Operationalisering van varianten van kleinschalig verblijf voor ...

maakte voor iedereen die hiervoor geïndiceerd was. De opzet van deze verpleeghuizen was
volledig gebaseerd op het medisch model. De verpleeghuisarts liep visites, de verpleging en
verzorging werkten vooral taakgericht en er was sprake van een strakke hiërarchie. Daarbij was
de cliënt vooral “patiënt” en onderging het geheel gelaten. De “huisregels” waren streng en vooral
organisatiegericht (Schrijvers 1983). Tot enkele jaren terug waren vrijwel alle verpleeghuizen
gestandaardiseerde organisaties met een omvang van minimaal 60 en maximaal 200 bewoners.
De huizen hadden veelal de kenmerken van een instituut, waarbij niet de cliënt centraal stond
maar de organisatie. Het dagritme werd meestal bepaald door de dienstverlening vanuit de
keuken. Er was een beperkte aandacht voor de privacy van bewoners. Zo was het de afgelopen
drie decennia heel gewoon, dat bewoners in een verpleeghuis met vier of zelfs zes personen op
een slaapkamer verbleven. Een verpleeghuis had meestal vier tot zes afdelingen en huiskamers
met een groepsgrootte van tien tot soms wel dertig plaatsen. Het College Bouw
Ziekenhuisvoorzieningen (CBZ) hanteerde lange tijd een maatstaf van 30 bewoners op één
afdeling.
Begin jaren ’80 begint men in te zien dat deze situatie, mede mogelijk gemaakt en in stand
gehouden door de hiërarchische structuur en de op efficiency gerichte organisatie van het
verpleeghuis, veranderd zou moeten worden ten gunste van een op de individuele bewoner
gerichte benaderingswijze. De toenmalige Nationale Ziekenhuisraad kwam in 1981 met het
standpunt dat “voorkomen moest worden dat de verpleeghuizen standaardzorg aanbieden waarin
de patiënt via de weg van de geleidelijkheid zich uiteindelijk schikt en de zorg passief ondergaat.
Met dit startschot in de discussie die verder werd aangezwengeld door de toentertijd zeer
bekende prof. Dr. J.C.M. Hattinga Verschure, hebben de verpleeghuizen zich de afgelopen
vijftien jaar ontwikkeld tot organisaties waarin het cliëntgericht werken veel meer centraal staat.
Een aantal processen zijn daarbij leidend geweest:
• het van “aanbodgericht” naar “vraaggestuurd” organiseren;
• het van “taakgericht naar procesgericht” werken;
• de verandering van visie op zorg: van “kwaliteit van zorg” naar “kwaliteit van leven”;
• de cliëntenparticipatie en wettelijke regelingen omtrent medezeggenschap;
• de trend naar meer privacy en eenpersoonskamers;
• de maatschappelijke en politiek druk om kwalitatief goede zorg te leveren en zowel de
normen hierover als het toezicht op de realisatie van kwalitatief goed zorg aan te scherpen.
Tegenwoordig zijn één- en tweepersoonskamers de norm. In de meest recente bouwmaatstaven
onderscheidt het CBZ drie concepten voor het wonen met zorg: Individueel wonen met maximaal
twee personen, groepswonen met maximaal zes personen en afdelingswonen in groepen van
maximaal tien personen. De maximale grootte van een verpleeghuis op een locatie is op dit
moment gesteld op 150 cliënten en de ondergrens op 25 cliënten. Daaronder spreekt het College
Bouw van kleinschalig wonen (CBZ 2002).
De verpleeghuizen vormen zich steeds meer om tot tweedelijns geriatrische zorgcentra, waarbij
er in grootschalig verband (min. 25 en max. 150 cliënten) kleinschalige zorg (6 tot 10 cliënten)
wordt geboden. De capaciteit van het verpleeghuis wordt daarbij steeds vaker verdeeld over
meerdere locaties, waardoor er geriatrische zorgcentra in de dorpen en wijken komen, met een
kleinere omvang. Een aantal van de verpleeghuizen, combineren de functie van tweedelijns
geriatrisch zorgcentrum met de functie van geriatrisch expertisecentrum, waarbij het
expertisecentrum zich richt op de zeer complexe verpleeghuiszorg. Het expertisecentrum wordt
daarmee een centrumvoorziening voor een groter verzorgingsgebied.
12