
geven en juist daar waar ze het meest natuurlijk lijken, het meest met de
kunst bezig zijn.
Rogier van der Weyden 1400 I 1464 2 7
•