Bouwkostennota 2001 - Kennisplein Zorg en Bouw

Bouwkostennota 2001 

1. INLEIDING 

1.1. Context 

Jaarlijks brengt het Bouwcollege de zogenoemde Bouwkostennota uit. Het primaire doel van deze nota 

is een actualisatie van de in de Regeling bouwmaatstaven WZV opgenomen kostennormen die in de 

beoordelingspraktijk worden gebruikt. Bij inwerkingtreding per 1 januari 2000 van de desbetreffende 

bepalingen van de Wet uitvoeringsorganen volksgezondheid (WUV) is de bevoegdheid 

bouwmaatstaven vast te stellen, overgegaan van de Minister van VWS naar het Bouwcollege (art. 15a 

nieuwe WZV). Op grond van het overgangsrecht zijn de “oude” maatstaven gelijkgesteld aan 

maatstaven die volgens de nieuwe procedure van artikel 15a WZV tot stand komen: vaststelling door 

het Bouwcollege en goedkeuring door de Minister. Alle maatstaven zijn dus nog onverkort van kracht, 

en het doel van de maatstaven is hetzelfde gebleven, namelijk de nadere omschrijving van de zgn. 

weigeringsgronden (men zou ook kunnen spreken van “instemmingsgronden”) voor een vergunning. 

In overleg met VWS is besloten de opzet van het oude Besluit bouwmaatstaven WZV in principe te 

handhaven, zij het met een nieuwe verdeling van bevoegdheden. Hieraan wordt in de Regeling 

bouwmaatstaven WZV uitvoering gegeven. Nieuwe of gewijzigde maatstavenrapporten worden, na 

goedkeuring, bij afzonderlijke regeling als bijlage toegevoegd aan de Regeling bouwmaatstaven WZV. 

In de vergadering van het Bouwcollege van 8 januari 2001 is het Besluit bouwmaatstaven WZV 

ingetrokken en de Regeling bouwmaatstaven WZV vastgesteld. 

De Regeling bouwmaatstaven WZV bevat een bundel van ‘bouwmaatstaven’, zowel algemene 

maatstaven in de Regeling zelf, als maatstaven voor specifieke voorzieningen in een aantal bijlagen. 

De bouwmaatstaven houden een nadere omschrijving in van de in artikel 15 WZV genoemde criteria, de 

gronden tot weigering van de vergunning: a. tekortschietende doelmatigheid, b. niet-noodzakelijke 

bestanddelen bevattend, en c. leidend tot onverantwoorde tarieven. 

De kostennormen van de Bouwkostennota worden in de vorm van oppervlaktecijfers en 

bouwkostenkengetallen opgenomen in artikel 2, derde lid onder a, van de Regeling bouwmaatstaven. 

De Bouwkostennota kan worden beschouwd als een onderbouwing van en toelichting op de vigerende 

normen. 

De Bouwkostennota kent naast (de onderbouwing van de) bouwnormen nog andere onderdelen met 

een normatief karakter, die in de beoordelingspraktijk van bouwplannen óók in aanmerking worden 

genomen, zoals een explicitering van wat onder ’startkosten’ of ‘directiekosten’ wordt verstaan. Hiermee 

geeft het Bouwcollege aan welke algemene lijn het aanhoudt bij de goedkeuring van bouwaanvragen. 

Ten slotte heeft de Bouwkostennota een informatieve functie ten behoeve van de voorbereiding van 

bouwinitiatieven. 

Cbz/nr. bouwkostennota 1


1.2. Opzet van de Bouwkostennota. De vier delen. 

De Bouwkostennota kent dit jaar een herziene opzet en indeling. Deze nieuwe opzet beoogt de 

actualiteitswaarde te verhogen en het informatieve karakter van de Bouwkostennota te versterken. 

Jarenlang kende de Bouwkostennota een standaard opzet waarin werd aangevangen met vooral 

cijfermatige onderbouwingen van de uiteindelijk te bepalen bouwkostennorm. De in de Bouwkostennota 

opgenomen onderwerpen werden jaarlijks geactualiseerd en op onderdelen aangepast, waarbij de 

nieuwe Bouwkostennota de voorgaande nota geheel verving. 

De nu voorliggende Bouwkostennota bestaat uit de volgende vier delen. 

Deel 1 Capita selecta. In dit deel wordt ingegaan op enkele actuele en beleidsmatig en/of technisch 

gezien importante onderwerpen die het afgelopen jaar afzonderlijk in de Commissie Bouw van 

het Bouwcollege zijn behandeld, of die ten behoeve van de Bouwkostennota nader zijn 

uitgewerkt en waarvoor bijzondere aandacht wordt gevraagd. 

Het is de bedoeling dat in dit Deel 1 jaarlijks andere onderwerpen aan de orde worden gesteld. 

Deel 2 Kostenontwikkeling nieuwbouw. In dit deel wordt overeenkomstig de in de voorgaande 

Bouwkostennota’s gebruikelijke opzet aan de hand van respectievelijk de ontwikkeling van de 

indexcijfers, de toetsing van recente en representatieve nieuwbouwplannen aan de per sector 

vigerende bouwkostennormen en de analyse van de aanbestedingsresultaten over het 

afgelopen jaar de nieuwe bouwkostenkengetallen bepaald. Hierbij wordt ook rekening gehouden 

met de functionele ontwikkelingen en met de gevolgen van de in Deel 1 aan de orde gestelde 

aspecten. Naast de specifieke bouwkosten wordt in dit deel ook aandacht besteed aan de 

uitgangspunten en kostenkaders voor de overige onder de investerings- of stichtingskosten 

ressorterende kostenrubrieken. Nieuw is dat dit jaar ook enkele in opdracht van het 

Bouwcollege door derden uitgevoerde kostenonderzoeken in de analyses zijn betrokken. 

Deel 3 Overige kostentechnische aspecten. Dit deel gaat in op onderwerpen die niet onder de 

opstelling van de voor de nieuwbouw geldende kostenuitgangspunten vallen. Hier worden onder 

meer de voor renovatieprojecten geldende uitgangspunten beschreven. Ook de huurprojecten 

komen aan de orde, waarbij op zowel het beleid inzake eigendomsverhoudingen als op de 

beoordelings-kaders wordt ingegaan. 

Deel 4 Bijlagen. Dit deel omvat de verzamelde bijlagen, zoals deze in hoofdopzet ook in de voorgaande 

Bouwkostennota’s waren opgenomen. 

Bijlage 1 behandelt kwalitatieve vertrekpunten waarmee voor het verkrijgen van de gewenste 

kwaliteit bij de uitwerking van de initiatieven rekening moet worden gehouden. 

Bijlage 2 beschrijft de voor de uitvoering van de onder de WZV vallende initiatieven relevante 

regelgeving. 

Bijlage 3 gaat in op de achtergronden van de gezondheidszorgindex. In deze bijlage is tevens 

een overzicht van de indexcijfers over een periode van 15 jaar opgenomen. 

Bijlage 4 geeft een indicatie van de voor de uitvoering van een bouwproject benodigde bouwtijd. 

Bijlage 5 en 6 geven de opbouw weer van de maximale bouwkostennorm in respectievelijk 

guldens en euro’s. 



Deel 1 

Ontwikkelingen in de zorgbouw 

2. CAPITA SELECTA 8 

2.1 Verzorgingshuizen 9 

2.2 Dubo-beleid 10 

2.3 IFD-bouwen 11 

2.4 Energie-efficiency 13 

2.5 Binnenklimaat 14 

2.6 Arbo-aspecten 16 

2.7 Grondproblematiek 18 

2.8 Innovatief aanbesteden 20 

2.9 ICT/Domotica 24 

2.10 Legionella 27 

2.11 De vrije energiemarkt 28 

2.12 Nieuwe aanvraagformulieren goedkeuringsprocedures WZV 29 

Cbz/nr. Bouwkostennota 8


2.1. Verzorgingshuizen 

De circa 1400 verzorgingshuizen vallen sinds 1 januari 2001 onder de WZV. Voor die datum was de 

Overgangswet verzorgingshuizen op deze sector van toepassing waarbij de bouwinitiatieven door het 

College voor zorgverzekeringen, hierbij geadviseerd door het Bouwcollege, werden beoordeeld aan de 

hand van een Referentiekader. De Staatssecretaris van VWS heeft, het Bouwcollege op 17 juli 2000 

gevraagd bouwmaatstaven te ontwikkelen. Tevens werd het Bouwcollege verzocht aandacht te 

besteden aan de zogenaamde zorginfrastructuur in geval van extramuralisering van de 

verzorgingshuiszorg. 

Het Bouwcollege heeft voorgesteld om met ingang van 1 januari de beoordeling van de bouwinitiatieven 

uit te voeren aan de hand van een geactualiseerd referentiekader, het Referentiekader 2001. Hiermee 

heeft de staatssecretaris ingestemd. 

De actualisatie is gebaseerd op de adviespraktijk van het Bouwcollege, met in acht name van 

beleidsvoornemens inzake het scheiden van wonen en zorg. 

Zo is voor de wooneenheden een oppervlakte gekozen waarbij zowel rekening is gehouden met het 

“omkeerbaar bouwen” (het opsplitsen van de wooneenheid naar twee verpleeghuis kamers) als de 

“afzonderbaarheid” van de wooneenheden (het verhuren of verkopen van (delen van) 

verzorgingshuizen). 

Daarnaast is het Referentiekader 2001 aangepast terzake van de bedtoegankelijkheid en de 

mechanische ventilatie. Bij de grondprijzen is uitgegaan van een meer marktconforme prijs 

Ten behoeve van de extramuralisering van de verzorgingshuiszorg is door het Bouwcollege veel 

aandacht besteed aan de daarbij benodigde infrastructuur. De WZV biedt goede mogelijkheden om 

deze ontwikkeling te faciliteren. Daartoe is door het Bouwcollege een Referentiekader vastgesteld dat 

kan dienen om deze gewenste vernieuwing van de ouderenzorg te bevorderen. 

Gezien de beleidsvoornemens om de ouderenzorg op basis van een integraal aanbod vorm te geven, 

ligt het voor de hand dat een actualisatie van de bouwmaatstaven voor verpleeghuizen in samenhang 

wordt ontwikkeld met de overige categorieën voor intramurale ouderenzorg. Het Referentiekader 2001 

voor de verzorgingshuizen kan derhalve als een overbrugging worden beschouwd tot het moment dat 

voor de gehele sector verpleging en verzorging de basiskwaliteitseisen zijn opgesteld. 

Alhoewel het Referentiekader 2001 vooralsnog voor de verzorgingshuizen blijft gelden zijn in de nu 

voorliggende Bouwkostennota de financiële richtlijnen opgenomen voor de maximaal toegestane 

investeringskosten voor verzorgingshuizen die voor vergoeding in het tarief ex WTG in aanmerking 

komen. De in bijlage 5 van de Bouwkostennota opgenomen tabel is een geactualiseerde versie van 

tabel 9 uit het Referentiekader, peildatum 1 januari 2001. 

Ten aanzien van de investeringen die met grondaankopen gemoeid zijn, wordt de bovengrens gesteld 

op ƒ 21.000,- per intramurale verzorgingshuisplaats. Voor toelichting zie Hoofdstuk 7.1 van de 

Bouwkostennota alsmede 3.2.1 in het Referentiekader. 



2.2. Dubo-beleid 

Duurzaam Bouwen in de gezondheidszorg is enige tijd geleden op de agenda van het Bouwcollege 

geplaatst. Inmiddels is een onderzoek gestart, waarvan de eerste fase is afgerond. Deze eerste fase is 

in de vorm van een signaleringsrapport aangeboden aan de Minister. 

De belangrijkste conclusies hieruit zijn: 

− Uit het onderzoek blijkt dat het Nationaal Pakket Utiliteitsbouw en het Nationaal Pakket 

Woningbouw geschikt zijn voor toepassing in de gezondheidszorg. Deze pakketten kenmerken zich 

in een verzameling van ‘vaste’ en ‘variabele’ maatregelen. De ‘vaste’ maatregelen kunnen altijd 

worden toegepast. De ‘variabele’ maatregelen zijn niet altijd aan de orde of kunnen aanleiding 

geven tot hogere kosten. 

− De Nationale pakketten geven een goede aansluiting met de bouwkundig functionele maatstaven 

van het bouwcollege. 

− Er is een aantal randvoorwaarden gegeven om te komen tot een succesvolle implementatie 

uitgaande van de opgedane kennis bij de invoering van de pakketten bij de woningbouw en de 

utiliteitsbouw 

− Met de intentie tot het toepassen van het nationaal pakket wordt nog geen duidelijke ambitie 

vastgesteld. Het toepassen van alleen de ‘vaste’ maatregelen is in de opvatting van velen 

nauwelijks als DuBo ambitie aan te duiden. Daartoe is in het rapport een aantal voorstellen gedaan 

om een zeker ambitieniveau aan te geven welke kostenverhogend zullen kunnen werken. 

− Om duurzaam bouwen in de gezondheidszorg te bevorderen is een aantal aanbevelingen gedaan, 

zoals: 

- het opnemen van Duurzaam bouwen in het Lange Termijn Huisvestings Plan 

-.het verwijzen naar de Nationale Pakketten vanuit de bouwkundig functionele maatstaven 

In de 2 e fase van het onderzoek zal nader worden ingegaan op de diverse kostenconsequenties, de 

wijze van implementatie, de besluitvormingsprocessen en zullen voorstellen worden gedaan voor een 

duurzame infrastructuur. 

Het resultaat van de 2 e fase wordt eind 2001, begin 2002 verwacht. 



2.3. IFD-bouwen 

Wat is IFD-bouwen? 

