Transgene dieren

42
Welzijn van genetisch-gemodificeerde
dieren
De moeilijkheid bij GM dieren met een welzijnsstoring
– bijvoorbeeld een of ander gezondheidsprobleem of
een beperkt vermogen adaptief gedrag te tonen – is,
dat bij zulke dieren lang niet altijd zomaar duidelijk
is wat de oorzaak van deze storing mag zijn. Natuurlijk
kan de waargenomen storing een bedoeld effect
zijn van de aangebrachte modificatie. Dat hoeft echter
niet. Een optredende storing, bijvoorbeeld een
moeilijk verloop van het geboorteproces, kan ook
teweeggebracht zijn door één van de bij de genetische
modificatie gehanteerde technieken, zoals de microinjectie
techniek, de embryotransplantatie, de injectie
van ES-cellen en andere. Deze laatste welzijnsproblemen
zijn dan in feite alle onbedoelde neveneffecten
van de toegepaste en noodzakelijke technieken. Als
de welzijnsaantasting echter een direct gevolg is van
de genetische modificatie, dan staat deze modificatie
zelf in rechtstreeks verband met de waargenomen
gedragsstoring en/of met de al dan niet bedoelde aandoening.
De soortspecifieke genetische uitrusting van het dier
is erop gericht dat cruciale systemen in de hersenen
geijkte (genetisch vastgelegde) signalen (input) vanuit
het lichaam en de omgeving opvangen en uitgaan van
bepaalde fysiologische en gedragsmatige mogelijkheden
om met deze input om te gaan. Als het dier door
genetische modificatie van bijvoorbeeld een bepaald
neuraal systeem geconfronteerd wordt met onoplosbare
verschillen tussen datgene wat wordt verwacht
en de werkelijkheid, dan is zijn welzijn aangetast. Hier
geldt dus niet altijd: ‘wat niet weet dat niet deert’.
Daar staat tegenover dat zoiets slechts betrekking
heeft op die neuronale structuren, die zich met zulke
afwegingen bezighouden. Een dier weet uiteraard niet
welke eiwitten het wel of niet produceert. Maar als
zo’n eiwit van belang is voor processen die wel worden
“waargenomen” (dit is de activering van het
stress- of pleziersysteem), dan merkt het dier het wel.
Als het effect van een genetische verandering beperkt
blijft tot een verandering op een ‘laag’ niveau van biologische
organisatie (bijvoorbeeld intracellulaire moleculaire
processen) en hersenen en hormonen nog
steeds hun normale werk kunnen doen, dan geldt wel:
‘wat niet weet dat niet deert’. Genetische veranderin-
gen aan het zenuwstelsel of het hormoonsysteem zelf
vormen natuurlijk een extra welzijnsrisico.
Een door ons waargenomen gedragsverandering is op
zichzelf nog niet voldoende voor een duidelijke conclusie.
Stel dat je een behoefte wegneemt, bijvoorbeeld
zo, dat een dier minder behoefte heeft om te exploreren,
dan zal er ook minder activiteit zijn. Het zien van
een weinig actief dier hoeft dan nog niet te betekenen,
dat er sprake is van welzijnsaantasting. Er kan nog
steeds een evenwicht zijn tussen de neiging om te
exploreren en de mate van activiteit. Het gaat erom of
het dier kan doen wat het volgens zijn aard – al dan
niet gemodificeerd – moet doen. Echter door het wegnemen
van een behoefte wordt een dier wel de mogelijkheid
ontnomen plezier te hebben van het bevredigen
van deze behoefte. Dit kan bijvoorbeeld betekenen
dat een dier onder bepaalde eenvoudige omstandigheden
zich met een verminderde behoefte om te exploreren
goed kan redden, maar wel veel kwetsbaarder is in
geval van belasting onder meer complexe omstandigheden.
Immers de balans van belasting en beloning is
van belang voor het welzijn van een dier en deze
balans mist nu de bijdrage aan satisfactie die exploreren
zou kunnen opleveren. Dit soort subtiele genetische
veranderingen, welke niet resulteren in een verstoring
van het evenwicht tussen wat het dier nastreeft
en wat het kan, zijn natuurlijk denkbaar maar waarschijnlijk
zeldzaam. Meer voor de hand liggend is dat
een genetische modificatie ingrijpende gevolgen meebrengt.
Er moet dus een goede reden zijn dieren genetisch
te veranderen. Een direct groot belang voor de
menselijke gezondheid is zo’n reden. Een nog hogere
productie van onze landbouwhuisdieren, of nog weer
andere esthetische eigenschappen of een verhoogde
aaibaarheid van gezelschapsdieren zijn dat echter niet.
Welzijnsmonitoring
Bij welzijnsmetingen van GM dieren moet goed gelet
worden op signalen die wijzen op chronische stress of
op succesvolle adaptatie (satisfactie). Op voorhand is
heel moeilijk te zeggen op welk tijdstip en onder welke
omstandigheden zich wat voor zal doen, aangezien de
relatie tussen genen en gedrag uitermate complex is.
Een enkel gen kan met diverse gedragingen te maken
hebben (pleiotropie) en omgekeerd komt een gegeven
gedrag gewoonlijk ook tot stand door de werking van