Transgene dieren

het eigene van de Nederlandse regelgeving is het goed
om de aandacht te richten op de CBD. Waarom? Wel,
omdat de CBD min of meer uniek is in de wereld.
Veiligheid rond biotechnologie (kernthema van de
Cogem) staat ook in veel andere landen, zeker in West-
48
Europa, hoog op de agenda. Dierenwelzijn (kernthema
van de DEC’s) krijgt elders eveneens aandacht, zij het in
mindere mate. Maar een aparte ethische toets, zoals bij
de CBD, komt nergens anders voor. Daarom is het goed
stil te staan bij de taak en werkwijze van deze commissie.
Maatschappelijke acceptatie – een omstreden zaak
BERT LAEYENDECKER
Prof. dr. L. Laeyendecker is emeritus hoogleraar algemene
sociologie van de Universiteit Leiden. Hij is lid van
de Commissie Biotechnologie bij Dieren.
In de recent verschenen Trendanalyse Biotechnologie
2004 worden niet alleen allerlei te verwachten ontwikkelingen
geschetst, maar blijkt ook enige onzekerheid
over de mate waarin de bevolking bereid is die te
accepteren. Er zijn redenen voor die onzekerheid
zoals iedereen weet die de krant leest. Genvoedsel
stuit op stevige weerstanden, proefgewassen worden
vernield en bij velen leven zorgen over het “geknutsel
aan dieren”. Is dat alleen te wijten aan onbegrip of
onbestemde angst of is er meer aan de hand?
Wat is acceptatie?
De grote Van Dale omschrijft ‘sociale acceptatie’ als
het “geïntegreerd worden (van nieuwe producten,
technieken e.d.) in het gedragspatroon van grote
groepen in de samenleving”. Deze integratie betreft
niet alleen de positieve aspecten van die producten,
maar ook de kosten en risico’s. Die mogen echter niet
groter zijn dan de voordelen, anders haakt men liever
af. Acceptatie impliceert dus altijd een afweging, bij
iemand die een zorgvuldig oordeel nastreeft tenminste,
van kosten en baten. Deze omschrijving laat overigens
buiten beschouwing of de “integratie in het
gedragspatroon” van harte of met tegenzin gebeurt,
en of ze vrijwillig gebeurt of als onvermijdelijk aanvaard
wordt. Als er alleen maar genvoedsel te verkrij-
gen is of niet genetisch-gemodificeerd voedsel te duur
wordt, moet men toch eten.
De kosten en baten zijn niet alleen van fysieke aard; zij
kunnen ook van ethische aard zijn. De huidige weerstanden
tegen acceptatie van de biotechnologie
betreffen zorgen omtrent te hoge kosten van beiderlei
aard: genvoedsel bedreigt de gezondheid; gentechnologie
bij dieren schaadt de integriteit van het dier en is
ethisch onbehoorlijk.
Een maatschappelijk conflict
Er wordt krachtig gestreden over de voors en tegens
van de moderne biotechnologie. Die strijd heeft allerlei
gedaanten. De zakelijke vorm bestaat in het uitwisselen
van wetenschappelijke analyses die de tegenstander
moeten overtuigen. Minder zakelijk gaat het soms
toe in hoorzittingen die krachtens de wetgeving inzake
biotechnologie bij dieren over elk voorgenomen wetenschappelijk
onderzoek op dat terrein moeten worden
gehouden. En wat te denken van het gebruikte retorisch
geweld, zoals dat bijvoorbeeld in Duitsland is
geanalyseerd waar retorische middelen worden ingezet
om mensen ervan te overtuigen dat de medische biotechnologie
het heil van de mensen dient? Elisabeth
Beck-Gernsheim heeft dat “acceptatieretoriek” genoemd.
Die kent een aantal onderdelen. Zij begint met
de “bedreigingsretoriek” waarbij men zich in een krimi
waant. De biotechnologie is erop gericht de “moordlustigste
vijanden van de mens” te bestrijden; de “ware
booswicht in de zaak kanker” moet opgespoord en dat
“schurkengen” dient onschadelijk gemaakt te worden.
Aan alle kanten wordt ons leven bedreigd. Ook moet
bedacht worden dat ‘ieder mens het risico loopt abnormale
nakomelingen te krijgen’. Maar daaraan is iets te
doen: de reddingsretoriek geeft het aan. “Kennis van
de genen kan de weg naar een betere toekomst vrijmaken
waarin minder onrecht en leed is, de ouderdom