IFD-bouwen staat voor Industrieel, Flexibel en Demontabel bouwen. In de uitgave 

“Demonstratieprojecten IFD-bouwen (inzendingen)” van de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting 

(SEV) is de volgende omschrijving van IFD-bouwen opgenomen: 

“Steeds meer gebouwen en bouwcomponenten worden industrieel, onder goed beheersbare condities 

geproduceerd. Hiermee maakt de traditionele uitvoering op de bouwplaats in toenemende mate plaats 

voor assemblagewerk, met alle arbo- en milieuvoordelen van dien. De mogelijkheden voor flexibel en 

demontabel bouwen nemen toe. Woningen en gebouwen kunnen steeds vaker worden ontwikkeld en 

gebouwd volgens de individuele wensen en eisen van gebruikers. De combinatie Industrieel, Flexibel en 

Demontabel bouwen maakt dat aanpassingen aan gebouwen relatief goedkoop en eenvoudig kunnen 

worden uitgevoerd. Ten behoeve van onderhoud en vervanging kunnen onderdelen met verschillende 

levensduren ieder op hun eigen moment uit het gebouw gehaald worden. En mettertijd kan een gebouw 

geheel of gedeeltelijk uit elkaar worden gehaald, waarna onderdelen opnieuw gebruikt of gerecycled 

kunnen worden.” 

Door de SEV zijn binnen het kader IFD-bouwen een aantal aandachtsgebieden gedefinieerd. Eén van 

deze aandachtsgebieden is het “kort-cyclisch vastgoed”, waarmee voornamelijk wordt geduid op 

gebouwen voor tijdelijke huisvesting. Aan dit kort-cyclisch vastgoed worden in het algemeen niet de 

eisen gesteld die voor permanente huisvesting gelden. 

Voor het realiseren van permanente huisvesting worden onder meer de aandachtsgebieden 

“veranderbare (woning)bouw” (gebouwen die zowel tijdens de realisatie als tijdens de gebruiksduur 

veranderbaar zijn) en “functie-flexibel vastgoed” (hoogwaardige gebouwen op een goede locatie, met de 

mogelijkheid tot aanpassing aan de wisselende eisen van een zelfde of een nieuwe gebruiker) 

gedefinieerd. 

Verder wordt in het kader van IFD-bouwen aandacht geschonken aan bouwproces- en productinnovatie, 

omdat de ontwikkeling van producten tot op heden vaak alleen plaats vindt ten behoeve van een 

specifiek bouwproject. Langdurige samenwerkingsverbanden tussen verschillende partijen (producenten 

van bouwmaterialen, aannemers, architecten, opdrachtgevers) komen weinig voor in de bouwwereld. 

Samenwerkingsstructuren met het doel verder te industrialiseren kunnen tot kwaliteitsverbetering en 

lagere bouwkosten leiden. 

De principes van veranderbare (woning)bouw en functie-flexibel vastgoed, in combinatie met 

bouwproces- en productinnovatie, zouden bij het bouwen van permanente huisvesting in de 

gezondheidszorg tot voordeel kunnen leiden. Voordelen moeten worden gezocht in een beter 

beheersbaar bouwproces, verkorting van de ontwikkelings- en bouwtijd, een hogere 

kwaliteit/functionaliteit tijdens de totale levensduur (grotere interne flexibiliteit) en in lagere 

investeringskosten en een hogere toekomstwaarde van de gebouwen of gebouwdelen. 

Activiteiten van het Bouwcollege op het gebied van IFD-bouw 

Naar aanleiding van de huidige wachtlijstproblematiek heeft overleg plaatsgevonden tussen het College 

bouw ziekenhuisvoorzieningen en Arcares. Dit heeft geleid tot een onderzoek naar de mogelijkheden 

om kleinschalige (permanente) uitbreidingsbouw in de sectoren verpleging en verzorging te realiseren 



middels IFD-bouwen. Uitgangspunt hierbij was dat door het toepassen van IFD-bouwen binnen korte tijd 

extra huisvesting kan worden gebouwd, om zodoende een bijdrage te leveren aan het bekorten van de 

wachtlijsten. 

Het Bouwcollege heeft in samenwerking met Arcares, op basis van een standaard module, varianten 

ontwikkeld voor kleinschalige permanente uitbreiding van verpleeghuizen en verzorgingshuizen. 

Uitgangspunt bij het ontwikkelen van deze varianten was het mogelijk maken van een behoorlijke mate 

van prefabricage van bouwdelen en het realiseren van een zo groot mogelijke interne flexibiliteit. De 

module, op basis waarvan de varianten zijn samengesteld, is geschikt voor een invulling als 

verpleegkamer of als (onderdeel van) een verzorgingsappartement. Door demontabele 

scheidingswanden op vaste plaatsen te zetten, kan bovendien relatief eenvoudig van invulling worden 

gewisseld. 

Op basis van de ontwikkelde varianten en een bijbehorende technische omschrijving is aan een aantal 

marktpartijen verzocht een prijsopgave te doen, met de bedoeling uit de zo verkregen prijsopgaven een 

realistisch kostenkader voor kleinschalige uitbreidingen middels IFD-bouw te destilleren. Er is gekozen 

voor een selectie van marktpartijen die gebruik maken van verschillende bouwsystemen (onder meer 

staalskeletbouw, houtskeletbouw en betonskeletbouw). 

De verkregen gegevens geven aanleiding tot de conclusie dat, als de structuur van de bestaande 

situatie het toelaat, het zinvol lijkt kleinschalige uitbreidingen voor verpleeghuizen en verzorgingshuizen 

middels IFD-bouw te realiseren. Door het toepassen van IFD-bouw kan, tegen geringe meerkosten of 

zelfs tegen gelijke kosten per plaats (ten opzichte van de kostenrichtlijnen), een kwalitatief 

hoogwaardige, intern flexibele (en daarmee duurzame) kleinschalige uitbreiding worden gerealiseerd. 

Met als bijkomend voordeel een grotere oppervlakte per plaats en een snellere bouwtijd. 

Op basis van de verkregen kostengegevens voor kleinschalige uitbreidingen voor verpleeghuizen en 

verzorgingshuizen verdient het aanbeveling het realiseren van stand-alone voorzieningen voor 

verpleeghuizen en verzorgingshuizen, en van initiatieven in de andere sectoren, middels IFD-bouw te 

overwegen. De te verwachten daling van de investeringskosten bij het realiseren van een grotere 

capaciteit leidt ertoe dat kwalitatief en functioneel hoogwaardige gebouwen, met een hoge flexibiliteit en 

toekomstwaarde, tegen lagere investeringskosten dan thans in de normen en richtlijnen worden 

gehanteerd, kunnen worden gerealiseerd. 



2.4. Energie-efficiency 

Op verzoek van de Minister van VWS heeft het Bouwcollege in januari 2001 een uitvoeringstoets 

uitgebracht waarin nader wordt ingegaan op de factoren die van belang zijn bij verdere besparing op 

energie. In deze toets zijn hiervoor de volgende onderwerpen verder uitgewerkt: 

- factoren die een rol spelen bij het bepalen van het energiebudget; 

- factoren die de energiebehoefte (het ‘theoretisch’ gebruik) en het energiegebruik bepalen; 

- de invloed van energiebesparende maatregelen en gedragsinvloeden; 

- de mogelijkheid om te komen tot een normatief systeem van energiegebruik; 

- overzicht van mogelijke institutionele belemmeringen en mogelijke stimulerende maatregelen. 

In juni 1995 is een MJA ondertekend tussen de NZf, de NZf-verenigingen, instellingen uit de intramurale 

gezondheidszorg, de Ministers van EZ en VWS en de NOVEM ter verbetering van de energie-efficiëntie 

in de intramurale gezondheidszorg tot en met het jaar 2000. De intramurale gezondheidszorg i.c. de 

NZf, de NZf-verenigingen en de zorginstellingen had zich met het sluiten van deze MJA ten doel 

gesteld tot en met het jaar 2000 een energie-efficiencyverbetering van 30% ten opzichte van 1989 te 

behalen, rekening houdend met het geconstateerde verdergaande energie-besparingspotentieel. 

De aanleiding voor deze toets was dat de geprognosticeerde energiebesparing niet gehaald is maar 

uitkomt op 10 tot 15%. De wijze van monitoring, fusies van instellingen met aangepaste planning voor 

renovatie en verbouw, onvoldoende inpassing van de energiebesparingsplannen in de 

bedrijfsprocessen en autonome groei van het elektriciteitsgebruik blijken hier debet aan te zijn. 

Na een beschouwing over het theoretische en het werkelijke verbruik is in het rapport nader ingegaan 

op de verschillende berekeningsmodellen. Uit een inventarisatie en analyse van de modellen voor de 

berekening van het energiegebruik voor gebouwen op verschillende niveaus van nauwkeurigheid en 

detaillering wordt geconcludeerd dat energie budgettering per instelling of per sector via een 

normatieve benadering nauwelijks uitvoerbaar lijkt. 

Een verbetering van de energie-efficiency zou bereikt kunnen worden door plannen hiervoor op te 

nemen in het Lange Termijn Huisvestingsplan en daarmee te verankeren in de beleidsstructuur van de 

zorginstellingen. Reeds in het voorontwerp wordt vroegtijdige advisering van het energetisch ontwerp 

aanbevolen. Een minimum eis ten aanzien van registratie apparatuur in de vigerende bouwmaatstaven 

maakt verder een geleidelijke invoer van energiezorgsystemen mogelijk. 

Door de lange terugverdientijden is invoering van duurzame energie in de gezondheidszorg alleen 

mogelijk door aanpassing van de bouwkostennormen of een flankerend subsidiebeleid. Transparantie 

over de tijdelijke of blijvende financiële voordelen van energiebesparende maatregelen en de wijze van 

energiekosten vergoedingen (welke soms per sector herijkt worden op basis van een recenter peiljaar), 

is noodzakelijk om voor de gezondheidszorg te komen tot een economische onderbouwing van 

investeringswensen op het gebied van energie-efficiency. 

Het rapport is ingebracht in het overleg over een mogelijk nieuwe meerjarenafspraak dat in januari 2001 

is gestart. Naast de ministeries van VWS en EZ, de koepels, de NVTG en NOVEM nemen ook het 

College tarieven gezondheidszorg (Ctg) en het Bouwcollege hieraan deel. 



2.5. Binnenklimaat 

In de vergadering van de Commissie Bouw van 2 februari 2000 is een voortgangsnotitie behandeld 

waarin nader wordt ingegaan op een uit te voeren vervolgonderzoek op het gebied van het 

binnenklimaat in verpleeghuizen onder zomeromstandigheden. Hoewel dit onderzoek zich in eerste 

instantie richt op de verpleeghuizen zullen de resultaten tevens voor ziekenhuizen worden gebruikt. 

Na overleg is door het College Bouw Ziekenhuisvoorzieningen een opdracht verstrekt voor het uitvoeren 

van de volgende onderzoeksonderdelen. 

1 Criteria en berekeningsgrondslagen 

Specifiek voor de doelgroep(somatische en psychogeriatrische) patiënten en bewoners die permanent 

in het huis verblijven zullen op basis van literatuurstudie, criteria gesteld worden alsmede een algemeen 

geaccepteerde en gevalideerde berekeningsgrondslag/methode worden vastgesteld. 

2 Creatieve oplossingen 

In een aantal sessies worden met een aantal externe experts creatieve oplossingen bedacht 

onderscheiden naar nieuwbouw en renovatie. 

3 Kostenindicaties 

Op basis van een viertal typologieën worden een aantal kengetallen ontwikkeld in afhankelijkheid van de 

actuele renovatiegraad om de extra kosten per m² b.v.o. in verband met aan te brengen mechanische 

koeling(nieuwbouw en renovatie) te kwantificeren. 

De resultaten van dit onderzoek waren de volgende: 

Hoewel er vele literatuurverwijzingen gevonden zijn waarin wordt vastgesteld dat periodes van 

verhoogde buitenluchttemperatuur gepaard gaan met een verhoging van de mortaliteit van ouderen 

waaronder verpleeghuisbewoners zijn deze onderzoeksresultaten vrijwel niet gekwantificeerd. Alleen in 

een onderzoek van Borst, e.a.: Toegenomen sterfte van verpleeghuispatiënten bij extreme 

buitentemperatuur, verschenen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 1997, is een correlatie 

gelegd tussen de mortaliteit en de Gemiddelde Maximale Weektemperatuur(GMW), hetgeen het 

gemiddelde betreft van zeven opeenvolgende dagmaxima. In het onderzoek wordt op basis van de 

gegevens van deze publicatie een grens aan deze Gemiddelde Maximale Weektemperatuur(GMW) 

aangegeven waarboven een significante stijging van mortaliteit van de betreffende verpleeghuisbewoner 

optreedt. Deze grens is 22.5 gr.C. 

Met het computerprogramma VA114 van de VABI, een internationaal gevalideerd en in de bouwpraktijk 

breed geaccepteerd pakket voor temperatuuroverschrijdingsberekeningen, zijn nu voor een ‘gemiddeld’ 

verpleeghuis(een veel voorkomende uitvoeringsvorm in bouwfysisch opzicht) berekeningen uitgevoerd 

voor verschillende oriëntaties en een daken tussenvertrek om te bepalen welke maximale 

binnentemperaturen hierbij optreden. De gemiddelde stijging blijkt hierbij 5gr.C te bedragen. Deze 

berekeningen zijn uitgevoerd met als referentie jaar 1994, een jaar met een extreem warme zomer. 

Ervan uitgaande dat het op ethische gronden niet mogelijk is aan te geven welke oversterfte acceptabel 

is wordt deze gemiddelde stijging als maximaal toelaatbaar geacht. 

In het rapport wordt verder gepleit voor het daadwerkelijk implementeren van heetweer protocollen ter 

verlaging van de optredende binnenluchttemperaturen. 



Ook wordt een overzicht gegeven van mogelijke uitvoeringsvormen van klimaatinstallaties(ventilatie, 

verwarming, koeling) met kenmerken, voor- en nadelen en geschiktheid voor nieuwbouw en renovatie. 



