Transgene dieren

catie in stand te houden dan wel om een genetisch
veranderd dier terug te kruisen met een soortgenoot
die een andere genetische achtergrond bezit. Voor de
beoordeling van de gehele proef moeten we ons daarom
wel realiseren, dat het om veel meer dieren gaat
dan alleen de GM dieren waar tenslotte mee gewerkt
wordt.
Welzijn
Welzijn als term is aan het gewone spraakgebruik ontleend
en gaat in dit geval over gevoelens van dieren,
gewervelde dieren wel te verstaan. Over de gevoelens
van ongewervelden als vliegen, spinnen, wormen en
dergelijke valt op dit moment geen verstandig woord
te zeggen. Als een dier zijn eigen, subjectieve toestand
niet zou kunnen waarnemen dan is er vanuit dit
gezichtspunt geen welzijnsprobleem. Echter, gewervelde
dieren kunnen hun gevoelens op een of andere
manier wel waarnemen. Dit blijkt uit proeven waar hen
geleerd wordt op een toets te drukken, als ze onder
invloed zijn van een stof waarvan bij mensen bekend
is dat het een bepaald gevoel oproept: heroïne bijvoorbeeld.
Een dier weet dan of het ingespoten is met
een oplosmiddel met of zonder heroïne. Het dier kan
uiteraard niet “weten” waarmee het ingespoten is, het
kan alleen afgaan op wat het voelt. Met talloze stoffen
is aangetoond dat dieren verschillende stoffen uit
elkaar kunnen houden op grond van het gevoel dat ze
in het dier opwekken.
Dier en mens lijken veel op elkaar voor wat betreft de
fysiologie die ten grondslag ligt aan hun biologisch
functioneren. Emoties en cognitie zijn essentiële
onderdelen van de biologische functies die dieren helpen
te overleven. Er wordt dan ook een beroep
gedaan op deze overeenkomsten in fysiologie en in
biologische functies om aannemelijk te maken dat dieren
net als wij hun eigen interne toestand waarnemen.
Mensen onderling weten ook niet zeker van elkaar of
ze gevoelens en gedachten hebben, maar op grond
van overeenkomsten tussen mensen gaan we hier
(gelukkig maar) van uit.
Bij vertebraten kan een aantal motivationele systemen
onderscheiden worden, zoals honger, dorst, angst of
sociaal gedrag. Het dier registreert voortdurend de
toestand van deze systemen en bij een te groot verschil
tussen de biologisch gewenste en actuele toe-
stand wordt een specifiek gedrag geactiveerd (de
adaptieve reactie) om dat verschil op te heffen en in de
behoefte te voorzien. In geval van een laag gehalte aan
suiker in het bloed (bloedglucosespiegel) ontstaat honger
en zal het gedrag gericht worden op voedselopname,
waardoor onder andere de bloedglucosespiegel
weer wordt verhoogd. In geval van angst worden specifieke
gedragingen en bijbehorende fysiologische processen
geactiveerd om aan de oorzaak van deze angst
een einde te maken. Welzijnsaantastingen vinden
plaats wanneer het voor het dier onmogelijk is passend
adaptief gedrag te vertonen. Anders gezegd, een welzijnsaantasting
treedt op als het dier een verschil tussen
de waargenomen en gewenste toestand niet kan
verkleinen. Elke diersoort wordt gekenmerkt door
soortspecifieke adaptieve strategieën. Wanneer voor
een dier niet duidelijk is wat het moet doen om dreigend
verlies van controle over die situatie te voorkómen,
treden er algemene reacties (stress) op, die de
kans om toch adaptief gedrag te kunnen vertonen zo
groot mogelijk maken. De reactie op situaties als ‘verlies
van controle’ en ‘onvoorspelbaarheid van de
omgeving’ bestaat uit de activering van het zogenaamde
fight-flight (vluchten of verdedigen) systeem, de
onderdrukking van gedrag als voedselopname, rusten,
voortplanting, exploratie e.a. en specifieke hormonale
reacties, die ervoor zorgen dat gedrag en fysiologie
goed gecoördineerd verlopen. Het effect van zulk
gedrag wordt ook door het dier geregistreerd om vast
te stellen in hoeverre een bepaalde strategie inderdaad
adaptief is. Mens en dier zijn daartoe uitgerust met
beloningssystemen, die als een tegenwicht zijn op te
vatten voor de stresssystemen. Als een gedrag een
gunstig effect heeft, geeft het beloningssysteem signalen
af die mensen en waarschijnlijk ook dieren als plezierig
ervaren.
Het optreden van signalen die wijzen op de bevrediging
van een behoefte, wordt als positief voor welzijn
gezien, van signalen die wijzen op activering van
stresssystemen echter als negatief. Overigens betekent
afwezigheid van negatieve signalen nog niet dat
alles goed is. Apathie of depressieachtige verschijnselen
en negatieve signalen worden ook bij dieren gezien
die er na lange tijd alsmaar niet in slagen zich aan te
passen.
41