Transgene dieren

draaglijk wordt en het ‘geboren worden’ geen door
erfelijke ziekten gestempeld avontuur meer is”. In dat
kader volgt een appèl tot preventie van dergelijke
gevaren door de inzet van biotechnologische kennis
bij, bijvoorbeeld, de prenatale diagnostiek. Men kan
“ziekten voorkomen” – in feite gaat het om het voorkomen
van dragers van ziekten – hetgeen tot heil van alle
betrokkenen is. Wie dergelijke mogelijkheden afwijst,
is onverantwoordelijk, zo wordt ons in het derde
onderdeel, de verantwoordelijkheidsretoriek voorgehouden.
Onverantwoordelijk bijvoorbeeld tegenover de
samenleving “die een zwaar gehandicapt kind in de
solidariteitsgemeenschap moet opnemen”.
Deze soms weinig fijnzinnige uitspraken zijn afkomstig
van hooggeplaatste wetenschappers en politici. Op
een dergelijke wijze scheppen zij een klimaat waarin
mensen die nieuwe medische mogelijkheden inzake
het zeer vroegtijdig opsporen van defecten afwijzen, al
te gemakkelijk wegens een gebrek aan verantwoordelijkheid
‘schuldig’ worden geacht. Dat is zwaar
geschut en tekent de ernst van het conflict. Maar om
dat conflict goed te begrijpen, is het beter het kader te
bezien waarin de discussies zich afspelen.
Omstreden wetenschappelijke context
Dan valt onmiddellijk op, dat aan deskundigheid groot
belang wordt toegekend. Het zijn de wetenschappelijke
specialisten die verzekeren dat de voordelen de
eventuele nadelen overtreffen. Deze specialisten
doen, zij het onder voorwaarden, positieve voorspellingen
over de toekomst. Zij doen daarbij een beroep
op het vertrouwen dat men in de wetenschap mag
hebben. De wetenschap belichaamt immers het goede
gebruik van de rede en is in het verleden juist daarom
de sterkste motor van de vooruitgang gebleken. Wie
zouden dan beter kunnen oordelen?
Deze opvatting was heel lang vrijwel onbestreden,
maar lijkt nu haar beste tijd te hebben gehad. Het vertrouwen
ebt een beetje weg. In de Achtergrondstudies
die de reeds genoemde Trendanalyse begeleiden,
wordt op dat tekort aan vertrouwen gewezen, maar die
constatering hangt een beetje in de lucht, omdat niet
naar diepere gronden wordt gezocht. Mijns inziens zijn
die te vinden in de veranderende relatie tussen wetenschap
en samenleving.
Die verandering komt vooral voort uit het feit dat de
wetenschap en tegelijk daarmee de technologie, de
belangrijkste middelen zijn geworden voor het verwerven
van economische en politieke macht, met name
sinds de Tweede Wereldoorlog. De economische groei
hangt voor een groot deel van wetenschappelijke en
technische innovaties af – vandaar bijvoorbeeld het
gehamer op de kennissamenleving – en militair overwicht
is tegenwoordig gebaseerd op steeds geavanceerdere
technologie. Ontwikkeling van wetenschap
en technologie vraagt investeringen die alleen door
een economisch sterk land kunnen worden opgebracht.
Er is dan ook een hechte relatie gegroeid tussen
wetenschap en technologie aan de ene kant en
economie en politiek aan de andere kant. Deze nauwe
verwevenheid heeft de vroegere, relatieve onafhankelijkheid
van de wetenschap verloren doen gaan.
Anders gezegd, de wetenschap, i.c. de natuurwetenschap,
staat tegenwoordig voor een belangrijk deel in
dienst van economische en politieke belangen.
Dat blijft niet zonder gevolgen voor de onafhankelijkheid
van de wetenschapsbeoefenaren. De meesten
daarvan zullen ongetwijfeld vrij en onafhankelijk willen
zijn, maar dat klopt niet met het beeld dat de buitenwacht
van hen krijgt. Dat hangt niet zozeer van de
meerderheid der wetenschappers af die in laboratoria
onopvallend hun werk doen, maar van degenen die als
duidelijke belangenbehartigers optreden. Evaluaties
van het kernenergiedebat – dat nu is opgevolgd door
het biotechnologiedebat – hebben interessante informatie
opgeleverd over de manier waarop te werk werd
gegaan. Die hield onder andere weigering in van
onwelkome gegevens in vaktijdschriften, ontslag van
kritische wetenschappers die de officiële lijn bestreden
en persoonlijke verdachtmakingen tot regelrecht
bedrog, zoals blijkt uit een aansporing, geuit in de
Duitse wetenschappelijke raad voor het kernonderzoek:
“Mijne heren, de zaak is ernstig. Spreek u overal
uit vóór de kernenergie; het hoeft niet allemaal waar
te zijn, als het maar luid is”.
Dat soort voorvallen blijft niet verborgen en ondergraaft
het vertrouwen in de deskundigen. Maar er is
een tweede reden voor de erosie van het traditionele
vertrouwen. Die ligt in het hand over hand toegenomen
verschijnsel van de ”tegenexpertise”. Als er een
wetenschappelijk rapport verschijnt ter verdediging
van een bepaalde positie wordt als reactie een
49