2.6. ARBO en het effect op de bouw van zorgvoorzieningen 

Op het gebied van de weten regelgeving betreffende de arbeidsomstandigheden neemt de 

arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) een centrale plaats in. Op 1 november 1999 is een geheel 

nieuwe Arbo-wet 1998 (AW”98) van kracht geworden. Hiermee heeft de overheid een meer 

gedereguleerde en autonomie vergrotende wetgeving ingevoerd. De nieuwe Arbo-wet houdt dan ook 

een verregaande vereenvoudiging in ten opzichte van de tot dan toe bestaande 

arbeidsomstandighedenwetgeving. De Arbo-wet is een raamwet, die verder is uitgewerkt in het Arbobesluit 

en de Arbo-regeling. De Arbo-beleidsregels geven gedetailleerde richtlijnen voor de naleving van 

de Arbo-wet en de regelgeving. Zo fungeren de Arbo-Informatiebladen (AI-bladen) als officiële, 

praktijkgerichte uitgaven. Algemeen geldt binnen de Arbo-wetgeving dat een oplossing voor 

voorkomende problemen in eerste instantie gezocht moet worden in aanpassingen van de werkwijze, 

de organisatie dan wel in de inrichting van de arbeidsplaats. Hieronder vallen ook bouwkundige 

aanpassingen. Indien deze veranderingen niet leiden tot de gewenste resultaten moet worden gezocht 

naar oplossingen in de sfeer van persoonlijke beschermingsmiddelen en/of apparatuur. 

Invloed van Arbo-eisen op ruimte. 

De Arbo-eisen zijn van invloed op een groot aantal activiteiten. Niet in alle gevallen hoeft dit echter te 

betekenen dat deze ook effecten hebben op de ruimten waarin deze plaatsvinden. 

Arbo-regelgeving kan in de volgende gevallen consequenties hebben voor de maatstaven en kostennormen. 

- Het werken met mobiele tilliften en bad/douchebrancards. 

Een belangrijk aspect in de Arbo-wet vormt de fysieke belasting. In de zorgsector is deze hoog is 

en manifesteert zich vooral bij het tillen en verplaatsen van patiënten. Om hierin verbetering te 

brengen zijn tilsystemen ontwikkeld, die in twee hoofdgroepen zijn onder te verdelen. Ten eerste de 

mobiele tillift; een motorisch of met de hand verrijdbaar apparaat, voorzien van een hefarm, 

waarmee een patiënt kan worden opgetild of verplaatst. Ten tweede een plafond tilsysteem. Aan 

een aan het plafond bevestigde rail wordt een, van een elektromotor voorziene, cassette gehangen 

met behulp waarvan de patiënt kan worden opgetild. 

Het gebruik van mobiele tilliften en bad/douchebrancards vindt voornamelijk plaats in 

beddenkamers, woon/slaapkamers, toiletruimten en sanitaire ruimten. Uit het bestuderen van 

diverse over dit onderwerp uitgebrachte rapporten blijkt dat het toepassen van de vigerende 

maatstaven voor sanitaire ruimten geen problemen hoeft op te leveren. Voorwaarde is wel dat ze 

doelmatig zijn ontworpen. De in de praktijk opgedane ervaring leert eveneens dat het opzetten van 

efficiënte sanitaire ruimten binnen de huidige maatstaven haalbaar is. 

Het gebruik van mobiele apparatuur voor de woon-/slaapkamer zou tot een aanpassing van de 

maatstaf kunnen leiden. Bovendien moet voor mobiele tilliften, op loopafstand, de benodigde 

bergruimte aanwezig zijn. 

Het toepassen van plafondsystemen zou echter wel binnen de vigerende bouwkundig-functionele 

maatstaven kunnen plaatsvinden. Constructief moet montage wel mogelijk zijn. 

- Ontspanningsruimten (art. 3.20). 

Volgens dit artikel dienen doeltreffende maatregelen genomen te worden om niet-rokers te 

beschermen tegen tabaksrook. Wanneer verzorgenden klachten hebben van dien aard, niet alleen 

van collega’s maar ook van bewoners, moeten maatregelen getroffen worden. Overigens speelt het 

instellingsbeleid ten aanzien van roken een grote rol. Over het algemeen lijkt het erop dat 

instellingen de oudere bewoners het roken niet wil verbieden. In dat geval zou voor rokers een 

afgescheiden rokers-ruimte moeten worden gecreëerd. In grotere instellingen kan van de 



gemeenschapsruimte een deel worden afgescheiden. In meer kleinschalig opgezette instellingen 

wordt dit problematisch en zal een aparte rokersruimte nodig zijn. Ook bij sommige afdelingen van 

een GGZ-instelling zal een toename van de ruimtebehoefte het gevolg zijn. Bij welke voorzieningen 

en van welke omvang zal, vanwege het verschil in beleid ten aanzien van het roken, het aantal 

rokers, de vraag of de andere bewoners daar hinder van ondervinden en het al dan niet 

kleinschalig zijn van de voorziening, per geval moeten worden bezien. 

- Beperking gecombineerd gebruik ruimten. 

De Arbo-eis om het gecombineerd gebruik van ruimten te beperken, zoals separate werken 

eetruimte, zou een aparte eetruimte bij dagbesteding verstandelijk gehandicapten kunnen vereisen. 

In de maatstaf is echter al voorzien in een pauze ruimte, waardoor aan die eis tegemoet kan 

worden gekomen. 

Discrepantie met andere wetgeving. 

Eveneens is aandacht besteed aan de vraag of, en zo ja waar, er discrepantie optreedt tussen de Arbowet 

en andere overheidseisen, die voortvloeien uit wetgeving op het gebied van veiligheid, gezondheid, 

milieu, het Bouwbesluit en de gemeentelijke bouwverordeningen. 

Naar het zich thans laat aanzien zal een dergelijke tegenstrijdigheid zich, in het algemeen, nauwelijks 

voordoen. Hiervoor zijn de volgende twee argumenten aan te voeren: 

1. de Arbo baseert zich grotendeels op de reeds bestaande voorschriften (NEN-normen, 

Brandbeveiligingsconcepten, Bouwbesluit e.d.), die daarin dan ook zijn overgenomen; 

2. de Arbo-regelgeving schrijft vrijwel nimmer één dwingende oplossing voor; er is ruimte voor 

alternatieve oplossingen, mits daarmee hetzelfde effect wordt bereikt. 

In het nieuwe Bouwbesluit wordt een integrale opname van Arbo-voorschriften voorzien. Dit 

voorstel is al door de Raad van State aangenomen. De uitvoering ervan laat echter nog op zich 

wachten. 

Op lokaal niveau kan verschil van inzicht bestaat over de uitleg van de regelgeving, bijvoorbeeld 

in het geval van toepassing van de plaatselijke brandweervoorschriften. 

Enkele concrete voorbeelden daarvan zijn; draairichtingen van deuren, het al dan niet toepassen 

van deurdrangers en discussie rond de aanvaardbaarheid van vluchtwegen. 

Invloed op andere voorzieningen 

De Arbo-wetgeving kan tevens invloed hebben op een aantal voorzieningen, zoals keukens, laboratoria 

en het binnenklimaat (vooral in verpleeg/verzorgingshuizen). De maatstaven voor keukens zijn voor 

commentaar aan de Arbeidsinspectie voorgelegd. Van die zijde zijn echter geen opmerkingen gekomen. 

Voor laboratoria zijn nieuwe maatstaven in ontwikkeling waarbij de Arbo-aspecten zullen worden 

meegenomen. Bij eerder verschenen notities over het binnenklimaat is de Arbo-regelgeving reeds 

betrokken en bij de uitvoeringstoets binnenklimaat is de Arbo-wet vervolgens in acht genomen. 

De eventuele effecten van de Arbo-wetgeving op de ruimtelijke voorzieningen zullen worden 

meegenomen in de op korte termijn te actualiseren basiskwaliteitseisen voor de Verpleging en 

Verzorging. 



2.7. Grondproblematiek 

De verwerving van geschikte bouwgrond vormt een toenemend probleem. De schaarste aan geschikte 

bouwlocaties heeft de afgelopen jaren geleid tot soms opzienbarende prijsontwikkelingen en beperkte 

en niet altijd even optimale vestigingsmogelijkheden voor nieuwe ziekenhuisvoorzieningen. 

Op verzoek van het Ministerie van VWS d.d. 22 november 2000 heeft het Bouwcollege onderzoek 

gedaan naar de grondproblematiek. Op 11 januari 2001 is gerapporteerd over de mate waarin het 

verwerven van grond de afgelopen periode van twee jaar problematisch was. Tevens is ingegaan op de 

aard van de problematiek en de gevolgen hiervan voor de voortgang van het bouwproces en de – 

maatschappelijke - consequenties voor de zorg en de cliënten. 

Uit het onderzoek volgt dat tenminste 30% van de nieuwbouwprojecten met ernstige problemen kampt 

op het gebied van de locatiekeuze en de grondverwerving. Ook instellingen binnen de gezondheidszorg 

worden geconfronteerd met de winstdoelstelling van gemeenten en van projectontwikkelaars en 

aannemers die via bouwclaimmodellen naast de grond tevens de uitvoering van de bouw bedingen. In 

plaats van een kostenneutrale grondprijsbenadering worden in diverse situaties door gemeenten 

(marktconforme) kosten berekend die meer zouden passen bij kavels voor luxe vrije sector woningen 

dan bij de ontwikkeling van veelal grote, niet verkavelde terreinen voor de gezondheidszorg. 

Vanuit gemeenten is er niet altijd sprake van voldoende medewerking en inzet om instellingen binnen de 

gemeentegrenzen te realiseren. Met name instellingen ten behoeve van de GGZ hebben grote moeite 

met het vinden van geschikte vestigingsplaatsen. Gemeenten blijken in diverse gevallen beducht te zijn 

voor bezwaren vanuit de bevolking, zeker als het om bijvoorbeeld voorzieningen voor verslavingszorg 

gaat. Worden uiteindelijk terreinen beschikbaar gesteld dan voldoen deze niet altijd aan de wensen met 

betrekking tot de bereikbaarheid, terreingrootte (ten behoeve van een optimale ontwikkeling van de layout, 

toekomstige uitbreidbaarheid en mogelijkheden voor het realiseren van parkeervoorzieningen) en 

beschikbaarheid van nabij gelegen wijkvoorzieningen. Instellingen krijgen soms terreinen aangeboden 

op ongunstig gesitueerde locaties naast spoorlijnen of snelwegen. Bij de bouw dienen dan kostbare 

voorzieningen te worden getroffen of worden op basis van het bestemmingsplan of op grond van 

welstandseisen beperkingen gesteld aan de bouwkundig/functionele opzet van het gebouw. 

In diverse plaatsen (verpleeghuissituatie Amsterdam/Rotterdam) worden nauwelijks of geen locaties 

voor vervangende nieuwbouw aangeboden, waardoor gebouwen van een functioneel matige of slechte 

kwaliteit noodgedwongen langer dan verantwoord is in gebruik moeten blijven. Instellingen zijn 

genoodzaakt om veelal tegen zeer hoge kosten en met het treffen van de nodige kostbare 

interimvoorzieningen over te gaan tot ingrijpende verbouwingswerkzaamheden. Het resultaat van deze 

kostenintensieve uitvoering, waarbij de kostenkaders voor vervangende nieuwbouw soms zelfs worden 

overschreden, is vanuit functioneel-zorginhoudelijk oogpunt veelal beperkt. 

De consequenties van de problematiek zijn, naast het hoge kostenniveau, aanzienlijk. Zo kan een 

problematische grondverwerving leiden tot grote vertraging van de noodzakelijk geachte bouwrealisatie. 

Maatschappelijk en zorginhoudelijk noodzakelijke uitbreiding van de capaciteit in de zorgsector kan 

hierdoor niet tijdig worden ingevuld. Ook kan in het geval van vervangende nieuwbouw dringend 

gewenste verbetering van de patiëntenhuisvesting of behandelmogelijkheden vertraging ondervinden. 

De door het Bouwcollege beschreven grondproblematiek is ingebracht in het overleg tussen de 

ministeries van VWS en VROM. Zowel op ambtelijk niveau als door de bewindslieden zelf wordt overleg 

gevoerd over de problematiek en wordt gezocht naar oplossingen. Hierbij kan het volgende drietal 

nieuwe nota’s van VROM handvatten bieden: 



1. De Nota Grondbeleid. 

2. Het Rijksbeleidskader ex Woonwet (Nota Mensen Wensen Wonen). 

3. De Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening. 

Met name de invloed van de door het kabinet vastgestelde Nota Grondbeleid zou van groot belang 

kunnen zijn. Het kabinet stelt met de nota en de daarin aangekondigde Grondexploitatiewet een actief 

grondbeleid voor. De nota en de daarin voorgestelde weten regelgeving worden nog dit jaar door de 

Tweede Kamer behandeld. 

De doelstellingen van de Nota Grondbeleid luiden als volgt: 

- het bevorderen van maatschappelijk gewenst ruimtegebruik; 

- het verhogen van de kwaliteit van het ruimtegebruik; 

- het bevorderen van een rechtvaardige verdeling van kosten en opbrengsten. 

De gedachten achter de Grondexploitatiewet stemmen overeen met de oude VNG methode inzake de 

grondexploitatieberekening (het zogenaamde ‘Bruine boekje’). In deze methode, waaraan in de 

Bouwkostennota wordt gerefereerd, is gesteld dat aan grond voor gezondheidszorgvoorzieningen geen 

profijt mag worden toegerekend. 

Op basis van het onderzoek naar de grondproblematiek is gebleken dat ook langs andere wegen een 

bijdrage is te leveren aan een vermindering van de grondproblematiek. 

Zo is geconstateerd dat de vraag naar grond veelal op een laat moment door de instellingen bij 

gemeenten wordt voorgelegd. Bestemmingsplannen zijn veelal al opgesteld, bestemmingen toegekend 

en grondexploitatieberekeningen afgerond. 

Gemeenten en provincies dienen vroegtijdig te worden geattendeerd op de noodzaak tot inpassing van 

zorgvoorzieningen in streek- en bestemmingsplannen. De behoefte aan zorgvoorzieningen is te baseren 

op de resultaten van de door het Bouwcollege uitgevoerde onderzoeken naar de bouwbehoefte. 

Omgekeerd kan ook vanuit de gezondheidszorg naar gemeenten en provincies worden aangegeven 

welke terreinen op den duur weer vrijkomen voor ander bestemmingen. 

Daarnaast worden ook mogelijkheden gezien voor zowel een effectievere benutting van de vrijkomende 

locaties binnen de gezondheidszorg als voor een effectiever gebruik van de grond door mogelijke 

benutting van restruimte (ook grootschalige parkeerruimten) bij reeds bestaande zorginstellingen. 

Tevens kan worden overwogen meer terughoudendheid te betrachten bij het afstoten van onroerende 

zaken binnen de gezondheidszorg. Wel zou, voordat de vrijkomende grond wordt afgestoten, moeten 

worden bezien of deze wellicht binnen de zorgsector een andere bestemming kan krijgen. 

Binnen het Bouwcollege bestaat het voornemen om voor dit doel een ‘meldpunt’ in te richten. 



2.8. Innovatief aanbesteden 

Steeds frequenter wordt door initiatiefnemers verzocht om ontheffing van de binnen de gezondheidszorg 

voorgeschreven aanbestedingsprocedure (aanbesteding met voorafgaande selectie of onderhandse 

aanbesteding na selectie). 

Sinds enige tijd wordt er door initiatiefnemers een nieuwe argumentatie gebruikt, waarbij gewezen wordt 

op de huidige situatie op de bouwmarkt. Om de prijsvorming in de hand te houden stellen initiatiefnemers 

voor gebruik te maken van alternatieve aanbestedingsvormen. Hierbij is sprake van zowel 

aanbestedingen onder de noemer van het innovatief aanbesteden als van bouwteamconstructies en 

enkelvoudige aanbestedingen met afstandverklaring. De aanbesteders zouden hierdoor minder invloed 

van de martktwerking ondervinden. 

Op 16 mei 2001 is in de vergadering van de Commissie Bouw van het Bouwcollege het onderwerp 

‘Innovatief aanbesteden’ behandeld. In de door het bureau opgestelde notitie is de huidige marktsituatie 

alsmede de vigerende aanbestedingsprocedure beschreven. Aan alternatieve aanbestedingsvormen is 

aandacht besteed door beschrijving van de fenomenen innovatief aanbesteden en bouwteamconstructies. 

Tot besluit zijn aan de hand van leermomenten uit recente casuïstiek aanbevelingen 

gedaan voor een verbetering van de aanbestedingsprocedure. Dit hoofdstuk is een excerpt van de 

notitie van 16 mei. 

De huidige marktsituatie 

De huidige marktsituatie blijkt onder meer uit de ook in het kader van deze Bouwkostennota uitgevoerde 

analyse van de aanbestedingsresultaten (zie hoofdstuk 6). 

We hebben een periode achter de rug waarbij een deel van de aanbestedingen tegen viel en enkele 

aanbestedingen zijn mislukt, gezien de grote afwijkingen ten opzichte van het vastgestelde budget. 

In de huidige markt is het in verband met het grote aanbod van werken van belang feitelijk 

geïnteresseerde aannemers en installateurs te vinden. Via de huidige selectieprocedures komen 

aanbesteders van vooral de grote en complexe projecten bij een gering aantal aannemers terecht. De 

selectiecriteria richten zich veelal op de omzetcijfers en de ervaring (aantal projecten) van de 

aannemers in de gezondheidszorg. Veel van deze aannemers hebben reeds een volle 

orderportefeuille. Wordt de aannemer dan alsnog in de gelegenheid gesteld om in te schrijven dan komt 

er een fors percentage bovenop de prijs. Dit effect zou aldus het Adviescentrum Aanbesteding B&U 

(opgericht door NVOB en VG-Bouw) kunnen oplopen tot wel 50%. 

Het vigerende aanbestedingsbeleid is uitvoerig beschreven in Bijlage 2.2 van deze nota. Hierin is 

gesteld is dat, afhankelijk van de grootte van het initiatief, aanbesteding moet plaatsvinden met 

tenminste 3 of 5 aannemers voor de verschillende disciplines. Dit op basis van de in de UAR 

beschreven methode van aanbestedingen met voorafgaande selectie, dan wel ondershandse 

aanbestedingen na selectie. 

De procedure is afgestemd op het - op zich nog steeds valide - beleid dat met het oog op doelmatigheid 

en ter voorkoming van hoge tarieven de prijsvorming in concurrentie door middel van aanbesteding tot 

stand dient te komen. 

De toegepaste selectiecriteria blijken soms echter een ongunstige uitwerking te hebben op de 

aanbesteding. De selectiesystemen houden onvoldoende rekening met de nog beschikbare 



uitvoeringscapaciteiten van de aannemers. Een deel van de (middelgrote en regionaal opererende) 

aannemerij of daaruit samen te stellen consortia kan daardoor bijvoorbeeld ten onrechte worden 

uitgesloten vanwege te weinig ervaring in de gezondheidszorg. 

Teneinde feitelijk geïnteresseerde aannemers te vinden verdient het aanbeveling de vraagstelling aan 

de markt uit te breiden en over te gaan tot openbare aanbestedingen of aanbestedingen met 

voorafgaande selectie zoals is omschreven in de UAR 2001 en de UAR-EG 1991. Hiermee wordt 

bovendien nauwer aangesloten bij het aanbestedingsbeleid van de Rijksoverheid. 

Innovatief aanbesteden 

In juni 1999 werd door het Ministerie van Economische Zaken de brochure ‘Kans voor innovatie, 

innovatief aanbesteden binnen Europese aanbestedingsregels’, uitgegeven. 

Innovatief aanbesteden wordt daarin als volgt beschreven: "Bij innovatief aanbesteden daagt de 

publieke aanbesteder de private partijen uit om nieuwe en betere oplossingen uit te werken, waarbij de 

private partijen binnen consortia komen tot een taakverdeling". 

In enkele gevallen heeft het Bouwcollege geadviseerd in te stemmen met voorstellen voor 

aanbestedingsvormen geënt op de uitgangspunten van innovatief aanbesteden. Daarbij was met onder 

meer sprake van toepassing van de zogenoemde ‘fuikconstructie’, waarbij via een reeks van stappen, 

waarbij steeds een selectie wordt gedaan uit resterende in competitie zijnde aannemers, tot de keuze 

van één aannemer wordt gekomen. 

De voorstellen om innovatief aan te besteden zijn door de instellingen met name gedaan met het oog op 

de marktsituatie met veel tegenvallende aanbestedingsresultaten. Overigens was dat niet de aanleiding 

voor het innovatief aanbesteden zoals door het Ministerie van Economische Zaken wordt voorgestaan. 

De vraag is in hoeverre in de huidige marktsituatie de aannemingsbedrijven op dit moment voldoende 

interesse, kennis en mankracht hebben om de beoogde competitie, zoals beschreven bij de 

uitgangspunten van het innovatief aanbesteden, aan te gaan. De specifieke selectie eisen zullen in deze 

marktsituatie kunnen leiden tot een verdere beperking van het aantal geschikte kandidaten. 

Tot op heden heeft deze vorm van aanbesteding overigens nog niet tot gunstige aanbestedingsresultaten 

geleid. 

Bouwteamconstructie 

Met regelmaat wordt voorgesteld om tot een bouwteamconstructie te komen. In het algemeen is het 

Bouwcollege geen voorstander van een bouwteam, omdat geen sprake is van concurrentie en, als blijkt 

dat men toch niet met de betreffende aannemer verder wil al veel werk is verricht dat veelal gewijzigd 

moet worden. Uitzonderingen op grond waarvan wel kan worden ingestemd met bouwteamconstructies 

zijn eveneens beschreven in Bijlage 2.2. Overigens dient ook de bouwteamvorming te zijn gebaseerd 

op een wel onderbouwde selectie van uitvoerende partijen. 

In enkele gevallen is ook op basis van het argument van de marktsituatie en het daarbij spelende 

tijdnoodmotief met de bouwteamconstructie ingestemd. Bij deze gevallen is de voorwaarde gesteld dat 

men binnen het vergunningsbedrag blijft en latere meerwerken uitsluit, dus ‘budgettair bouwt’. 

Enkelvoudige aanbesteding 

In enkele gevallen zijn het afgelopen jaar aanvragen voorgelegd voor een enkelvoudige aanbesteding 

met afstandsverklaring. Gezien het risico van begunstiging, uitsluiting van andere aannemers en 

mogelijk nadelige kostengevolgen is het Bouwcollege terughoudend bij de instemming met deze 

constructie. 



Overeenkomstig het gestelde in Bijlage 2.2. kan in enkele gevallen met deze vorm worden ingestemd. In 

die gevallen dient er sprake te zijn van duidelijke doelmatigheidsmotieven. Deze kunnen betrekking 

hebben op tijdnood, benodigde bekendheid met de situatie ter plaatse (dit geldt in het bijzonder voor de 

installatietechnische werken) en het reeds op de bouwplaats aanwezig zijn van de aannemer. Deze 

laatste ontheffingsmogelijkheid van de reguliere aanbestedingsprocedure kan alleen van toepassing zijn 

indien de aannemer op dezelfde bouwplaats gelijktijdig met de uitvoering van een ander project van 

substantiële omvang bezig is en er wezenlijke kostenvoordelen van de enkelvoudige aanbesteding 

mogen worden verwacht als gevolg van een beperking van de bouwplaatskosten en de gestanddoening 

van eerder onder concurrentie ontstane eenheidsprijzen. 

Ook bij deze vorm van aanbesteding wordt in de regel de voorwaarde gesteld dat men binnen het 

vergunningsbedrag blijft en latere meerwerken uitsluit. 

Aanbevelingen 

Op basis van de beschouwing van de marktsituatie en de aanbestedingsvormen kunnen mede op basis 

van ervaringen van het Bouwcollege uit de analyses van de aanbestedingstrajecten de volgende 

aanbevelingen worden gedaan voor een verbetering van de aanbestedingsprocedure. 

1. Een systeem van vrije mededinging en openbaarheid van handelen heeft verreweg de voorkeur. 

In principe zou dan ook niet behoeven te worden afgeweken van het vigerende 

aanbestedingsbeleid, waarbij aanbesteding onder meer aannemers wordt voorgestaan. 

Daar het zaak is beschikbare uitvoeringscapaciteit te vinden is het raadzaam om de vraagstelling 

aan de markt zelfs uit te breiden en in deze marktsituatie over te gaan tot openbare 

aanbestedingen of aanbestedingen met voorafgaande selectie. 

2. Aan de geschiktheidseisen voor de selectie van de aannemers zouden mede de volgende 

minimumeisen moeten worden toegevoegd: bedrijfsgebonden gegevens en informatie over 

uurlonen, materiaalkosten, bouwplaatskosten, algemene kosten (A.K.) en het percentage winst 

en risico (W+R). 

3. De vraagstelling aan aannemers en installateurs wordt aanmerkelijk vereenvoudigd en verbeterd 

door toevoeging van nauwgezet opgestelde hoeveelhedenstaten. Teneinde een systeem van 

quantity-surveying tijdens de uitvoering te vermijden dient de aannemer zich voor gunning te 

verbinden aan de benoemde hoeveelheden. 

4. Bij aanbestedingen kan het beschikbare budget voor het betreffende perceel worden 

aangegeven. Aannemers dienen aan te geven of zij in staat zijn, mogelijk met alternatieve 

uitvoeringen, het project binnen dit budget uit te voeren. De aanbesteder blijft daarbij het 

criterium hanteren van de economisch meest voordelige aanbieding. 

5. Bij diverse bouwplannen blijken geen directiebegrotingen te zijn opgesteld. Gedetailleerde 

bestekvolgende begrotingen zijn noodzakelijk om een goede vergelijking te maken met de 

inschrijfbegrotingen. Ook indien een aanbesteding niet passend wordt verklaard, dient dit wel 

onderbouwd te worden aangetoond. Het is evident dat de begroting reëel en op basis van 

actuele kosteninformatie is opgesteld. 

6. Mits goed onderbouwd kan gelet op de huidige marktsituatie ook ruimte worden geboden aan 

bouwteamvorming en enkelvoudige aanbesteding. Voorwaarde is echter wel dat de uitvoering 

van het plan past binnen het afgegeven vergunningbedrag. Extra kosten voor programma- en 

bestekwijzigingen als gevolg van onvolkomenheden in de voorbereiding worden bij toepassing 

van deze constructie in principe niet toegekend. 



7. Indien ontheffing wordt gevraagd op grond van de ontheffingsvoorwaarden uit de circulaire van 

1988 worden deze aanvragen op eigen merites beoordeeld. Het feit dat een aannemer al op het 

werk is voor een kleine klus is op zich geen grond voor ontheffing. 

8. Indien het verzoek om ontheffing aanbesteding is toegestaan, met de voorwaarde van budgettair 

bouwen, zou aan de initiatiefnemer in overweging kunnen worden gegeven een vorm van 

innovatieve aanbesteding (de fuikconstructie) te gebruiken. 



2.9. ICT in de gezondheidszorg 

ICT in de ziekenhuisbouw 

Informatie- en communicatietechnologie (ICT) is niet meer weg te denken uit de moderne samenleving. 

Ook zorginstellingen kunnen, door effectief gebruik te maken van ICT, de kwaliteit en doelmatigheid van 

hun bedrijfsprocessen in belangrijke mate verbeteren. Dit geldt voor de administratie en 

kantoorautomatisering en deze technologie biedt ondersteuning bij facturering en declaratie verwerking. 

Het totaal aan programmatuur wordt meestal benoemd onder het overkoepelende begrip “ Ziekenhuis 

Informatie Systeem(ZIS)” 

Voortschrijdende software ontwikkeling en verdere automatisering zal mogelijk in de toekomst leiden tot 

vermindering van het administratieve personeel en hiervoor benodigde m². Het beheer van dergelijke 

systemen wordt in veel gevallen binnen de organisatie uitgevoerd maar “outsourcing” van deze 

werkzaamheden komt ook in de gezondheidszorg voor. 

Ook kan ICT direct worden toegepast bij diagnostiek en behandeling. Voor deze medische toepassingen 

is de technologie in veel gevallen zeer specifiek. Digitalisering van röntgen en cardiologie produceren 

grote data bestanden die snel moeten worden getransporteerd. De kwaliteit die bijvoorbeeld aan digitale 

röntgenfoto’s wordt gesteld voor diagnose is zeer hoog. Dit betekent zeer snelle netwerken, servers en 

snelle netwerkaansluitingen op alle vereiste plaatsen in het ziekenhuis waar toegang kan worden 

verkregen tot deze digitale (bewegende)beelden. 

De invoering van dergelijke systemen kan invloed hebben op de werkplek. 

Verder kunnen ICT ontwikkelingen en toepassingen genoemd worden als:Local Operating 

Networks(LON’S), draadloze telefonie en audio- en video conferencing. 

In een discussie middag op 7 mei 2001 met vertegenwoordigers van gezondheidszorginstellingen en 

adviseurs, installateurs, producenten en consultants van installatie-, informatie- en communicatie 

technologie is nader ingegaan op de gevolgen van ICT op de bouw en de bouwplanbeoordeling. 

Belangrijke conclusies uit de discussie waren: 

− Het benodigde bruto vloeroppervlak kan wellicht licht dalen maar de lay-out en het gebruik van het 

gebouw zullen veranderen. De installatietechniek zal meer flexibel moeten worden toegepast. 

− De kwaliteit van de werkplek zal toenemen en hiermee ook de kosten/M2 vloeroppervlak. 

− De levensduur van de ICT wordt steeds korter .Voor de netwerken wordt door de toenemende data 

transportsnelheden en data omvang gedacht aan een levensduur van 5 jaar. 

− Er werd gedacht dat in de toekomst steeds minder ziekenhuizen zullen beschikken over eigen 

computerruimten en dat ‘outsourcing’ duidelijk aan terrein gaat winnen. 

− Communicatie systemen zullen voor een deel draadloos uitgevoerd worden. De hoeveelheid te 

versturen informatie en de snelheid van transport vormen hierbij het criterium. 

− Voor de nieuw te bouwen ziekenhuizen wordt aan een productiviteitsverbetering gedacht van zeker 

20% door andere en efficiëntere bedrijfsvoering. Een dergelijke prestatie verbetering zal echter 

moeilijk aantoonbaar gemaakt kunnen worden doordat allerlei medische behandelmethoden en 

processen in de loop van de tijd zullen wijzigen 

ICT in de zorgregio 

ICT kan verder dienen voor de communicatie tussen hulpverleners in en buiten de zorginstelling. 

Het Electronisch Patiënten Dossier(EPD), een belangrijk onderdeel van het in september 2000 

opgerichte ICT Platform zorg, moet de mogelijkheid creëren om op meerdere plaatsen in de regio 



zorginformatie beschikbaar te stellen. Informatie uitwisseling via internettoepassing ligt hierbij voor de 

hand. Het ontwikkelen van identificatie, authenticatie en autorisatie protocollen en het realiseren van de 

benodigde technische infra- en infostructuur zijn daarbij noodzakelijke randvoorwaarden. Binnen 

ziekenhuizen wordt er reeds mee geëxperimenteerd. Voor de bouw en de bouwplanbeoordeling lijken 

de gevolgen gering. 

ICT in de zorg 

ICT wordt tevens een steeds belangrijker hulpmiddel voor bewoners in projecten voor scheiden van 

wonen en zorg, de geestelijke gezondheidszorg en de gehandicaptenzorg: de zogenaamde domotica. 

Domotica is de samentrekking van domus(huis) en informatica en betekent zoveel als woontechnologie 

of woon-ICT. Hieronder wordt verstaan: De integratie van producten en systemen die draadloos, of 

gekoppeld aan het elektriciteits-, telefoon-, of CAI-net, bijdragen aan het verhogen van het comfort en 

het verbeteren van veiligheid, efficiency en communicatiemogelijkheden in en rond het huis. 

De huidige producten kenmerken zich nog door een eilandkarakter d.w.z.: ze blijven beperkt tot een 

klein segment van de huishoudelijke diensten en gebruiken eigen communicatiemethodieken (infrarood, 

radiografisch, eigen bekabeling of via een intern net) en eigen communicatieprotocollen( de taal 

waarmee ze met elkaar kunnen communiceren en waarmee ze op afstand kunnen worden bediend) 

In de toekomst zal er meer sprake zijn van een netwerk van domotica toepassingen, die op onderdelen 

infrastructuur met elkaar delen, gebruik zullen maken van dezelfde communicatieprotocollen en product 

onafhankelijke uitwisseling mogelijk maken van producten en componenten. 

De innovatie is gelegen in de informatie overdracht tussen apparaten, communicatiesystemen en 

gebruikers. Deze ontwikkeling in woontechnologie is een logische voortzetting van de digitalisering van 

het huishouden. 

Domotica producten en systemen zijn voor iedereen bedoeld, maar in het bijzonder ook geschikt voor 

doelgroepen zoals zorgbehoevenden en ouderen. 

In het programma Technologie en samenleving(T&S) van het Ministerie van Economische zaken is een 

van de onderdelen “transmurale zorg” en heeft tot doel op interdepartementaal niveau projecten te 

stimuleren, die leiden tot een betere benutting van technologische mogelijkheden bij het aanpakken van 

maatschappelijke vraagstukken. In het programma is getracht de verlening van zorg vanuit de 

instellingen( Ziekenhuis, Verpleeghuis, Verzorgingshuis) bij de mensen thuis in hun eigen woning te 

bevorderen. In analyses zijn de wensen, mogelijkheden en beperkingen onderzocht en vertaald naar 

oplossingen die gelegen zijn in de toepassing van hulpmiddelen, de inzet van zorg en/of het bouwen 

van nieuwe huisvesting. Wat hieruit resulteert kan betiteld worden als de “transmurale” woning. 

Uitgangspunt vormt de eigen woning van de zorgvrager. Hierbij is de transmurale woning als volgt te 

definiëren: een woning die ten behoeve van de ( korter of langer bestaande ) belemmeringen in het 

functioneren van de bewoner, zodanig is aan te passen(dan wel zodanig is aangepast) dat zelfstandig 

uitvoeren van de belangrijkste algemene dagelijkse levensverrichting(ADL), dagelijkse huishoudelijke 

handelingen(HDL) en vrije tijd activiteiten mogelijk blijft. 

Dit geheel resulteert in een nieuw programma van eisen voortkomend uit een algemeen overzicht van 

noodzakelijke randvoorwaarden: bouwtechnisch en ten aanzien van de inzet van hulpmiddelen en inzet 

van communicatietechnologie. 

In bovengenoemd programma van eisen vormen tal van domotica toepassingen hier een onderdeel van. 

Duidelijk is dat dergelijke ICT toepassingen gevolgen hebben voor de bouw van de woning 

zowel elektrotechnisch: de verschillende leidingnetten voor sterkstroom en communicatie) en 

systeemstandaardisatie 



als bouwkundig: aangepaste afmetingen van vertrekken, in hoogte instelbaarheid van sanitair en 

keukenvoorzieningen e.d. 

De verpleeg- en verzorgkosten zouden kunnen dalen c.q. minder sterk omhoog gaan. De 

investeringskosten zullen stijgen doordat er aanpassingen in de woning nodig zijn. 

Ook voor déze ontwikkelingen van ICT in de zorg en de domotica zal in de tweede helft van 2001 met 

experts en vertegenwoordigers uit gezondheidszorginstellingen gediscussiëerd worden om de gevolgen 

voor de bouw in kaart te brengen. 

Overheidsbeleid ten aanzien van ICT in de zorg 

Het kabinet heeft voor de jaren 2000 en 2001 220 miljoen gulden beschikbaar gesteld voor het 

stimuleren van de toepassing van ICT in de zorg. Een deel hiervan zal worden gebruikt om het 

onderzoek te financieren naar de aanpak op de randvoorwaarden betreffende de infrastructuur, de 

identificatie en authenticatie van patiënten en zorgverleners, een autorisatiestructuur voor de toegang 

tot vastgelegde gegevens, de definitie van het berichtenverkeer en de interoperabiliteit van systemen en 

de opbouw van het patiëntendossier. Een belangrijk deel wordt verder gebruikt voor de ontwikkeling en 

toepassen van de Diagnose Behandel Combinaties(DBC) en ter ondersteuning van de Regionale 

Indicatie Organen en de Zorgkantoren. 

Volgens de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Schriftelijke behandeling van de 

beleidsbrief: ICT in de zorg, door de Tweede kamer, Kamerstuk 27529, nr.2) zullen nieuwe projecten 

primair geselecteerd worden op hun betekenis voor de beoogde landelijke uitrol en zullen zodanig 

gekozen worden dat zij de zorg breed bestrijken. In de loop van 2001 zal een meer definitieve selectie 

van projecten plaatsvinden. 

Aan het eind van 2001 zal op basis van de verkregen informatie een signaleringstoets over de gevolgen 

van ICT voor de bouw en de bouwplanbeoordeling aan de Minister van Welzijn, Volksgezondheid en 

Sport worden uitgebracht. 



2.10. Legionella 

Op 13 oktober 2000 is de tijdelijke regeling Legionella-preventie in leidingwater van de Minister van 

VROM in de Staatscourant gepubliceerd. Deze regeling vervangt de richtlijnen voor een beheersplan ter 

preventie van legionella in waterleidingsystemen voor de gezondheidszorg en het interim 

beheersprotocol: legionella preventie in leidingwater, van augustus 1999. 

De belangrijkste wijziging ten opzichte van de richtlijnen is dat de verantwoordelijkheid voor het 

waterleidingnet bij de eigenaar wordt gelegd. De eigenaren van gezondheidszorggebouwen zijn in 

beginsel verplicht hun systeem binnen een halfjaar (uiterlijk per 1 april 2001) te laten doorlichten op 

omstandigheden waarin de legionella bacterie zich kan ontwikkelen. De resultaten moeten in een 

risicoanalyse worden gepubliceerd. Deze analyse vormt de basis voor het beheersplan, waarin wordt 

aangegeven hoe de gesignaleerde risico’s worden weggenomen. Elk beheersplan dient te voorzien in 

regelmatige controles en vastlegging van bevindingen in een logboek. 

Door de grote behoefte aan informatie over de maatregelen die kunnen worden genomen om de risico’s 

op groei van legionellabacteriën in leidingwatersystemen zo goed mogelijk te beheersen is in opdracht 

van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport door de Stichting Instituut voor Studie en 

Stimulering van Onderzoek op het gebied van gebouwinstallaties ISSO de publicatie 55.1: ‘Handleiding 

legionella preventie in leidingwater’ uitgebracht. Hierin wordt meer in detail ingegaan op het uitvoeren 

van risicoanalyses en het opstellen van een beheerplan. 

In het algemeen kan gesteld worden dat bij een correcte toepassing van de ISSO publicatie tevens 

wordt voldaan aan de eisen die de tijdelijke regeling stelt. 

Uit een door het Bouwcollege tussen april en oktober 2000 uitgevoerd onderzoek, waarin 1200 

verzorgingshuizen zijn geanalyseerd, bleek dat 40% van de gebouwen beschikte over een legionella 

beheersplan. 

In een enquête in oktober 2000 onder 600 leden van de Nederlandse Vereniging voor Facilitair 

Management NVTG (respons 20%, gelijkelijk verdeeld over ziekenhuizen en verpleeghuizen), bleek dat 

65% gereed was met de risico-inventarisatie en dat 47% beschikte over een legionella beheersplan. 

In beide onderzoeken bleek verder dat 50-70% van alle instellingen knelpunten heeft en aanpassingen 

van het systeem noodzakelijk acht. 

Voor het ontwerp van nieuw te bouwen gezondheidsinstellingen lijken de financiële gevolgen van de 

invoering van de tijdelijke regeling Legionella preventie gering. Reeds bij het ontwerp kan rekening 

gehouden worden met de eisen die aan het leidingstelsel worden gesteld. 

Het blijkt dat voor bestaande gezondheidsinstellingen de invoering van de tijdelijke regeling een niet 

onaanzienlijke inspanning met zich meebrengt. Naast de eenmalige risico inventarisatie en de daarmee 

gepaard gaande aanpassingen in de installatie betekent het uitvoeren van het beheersplan regelmatig 

terugkerende activiteiten. 

In een werkgroep van de Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen TVVL 

wordt onderzocht welke onderdelen van het beheersplan geautomatiseerd kunnen worden met behulp 

van het gebouwbeheersysteem. Wanneer de resultaten hiervan bekend zijn zal worden nagegaan of de 

daarmee gepaard gaande investeringen noodzaken tot bijstelling van de bouwkostennormen. 



2.11. De vrije energiemarkt 

In de in 1998 van kracht geworden elektriciteitswet is vastgelegd, dat iedereen op termijn zelf mag 

kiezen bij welke leverancier energie wordt ingekocht. 

Voor de categorie bijzondere grootverbruikers (gecontracteerd transportvermogen >2MW) is dit per 1 

augustus 1998 ingegaan. De grootverbruikers (aansluitwaarde ca. 50 kW) volgen per 1 januari 2002 en 

voor de kleinverbruikers gaat het per 1 januari 2004 in. 

Om dit mogelijk te maken zijn de netwerkdiensten losgekoppeld van de leveringsdiensten. 

De Dienst Toezicht en uitvoering Energie (DTe) en een kamer van de Nederlandse Mededingings 

autoriteit bepalen de tarieven van de netwerkdiensten, welke gelden voor alle afnemers. 

De netwerkbeheerder blijft verantwoordelijk voor de continuïteit van de levering van elektriciteit. 

De afnemer kan door het opvragen van offertes bij elektriciteitsbedrijven (die de leveringsdiensten 

aanbieden) een voor hem zo gunstig mogelijk contract afsluiten voor de levering van elektriciteit 

(commodity). 

In het verleden leverde het elektriciteitsbedrijf het inkoopstation met transformatoren, hoogspanningsschakelinstallatie 

en bemetering en werden de kosten doorberekend in de tarieven naar de klant. Thans 

dient de klant en dus ook de gezondheidsinstelling deze installaties zelf aan te schaffen en te 

onderhouden dan wel dit uit te besteden aan commerciële bedrijven. Daar staat tegenover dat de kosten 

per kilowattuur omlaag gaan. De gedachte is dat door concurrentie de elektriciteitstarieven dalen 

waardoor de meerinvestering ten bedrage van circa ƒ10,- per m² b.v.o. wordt terugverdiend. 

Hoewel het de vraag is of dit bedrag past binnen de kostennormen, wordt voorgesteld het richtbedrag 

voor de Bijkomende kosten (2,3% van de bouwkosten) thans ongewijzigd te laten en eventueel aan de 

hand van de ontwikkeling het richtbedrag te herzien. Bij afgegeven vergunningen zal per aanvraag 

beoordeeld worden of honorering van meerinvestering voor deze voorzieningen in de rede ligt. 

Naast de vraagstelling omtrent de aanschaf is het ook de vraag of een instelling er gelukkig mee moet 

zijn om een hoogspanningsinstallatie in eigen beheer te hebben. Vanwege het veelal ontbreken van 

specifieke deskundigheid op het gebied van hoogspanningsinstallaties binnen de instellingen lijkt 

uitbesteding dan ook de voorkeur te verdienen. 



2.12. Nieuwe aanvraagformulieren goedkeuringsprocedures WZV 

Op 2 mei 2001 is door VWS goedkeuring verleend aan de door het Bouwcollege ontwikkelde nieuwe set 

formulieren voor aanvragen in het kader van de onderscheiden WZV-goedkeuringsprocedures. 

Met deze nieuwe aanvraagformulieren wordt een bijdrage geleverd aan een verdere vereenvoudiging 

van de WZV-procedures. 

De toestemmingsprocedure is in de praktijk inmiddels reeds sterk vereenvoudigd. Zo komt de 

programma van eisen (p.v.e.) fase nog slechts bij uitzondering voor en is voor vergunningplichtige 

projecten het doorlopen van de besteksplanfase inmiddels meer uitzondering dan regel. De vergunning 

voor een bouwinitiatief wordt in veel gevallen verleend op basis van het goedgekeurde schetsontwerp. 

De nieuwe set aanvraagformulieren WZV sluit aan op de hierboven beschreven praktijk. Zo zijn in de set 

geen aanvraagformulieren meer opgenomen voor de facultatieve fasen (p.v.e.- en bestekplanfase). 

De nieuwe set aanvraagformulieren is minder omvangrijk dan de oude set en heeft betrekking op vijf 

sectoren: ziekenhuizen, geestelijke gezondheidszorg, gehandicaptenzorg, verpleeghuizen en 

verzorgingshuizen. Niet relevante of doublerende vraagstellingen zijn bij de actualisatie van de 

formulieren vervallen. 

In de nieuwe set zijn ook formulieren opgenomen voor de fase bouwbegeleiding, voor de kennisgeving 

van een melding en een verkorte procedure voor verzorgingshuizen. 

De aanvraagformulieren voor een verklaring en die voor een schetsontwerp zijn ontwikkeld voor 

nieuwbouwinitiatieven en voor grote renovatieprojecten. Dikwijls komen de gegevens die in de 

schetsontwerpfase moeten worden ingediend voor een deel overeen met de gegevens die al in de 

verklaringsfase zijn verstrekt. Als dit het geval is, is het uiteraard niet nodig die gegevens in de 

schetsontwerpfase opnieuw in te dienen. 

Voor aanvragen voor de afgifte van een verklaring en/of voor de goedkeuring van een schetsontwerp 

voor kleine bouwinitiatieven is het niet nodig (en daarom ook ongewenst) om alle in de formulieren en in 

de bijlage bij het aanvraagformulier genoemde gegevens in te dienen. Met kleine bouwinitiatieven 

worden initiatieven bedoeld, waarvan de investeringskosten minder dan 1,5 mln. euro bedragen. Om 

instellingen op dit punt enig houvast te bieden is besloten vast te leggen welke gegevens bij aanvragen 

voor kleine initiatieven ten minste moeten worden versterkt. 

Exemplaren van de aanvraagformulieren kunnen worden opgevraagd bij het College bouw 

ziekenhuisvoorzieningen (tel. 030 – 2983100) of het Ministerie van VWS (tel. 070 – 3407911). De 

aanvraagformulieren zijn ook te downloaden van de website van het College bouw 

ziekenhuisvoorzieningen: www.bouwcollege.nl 



Deel 2 

Kostenontwikkeling nieuwbouw 

3. KOSTENINDEXERING 32 

4. GEGEVENS VAN BOUWINITIATIEVEN 34 

4.1 Ziekenhuizen 35 

4.2 Verpleeghuizen 37 

4.3 Geestelijke gezondheidszorg 40 

4.4 Gehandicaptenzorg 42 

5. AANVULLENDE KOSTENONDERZOEKEN 46 

5.1 Gevolgen privacy-verbetering verpleeghuizen 46 

5.2 Extern onderzoek ‘Relatie prijsniveau verpleeghuisbouwen aanpalende sectoren’ 50 

5.3 Extern onderzoek ‘Onafhankelijke kostencalculatie nieuwbouw verpleeghuis’ 52 

6. AANBESTEDINGSRESULTATEN 54 

7. UITGANGSPUNTEN EN KOSTENNORMEN PER 1 JANUARI 2001 56 

7.1 Grondkosten 56 

7.2 Bouwkosten 59 

7.3 Bijkomende kosten 62 

7.4 Inventariskosten 63 

7.5 Directiekosten 64 

7.6 Rente tijdens de bouw 67 

7.7 Onvoorzien totale werk 68 

7.8 Startkosten 69 



3. KOSTENINDEXERING 

3.1. De gezondheidszorgindex 

Bij de actualisatie van de in de Bouwkostennota vermelde kostennormen wordt uitgegaan van de 

gezondheidszorgindex. De gezondheidszorgindex wordt bepaald door het gewogen gemiddelde van de 

volgende indexcijfers: 

- de CBS-index van het Centraal Bureau voor de Statistiek (factor 1); 

- de BDB-index woningbouw van het Bureau Documentatie Bouwwezen (factor 2); 

- de MBK-woningbouwindex van Elsevier Bouwkosten (MBK/w) (factor 2); 

- het gewogen gemiddelde van de MBK/b en MBK/k (wegingsfactor 1:1) (factor 5). 

De CBS-index, de BDB-index en MBK/w-index geven de kostenontwikkeling in de woningbouw weer. 

De MBK/b en k-indexen volgen de kostenontwikkeling de van bedrijfs- en de kantoorgebouwen. 

Een toelichting op deze aan de gezondheidszorgindex ten grondslag liggende in 2000 gewijzigde 

indexcijfers treft u aan in bijlage 3. 

Tussen 1 januari 2000 en 1 januari 2001 hebben de voornoemde indexreeksen zich als volgt ontwikkeld: 

- de CBS-index (op basis van voorlopige geëxtrapoleerde cijfers) : +4,1% (incl. BTW) 

- de BDB-index : +5,8% (incl. BTW) 

- de MBK-woningbouwindex : +2,3% (excl. BTW) 

- de MBK-(bedrijf/kantoor)-index : +2,2% (excl. BTW) 

Rekening houdend met de eerder genoemde wegingsfactoren bedraagt de stijging van de 

gezondheidszorgindex 4,1% inclusief BTW. 

Over een periode van drie jaar, van 1 januari 1998 tot en met 1 januari 2001, bedraagt de toename van 

de gezondheidszorgindex 9,9%, ofwel een gemiddelde stijging van 3,3% per jaar. De relatieve hoge 

stijging in het afgelopen jaar is mede veroorzaakt door de verhoging van het BTW-percentage van 

17,5% naar 19% per 1 januari 2001. 

Grafiek: Ontwikkeling gezondheidszorgindex en bouwkostennorm ziekenhuizen 

1984 = 100 inclusief BTW 

160 

150 

140 

130 

120 

110 

100 

90 

84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 '0 0 '0 1 

Index Kosten 

De gezondheidszorgindex wordt naast het gebruik voor de actualisatie van de bouwkostennorm vooral 

ook toegepast voor de eenduidige bepaling van de kostenconsequenties als gevolg van ontstane 

tijdsverschillen (prijspeilcorrectie). 



3.2. Wijziging van de gezondheidszorgindex 

Het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) heeft de index voor nieuwbouwwoningen vanaf medio 1999 

stopgezet. Naar het zich laat aanzien valt op korte termijn geen introductie van een nieuwe CBS index 

woningbouw te verwachten. 

Derhalve is besloten om vanaf januari 2001 de gezondheidszorgindex te berekenen op basis van het 

gewogen gemiddelde van de volgende indexcijfers : 

- de BDB-index woningbouw van het Bureau Documentatie Bouwwezen (factor 2); 

- de MBK-index woningbouw van Elsevier Bouwkosten (MBK/w) (factor 2); 

- het gemiddelde van de MBK-index bedrijfsgebouwen en MBK-index 

kantoorgebouwen (MBK/b en MBK/k) (factor 5). 

Tevens is besloten tot het verleggen van het basisjaar van de gezondheidszorgindex van januari 

1984=100 naar januari 2001= 100 

Een nadere toelichting op deze aan de gezondheidszorgindex ten grondslag liggende gewijzigde 

indexcijfers treft u aan in bijlage 3. 

In verband met deze overgang zijn in deze bouwkostennota de gezondheidszorgindex met basis 

1984=100 en 2001=100 opgenomen. 

3.3. Indexering van de totale investeringskosten 

De gezondheidszorgindex is in principe alleen geschikt om de bouwkosten te indexeren, daar in de 

index geen rekening is gehouden met ontwikkelingen op het gebied van de bouwtijd, de rentestand en 

de verwachte loon- en prijsstijgingen. 

Met uitzondering van die gevallen waarin geen wijzigingen zijn ontstaan in de geraamde bouwtijd, de 

rentestand en de loon- en prijsstijging, zullen de effecten hiervan afzonderlijk over de geïndexeerde 

bouwkosten moeten worden doorberekend. 



4. GEGEVENS VAN BOUWINITIATIEVEN 

In de Bouwkostennota 2000 zijn de vigerende bouwmaatstaven voor vloeroppervlakte en bouwkosten 

vastgesteld. De bouwmaatstaven zijn ingevolge artikel 15a, vijfde lid, van de Wet 

ziekenhuisvoorzieningen door de Minister van VWS goedgekeurd. De norm van 95 m² bruto voor de 

vloeroppervlakte per ziekenhuisbed is goedgekeurd bij besluit d.d. 31 juli 2000. 

Op 9 oktober 2000 is de Regeling vaststelling bouwmaatstaven voor vloeroppervlakte en bouwkosten, 

naar categorieën van ziekenhuisvoorzieningen t.b.v. nieuwbouwplannen gepubliceerd in de 

Nederlandse Staatscourant. 

De vigerende bouwmaatstaven voor vloeroppervlakte en bouwkosten luiden als volgt: 

Categorie Vloeroppervlakte in 

bruto m² per bed / plaats 

Ziekenhuizen op een beddennorm van 2,8 ‰ 

Verpleeghuizen 150 bedden 

Dependances verpleeghuizen 

Instellingen voor geestelijke gezondheidszorg 

Instellingen voor verstandelijk gehandicapten 

Woningen GGZ (beschermde woonvormen) 

Woningen VG (sociowoning) 

Bouwkosten 

per bruto m² 

Cbz/nr. bouwkostennota 34 

95 

65 

56 

60 

63 

35 

36 

ƒ 3.473,-ƒ2.618,-ƒ2.581,-ƒ2.797,-ƒ2.657,-ƒ1.784,-ƒ 

1.733,-- 

(€ 1.576,--) 

(€ 1.188,--) 

(€ 1.171,--) 

(€ 1.269,--) 

(€ 1.206,--) 

(€ 810,--) 

(€ 786,--) 

Bovengenoemde bedragen zijn inclusief 17,5% BTW en op basis van prijspeil 1 januari 2000. De 

vermelde bruto vloeroppervlakten per bed/plaats hebben betrekking op nieuwbouwsituaties met een 

standaard voorzieningenpakket. 

Om te bezien of de kostennormen overeenkomen met de praktijk van indiening, advisering en 

vergunningverlening, wordt hierna informatie gegeven over de diverse categorieën van voorzieningen. 

Eerst na de analyse van de aanbestedingsresultaten over het jaar 2000 (zie hoofdstuk 5) en het 

betrekken van de kostengevolgen van actuele technische ontwikkelingen, zullen de normbedragen op 

prijspeil 1 januari 2001 worden bepaald (zie hoofdstuk 7 en Bijlage 5).


4.1. Ziekenhuizen 

Het onderzoek voor de categorie ziekenhuizen heeft betrekking op zeven bouwinitiatieven. Bij vier 

initiatieven gaat het om complete nieuwbouw van een ziekenhuis. Bij de drie andere initiatieven gaat het 

om omvangrijke plannen voor gedeeltelijke vervangende nieuwbouw of uitbreiding van bestaande 

ziekenhuizen. Deze drie initiatieven vertegenwoordigen tezamen een functiepakket dat, relatief gezien, 

nagenoeg overeenkomt met een compleet ziekenhuis. 

De ingediende bouwen investeringskosten van de onderzochte bestekplannen bedragen in totaal 

ƒ 744 mln., respectievelijk ƒ 1.048 mln. inclusief BTW, op ingediend prijspeil. 

De onderstaande tabel geeft op basis van voornoemde uitgangspunten een representatief beeld van de 

bouwproductie binnen deze sector. 

Tabel 1 

Kosten per m² 

Geïndexeerd naar 

01-01-2000 

Gem. aantal bedden 

Gem. opp. per bed 

Gem. verd. Hoogte 

Gem. bouwtijd 

Perc. Directiekosten 

ZIEKENHUIZEN 

Gewogen gemiddelde per m² bruto vloeroppervlakte 

Ingediend 

7 plannen 

402 

94 m² 

3,8 m 

30 mnd. 

14,0% 

geadviseerd 


402 

94 m² 

3,8 m 

29 mnd 

14,0% 

Vergunning 


385 

92,2 m² 

3,8 m 

30 mnd. 

14,0% 

Maximale norm 

op 01-01-1999 bij 

nieuwbouw 

340 

95 m² 

3,75 m 

30 mnd. 

14,0% 

0.0. GRONDKOSTEN - % - % - % p.m. % 

1.1. Bouwk. voorz. 

1.2. Werkt. voorz. 

1.3. Elektr. voorz. 

1.4. Vaste inr. 

1.5. Terreinvoorz. 

1.861 

725 

535 

236 

114 

53,6 

20,9 

15,4 

6,8 

3,3 

1.0. BOUWKOSTEN 3.471 100 3.473 100 3.479 100 3.473 100 

2.0. BIJK. KOSTEN 

3.0. INVENTARIS 

4.0. DIRECTIEKOSTEN 

5.0. RENTE td BOUW 

6.1. prg. + best.wijz. 

6.2. loon & prijsst. 

7.0. STARTKOSTEN 

82 

- 

488 

349 

82 

129 

- 

1.871 

722 

528 

246 

106 

82 

- 

487 

346 

82 

125 

- 


53,8 

20,8 

15,2 

7,1 

3,1 

1.867 

716 

535 

247 

114 

83 

- 

487 

343 

82 

126 

- 

53,6 

20,6 

15,4 

7,1 

3,3 

1.927 

676 

526 

240 

104 

80 

p.m. 

486 

328 

81 

126 

p.m. 

TOT. INVEST. KOSTEN 4.601 4.595 4.600 4.574 

Uit de bovenstaande tabel volgt dat de gemiddelde bouwkosten van de in het onderzoek betrokken 

ziekenhuizen overeenkomen met de in de Bouwkostennota 2000 gestelde maximale bouwkostennorm. 

Dat de bouwkosten zo nauw aansluiten op de kostennorm vindt zijn oorzaak in het feit dat de 

kostennorm vorig jaar is bijgesteld. Op basis van de thans voorliggende onderzoeksresultaten kan 

worden geconstateerd dat de bouwkostennorm voldoet. Anders ligt dit voor de onderverdeling van de 

bouwkostennorm naar de verschillende disciplines. Tegenover een onderschrijding van de kosten voor 

de bouwkundige voorzieningen staan met name overschrijdingen van de kosten voor de technische 

installaties en de terreinvoorzieningen. Een herverdeling van de bouwkostennorm ligt op deze 

onderdelen dan ook in de rede, waarbij de kosten voor de rubriek 1.1 met ƒ 60,- per m² worden 

gereduceerd. De kosten voor de rubriek 1.2, 1.3 en 1.4 kunnen vervolgens met respectievelijk ƒ 40,- en 

tweemaal ƒ 10,- per m² worden verhoogd. Overigens dient ook hier te worden vermeld dat de verdeling 

55,5 

19,5 

15,1 

6,9 

3,0


naar de deelnormen of (sub)rubrieken 1.1. t/m 1.5. niet absoluut is. Binnen het totaal van het bouwkosten 

is substitutie toegestaan, er van uitgaande dat er via een proces van integraal ontwerpen een 

optimaal resultaat wordt bereikt. 

De vermelde oppervlakte per bed betreft het quotiënt van de gemiddelde vloeroppervlakte en de 

capaciteit van de geanalyseerde ziekenhuizen. Daar een aantal projecten slechts betrekking heeft op 

onderdelen van een totaal ziekenhuiscomplex geeft de gemiddelde oppervlakte per bed geen beeld van 

de feitelijk beschikbare vloeroppervlakte per bed. Met schrijven van 16 februari 1998 heeft het College 

voor ziekenhuisvoorzieningen het rapport Evaluatie en actualisatie oppervlaktenorm algemene 

ziekenhuizen uitgebracht. Op grond van de uitkomst van technisch onderzoek is het College tot de 

conclusie gekomen dat het vigerende oppervlakte-kencijfer voor de algemene ziekenhuizen (93 m² bruto 

vloeroppervlakte per bed) in diverse functiegroepen in de praktijk knelpunten oplevert. In het rapport 

wordt in overweging gegeven het oppervlakte-kencijfer te verhogen tot 95 m² bruto vloeroppervlakte per 

bed. Met besluit van 31 juli 2000 heeft de Minister van VWS de verhoging van het oppervlakte-kencijfer 

van 93 m² per bed naar 95 m² per bed, met ingang van 1 juli 2000, goedgekeurd. 

4.1.1. Academische ziekenhuizen 

Op 16 november 1992 heeft het College advies uitgebracht over de maatstaven voor de bouw van 

academische ziekenhuizen. In dat advies zijn de verschillen en overeenkomsten beschreven tussen de 

algemene en academische ziekenhuizen. Dit voor wat betreft de nuttige en bruto m²’s per functiegroep 

per bed, de kwaliteit van afbouw en technische installaties op het niveau van hoofdfunctiegroepen. 

Voorts is afzonderlijk aandacht besteed aan de investeringskosten voor nieuwbouw van academische 

ziekenhuizen. 

In het advies is geconcludeerd dat de relatieve verdeling van de totale bruto vloeroppervlakte in 

goedkope en dure m²’s in een academisch ziekenhuis overeenkomt met de verdeling in een algemeen 

ziekenhuis. Derhalve wordt voor de beoordeling van investeringskosten voor bouwplannen van academische 

ziekenhuizen uitgegaan van de richtbedragen voor nieuwbouw van algemene ziekenhuizen. 

In het advies is benadrukt dat bij de beoordeling van de kosten de aard van het initiatief, eventuele 

bijzondere omstandigheden en/of extra tarra oppervlakte mede in de beoordeling van de te ramen 

investeringskosten moeten worden betrokken. In dat verband is opgemerkt dat als de noodzaak van een 

hoger afwerkingsniveau van de installaties voor een bouwplan van een academisch ziekenhuis kan 

worden aangetoond, dit tot een afwijking van de normkosten per m² bruto vloeroppervlakte zou kunnen 

leiden. Op 1 april 1996 heeft het College een advies uitgebracht over de actualisering van de 

bouwmaatstaven academische ziekenhuizen, in verband met de verlaging van de planningsnorm voor 

algemene ziekenhuizen van 3,4 promille tot 2,8 promille. In het adviesrapport is vermeld dat de nuttige 

vloeroppervlakte kan worden verhoogd van 86 m² per bed tot circa 96 m² per bed (exclusief X- en Yfactoren 

en de 3e en 4e geldstroomactiviteiten). 



4.2. Verpleeghuizen 

Het onderzoek voor de categorie verpleeghuizen heeft betrekking op zes bouwinitiatieven. De omvang 

van de projecten in de geactualiseerde studie varieert van 75 tot 120 bedden. 

Alle in het onderzoek betrokken projecten zijn gebaseerd op de in 1997 geactualiseerde maatstaven. 

De ingediende bouwen investeringskosten van de onderzochte bestekplannen bedragen in totaal 

ƒ 105 mln. respectievelijk ƒ 144 mln. inclusief BTW op ingediend prijspeil. 

De onderstaande tabel geeft de onderzoeksresultaten weer. 

Tabel 2 



01-01-2000 

Gem. aantal bedden 

Gem. opp. per bed 


Gem. bouwtijd 


VERPLEEGHUIZEN 




103 

67,6 m² 

3,4 m 

17 mnd. 

13,9% 

Geadviseerd 


103 

66,8 m² 

3,3 m 

17 mnd. 

13,9% 

Vergunning 


103 

66,8 m² 

3,3 m 

17 mnd. 

13,9% 

Maximale norm 

op 01-01-2000 

150 

65 m² 

3,4 m 

19 mnd. 

14,0% 







1.637 

348 

278 

222 

91 

63,5 

13,5 

10,8 

8,6 

3,5 

1.0. BOUWKOSTEN 2.576 100 2.545 100 2.545 100 2.618 100 








68 

- 

357 

140 

61 

53 

- 

1.616 

343 

287 

210 

89 

66 

- 

353 

136 

60 

52 

- 


63,5 

13,5 

11,3 

8,3 

3,5 

1.616 

343 

287 

210 

89 

66 

- 

353 

136 

60 

52 

- 

63,5 

13,5 

11,3 

8,3 

3,5 

1.632 

367 

325 

210 

84 

60 

p.m. 

367 

157 

61 

60 

p.m. 


Uit de toetsing van de gemiddelde geadviseerde bouwkosten aan de in de Bouwkostennota 2000 

gestelde maximale bouwkostennorm, blijkt een geringe onderschrijding van de bouwkostennorm. 

De onderschrijding varieert van 1,6% voor de ingediende, tot 2,8% voor de geadviseerde en in de 

vergunningen opgenomen kosten. De kostenverhogende effecten ten gevolge van de toepassing van 

louter eenbedskamers en kamergebonden sanitair, zijn opgenomen in de bouwkosten van deze 

projecten. In de Bouwkostennota 2000 is vermeld dat daar waar sprake is van meerkosten als gevolg 

van de privacyverbetering in de praktijk wordt ingestemd met afrondingsbedragen van maximaal 

ƒ 3.000,-- per bed (bij louter eenbedskamers en kamergebonden sanitair per twee bedden). Het effect 

van deze afronding is wel verwerkt in de geadviseerde kosten van de geanalyseerde plannen echter niet 

in de vermelde normbedragen per m². 

De omvang van de geanalyseerde nieuwbouwprojecten is, met een gemiddelde capaciteit van 109 

bedden, kleiner dan de capaciteit die in het normoverzicht is aangegeven. Rekening houdende met 

deze kleinere capaciteit kan worden gesteld dat de bruto vloeroppervlakte per bed van de 

geanalyseerde verpleeghuizen per saldo overeenkomt met de geactualiseerde maatstaven. 

62,4 

14,0 

12,4 

8,0 

3,2


Daarmee lijkt de verruiming van de oppervlaktenorm binnen gelijkblijvend (investerings)budget per saldo 

een hanteerbaar toetsingskader te hebben opgeleverd. 

Aanvullende onderzoeken 

In het kader van de door de Minister gevraagde uitvoeringstoets naar de hanteerbaarheid van de bij 

wijziging van het Besluit bouwmaatstaven d.d. 1 oktober 1997 vastgestelde oppervlakteverruiming op 

basis van ‘budgettaire neutraliteit’ zijn dit jaar diverse onderzoeken uitgevoerd naar de kosteneffecten in 

de praktijk. 

Hierbij zijn de volgende drie trajecten gevolgd. 

- Bouwcollege: Eigen ontwerpen kostenanalyses op basis van berekende vormfactoren en diverse 

clusteringen van kostenelementen van 7 bouwplannen volgens de nieuwe maatstaf en 11 

‘oude’ bouwplannen. 

- Opdracht Bouwcollege aan extern kostendeskundige: Relatie gelegd naar het in andere 

bouwsectoren gehanteerde prijsniveau. Voorts is een afsprakenstelsel ontwikkeld voor 

gedifferentieerde kostenkaders. 

- Opdracht Bouwcollege voor onafhankelijke kostencalculatie van een nieuw te bouwen 

verpleeghuis De resultaten van deze opdracht zijn gekoppeld aan zowel de bij de aanvraag 

ingediende directiebegroting als aan de inmiddels bekende aanbestedingsresultaten. 

In hoofdstuk 5 wordt nader op de aanvullende onderzoeken ingegaan. De onderzoeken bevestigen het 

beeld dat het bestaande investeringsbudget voldoet. Hierbij dienen wel beperkingen aan de 

bouwkundige opzet in acht te worden genomen. Zo wordt het geheel of grotendeels in één bouwlaag 

bouwen van een verpleeghuis niet langer haalbaar geacht. 

Kostendifferentiatie 

In de voorgaande Bouwkostennota werd een onderscheid gemaakt tussen de bouwkosten voor 

algemene voorzieningen (ƒ 2.785,- per m²) en de bouwkosten voor de verpleegafdelingen 

(ƒ 2.528,- per m²). Deze differentiatie is ontstaan door de stelregel van de ‘budgettaire neutraliteit’ voor 

de bouw van verpleegafdelingen. Daar vindt immers de oppervlakteverruiming plaats. 

Het onderzoek van de extern kostendeskundige wijst uit dat de bouwkosten voor de beide 

functiegroepen per saldo overeenkomen. Op grond van deze uitkomst is deze kostendifferentiatie in de 

nu voorliggende Bouwkostennota vervallen. 

4.2.1. Dependances van verpleeghuizen 

In de voorgaande Bouwkostennota’s was een afzonderlijke paragraaf gewijd aan de dependances van 

verpleeghuizen. Daar dependances nog slechts bij uitzondering worden gebouwd is dit hoofdstuk in 

deze nota achterwege gelaten. In het overzicht van de kostennormen (Bijlage 5) is deze voorziening 

echter nog wel vermeld. 

Het huidige onderscheid tussen een (nieuwbouw)unit, die volgens de Richtlijnen alleen voor bepaalde 

categorieën geschikt is, en de verpleeghuisdependance zal op den duur verdwijnen. Een dergelijk 

onderscheid is achterhaald door de feitelijke ontwikkeling, omdat dit in hoge mate samenhing met het 

uitgangspunt van aanwending van bestaande ruimten. 

Hoewel het de vraag is of de huidige kostennorm voor dependances toegesneden is op deze 

ontwikkeling, wordt in verband met de herziening van de maatstaf voorgesteld het normbedrag thans 

ongewijzigd te laten en eventueel aan de hand van de basiskwaliteitseisen voor Verpleging en 

Verzorging te herzien. 



4.2.2. Verpleegunits 

Het is mogelijk om (delen van) een verzorgingshuis om te bouwen tot verpleegunit. Op de totstandkoming 

van die units is het referentiekader verpleeghuiszorg in verzorgingshuizen van toepassing. In 

hoofdstuk 8.3 wordt nader op het fenomeen verpleegunits ingegaan. 



4.3. Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) 

Het onderzoek voor de categorie geestelijke gezondheidszorg heeft betrekking op acht bouwinitiatieven. 

De initiatieven hebben betrekking op omvangrijke plannen (investeringskosten hoger dan ƒ 5 mln.) voor 

gedeeltelijke vervangende nieuwbouw of uitbreiding van bestaande instellingen. De ingediende bouwen 

investeringskosten van de onderzochte schetsplan/vergunningen bestekplannen bedragen in totaal 

ƒ 98 mln. respectievelijk ƒ 131 mln. inclusief BTW, op ingediend prijspeil. 

Onderstaande tabel geeft een representatief beeld van de bouwproductie binnen deze sector. Dit gelet 

op zowel de landelijke spreiding van de in het onderzoek betrokken voorzieningen als op de variatie in 

aard en omvang van deze instellingen. 

Categorie 



01-01-2000 

Gem. aantal plaatsen 

Gem. opp. per plaats 


Gem. bouwtijd 




62 

60 m² 

3,55 m 

14 mnd. 

14,0% 

gewogen gemiddelde per m² bruto vloeroppervlakte 

Geadviseerd 


66 

60 m² 

3,55 m 

14 mnd. 

14,0 % 

Vergunning 


61 

60 m² 

3,47 m 

14 mnd. 

14,0 % 

maximale norm 

op 01-01-2000 

90 

60 m² 

3,40 m 

16 mnd. 

14,0 % 







1.764 

330 

323 

158 

149 

64,8 

12,1 

11,9 

5,8 

5,4 

1.746 

326 

318 

153 

149 

1.0. BOUWKOSTEN 2.724 100 2.692 100 2.687 100 2.797 100 








68 

- 

381 

126 

63 

47 

- 

69 

- 

376 

121 

63 

47 

- 


64,9 

12,1 

11,8 

5,7 

5,5 

1.713 

332 

319 

164 

159 

72 

- 

374 

120 

63 

46 

- 

63,8 

12,3 

11,9 

6,1 

5,9 

1.778 

365 

312 

186 

156 

64 

p.m 

392 

141 

65 

54 

p.m. 


Voor de gemiddelde bruto vloeroppervlakte per plaats is uitgegaan van 60 m² (instellingsnorm). Deze 

oppervlakte is gebaseerd op de in 1996 door het College uitgebrachte maatstaven voor een algemene 

instelling voor geestelijke gezondheidszorg. Voor de goede orde zij opgemerkt dat de bruto 

vloeroppervlakte van 60 m² per plaats (voor instellingen van 150 plaatsen of meer) niet afwijkt van de 

bruto vloeroppervlakte per plaats volgens de thans vigerende maatstaven. 

Het totaal van de ingediende bouwkosten geeft een kleine onderschrijding (circa 2,6%) te zien van de 

geldende bouwkostennorm. Binnen de ingediende bouwkosten vindt een kleine verschuiving van kosten 

plaats van de rubrieken bouwkundige voorzieningen, terreinvoorzieningen en vaste inrichtingen naar de 

rubrieken werktuigbouwkundige voorzieningen en, met name, elektrotechnische voorzieningen. Na 

advisering bedraagt de onderschrijding van de bouwkostennorm circa 3,8%. De onderschrijding van de 

63,6 

13,1 

11,1 

6,6 

5,6


bouwkostennorm is relatief het grootst op de onderdelen werktuigbouwkundige voorzieningen en vaste 

inrichtingen. Alleen het kostenniveau voor de elektrotechnische voorzieningen wordt overschreden. 

De verlaging van bouwkosten in de adviespraktijk wordt veroorzaakt door het ontbreken van elementen 

die wel in de bouwkostennorm zijn opgenomen. Als voorbeeld van een dergelijk element kan de centrale 

keuken worden genoemd. In geen van de onderzochte bouwinitiatieven was een centrale keuken 

opgenomen, hetgeen een belangrijk deel van de onderschrijding van de bouwkosten verklaart. 

Sinds 1999 wordt in de adviespraktijk voor de beoordeling van nieuwbouwplannen voor onderdelen van 

een instelling de norm voor de instellingswoonvoorzieningen gehanteerd (zie Bijlage 5). Deze norm bedroeg 

op prijspeil 1 januari 2000 ƒ 2.491,- per m². Bij de bepaling van de te accorderen bouwkosten 

wordt rekening gehouden met in het plan opgenomen kostenverhogende factoren. Deze betreffen met 

name separeervoorzieningen, liften en centrale infrastructurele voorzieningen. Voor eenvoudiger initiatieven, 

zoals bijvoorbeeld kantoorvoorzieningen of voorzieningen voor dagactiviteiten, wordt rekening 

gehouden met kostenverlagende factoren. 

4.3.1. Regionaal GGZ-Centrum (RGC) 

Deze projecten omvatten naast voorzieningen voor klinische plaatsen tevens ruimten voor 

deeltijdbehandeling, poliklinische functies, centrale voorzieningen en ruimten voor de huisvesting van 

ambulante RIAGG-functies. Bij de beoordeling van de investeringskosten wordt ook hier uitgegaan van 

de m²-prijs van een instellings-woonvoorziening. De m²-prijs wordt verhoogd met ‘plussen’ voor 

relevante kostenverhogende onderdelen in het bouwplan. Hierbij kan worden gedacht aan extra kosten 

voor de realisatie van separeervoorzieningen, liften en mogelijk bijzondere eisen in verband met het 

realiseren van het RGC annex een bestaand ziekenhuis. Na het vaststellen van de nieuwe maatstaf 

RGC (naar verwachting 3 e kwartaal 2001), zal een kostennorm voor RGC’s worden ontwikkeld. 

4.3.2. Kantoren 

De afgelopen periode is gebleken dat binnen de sector geestelijke gezondheidszorg een groeiende 

behoefte bestaat aan het realiseren van separate kantoorvoorzieningen, in verband met de 

verdergaande ambulantisering van de zorg. Deze kantoorvoorzieningen werden tot op heden 

beoordeeld aan de hand van de kostennorm voor een instellingswoonvoorziening (bouwkosten ƒ 2.491,- 

- op prijspeil januari 2000). Uit een kostenonderzoek, waarin elf nieuwbouw kantoorvoorzieningen zijn 

betrokken, blijkt dat de bouwkosten voor een kantoorvoorziening ƒ 2.390,-- op prijspeil januari 2000 

bedroegen. Tevens blijkt dat de verdeling van de bouwkosten afwijkt van de verdeling van de 

bouwkosten van een instellingswoonvoorziening. Derhalve is in Bijlage 5 een norm voor het realiseren 

van separaat nieuw te bouwen kantoorvoorzieningen opgenomen. 



4.4. Gehandicaptenzorg 

Bij de wijziging van het Besluit bouwmaatstaven op 1 oktober 1997 is voor de gehandicaptenzorg een 

verruiming van de oppervlakte toegestaan, mits de ‘budget neutraliteit’ werd gewaarborgd. 

Het uitgangspunt van ‘budget neutraliteit’ is expliciet in de oppervlaktecijfers en bouwkostennormen 

opgenomen. Met deze wijziging is de oppervlaktenorm voor instellingen voor verstandelijk 

gehandicapten met 5 m² verruimd. De toename komt voor 2 tot 3 m² ten goede aan de 

woonvoorzieningen en 2 tot 2,5 m² voor de dagbesteding. Deze toename is gebaseerd op het op 20 mei 

1996 door het College voor ziekenhuisvoorzieningen uitgebrachte advies inzake bouwkundig-functionele 

maatstaven ten behoeve van nieuwbouwplannen voor woonvoorzieningen en voorzieningen voor 

dagbesteding. 

De toename van de bruto vloeroppervlakte heeft bij de vaststelling van het voornoemde gewijzigde 

Besluit bouwmaatstaven door de Minister van VWS geleid tot een evenredige verlaging van de 

bouwkostennorm per m² bruto vloeroppervlakte. 

In hoeverre deze verruiming van de oppervlaktenorm binnen gelijkblijvend (investerings)budget een 

hanteerbaar toetsingskader oplevert, moest blijken uit een uitvoeringstoets die overeenkomstig het 

verzoek van de Minister, drie jaar na de publicatie van het gewijzigde Besluit bouwmaatstaven zal 

worden uitgevoerd. In de Bouwkostennota 2000 is aangekondigd dat deze evaluatie in de nu 

voorliggende nota zou worden opgenomen. 

Bij de gepresenteerde kostenevaluatie wordt de kanttekening geplaatst dat het gaat om plannen die tot 

stand zijn gekomen op grond van de vigerende maatstaven. Het voornemen bestaat om in het najaar 

van 2001 nieuwe maatstaven voor de instellingen voor verstandelijk gehandicapten uit te brengen. 

Evenals de geestelijke gezondheidszorg wordt de gehandicaptenzorg steeds meer in de maatschappij 

geïntegreerd. Grootschalige voorzieningen worden verkleind en gehandicapten gaan wonen in 

kleinschalige voorzieningen op het terrein zelf of bij voorkeur in de wijk. 

In 1996 verscheen het Beleidstoetsingskader gehandicaptenzorg van het ministerie van VWS dat mede 

het uitgangspunt vormt van de huidige adviespraktijk. 

Het beleid van het ministerie van VWS is gericht op een verdere vermaatschappelijking van de 

gehandicaptenzorg. Het ministerie wil de totstandkoming van kleinschalige, bij voorkeur zelfstandige 

huisvesting stimuleren. Bij voorkeur moet de groepsgrootte maximaal zes personen zijn. De 

dagbesteding moet uitgebreid worden en het streven is alle gehandicapten volwaardige dagbesteding te 

bieden. Doorstroming naar een vorm van betaalde arbeid wordt zoveel mogelijk nagestreefd. De locatie 

voor de dagbesteding en de woonplaats behoren in principe gescheiden te zijn. De wensen van de 

cliënt ten aanzien van wonen en werken vormen het uitgangspunt. Er wordt uitgegaan van wonen in de 

wijk, tenzij de cliënt zelf aangeeft dit niet te willen of andere oorzaken (gedragsproblemen of zeer 

intensieve zorg) het noodzakelijk maken dat de cliënt op de hoofdlocatie woont. Eveneens wordt een 

betere spreiding van de voorzieningen voor gehandicapten in het land nagestreefd. 

De wijziging van het beleid heeft geleid tot veranderingen in de zorginfrastructuur voor mensen met een 

handicap. Daardoor is de realisatie van een volledige nieuwe instelling voor verstandelijk gehandicapten 

het afgelopen jaar niet meer voorgekomen. 

De kostennorm voor instelling voor verstandelijk gehandicapten wordt gefixeerd opgenomen in Bijlage 5. 



De oppervlakte van een volledige instelling bedraagt volgens de bestaande Bouwmaatstaven 63 m² per 

plaats. Hiervan heeft 40 m² betrekking op woonvoorzieningen en 14 m² op dagbesteding. De overige 9 

m² heeft betrekking op medische zorg, beheer, civiele en technische dienst en personeelsvoorzieningen. 

Naast de bouwkostennorm voor de instellingsnieuwbouw vermeldt de Bouwkostennota 2000 ook een 

deelnorm voor de functiegroep woonvoorzieningen en een kostenrichtlijn voor dagactiviteiten. Deze 

functiegroepen vertegenwoordigen 85% van de vloeroppervlakte van de totale instelling. De 

bouwkostennorm, c.q. richtlijn van deze beide functiegroepen liggen met respectievelijk ƒ 2.491,-per m² 

en ƒ 2.067,- per m² lager dan de uit het verleden geïndexeerde instellingsnorm van ƒ 2.657,- per m² 

(bedragen op prijspeil 1 januari 2000). Om een actueel beeld van de bouwproductie binnen de 

gehandicaptenzorg te geven is onderzoek verricht naar de voorzieningen voor wonen en dagbesteding. 

Het onderzoek voor woonvoorzieningen in de gehandicaptenzorg heeft betrekking op 8 bouwinitiatieven 

waarvoor de vergunningsaanvragen in 1999 en 2000 zijn ingediend. Het betreffen woonvoorzieningen 

voor bewoners zonder behoefte aan intensieve begeleiding en verzorging. 

De onderstaande tabel geeft de onderzoeksresultaten weer. 

Categorie WOONVOORZIENING VOOR VERSTANDELIJK GEHANDICAPTEN 



01-01-2000 




Gem. bouwtijd 




14 

42,6 m² 

3,25 

9,2 mnd. 

11,8% 


Geadviseerd 


14 

42,4 m² 

3,15 m 

9,2 mnd. 

11,8% 

Vergunning 


14 

42,4 m² 

3,15 m 

9,2 mnd. 

11,8% 

Maximale norm 

op 01-01-2000 

32 

40,0 m² 

3,20 m 

12 mnd. 

14,0% 







1.658 

205 

215 

175 

123 

69,8 

8,6 

9,0 

7,4 

5,2 

1.659 

213 

203 

177 

113 

1.0. BOUWKOSTEN 2.376 100 2.365 100 2.365 100 2.491 100 








55 

- 

281 

69 

54 

27 

- 

55 

- 

279 

69 

54 

26 

- 


De totale bouwen investeringskosten van de onderzochte bouwplannen bedragen respectievelijk ƒ 

12,2 mln. en ƒ 14,7 mln., inclusief BTW en exclusief grond-, inventaris en startkosten op ingediend 

prijspeil. 

Uit de toetsing van de gemiddelde bouwkostennorm per m² van de in het onderzoek betrokken projecten 

aan de in de Bouwkostennota 2000 gestelde maximale bouwkostennorm per m² blijkt dat de 

geadviseerde kosten de kostennorm met 5,1% onderschrijden. De ingediende kosten onderschrijden de 

norm met 4,6%. Tegenover deze onderschrijding van de kosten per m² staat echter wel een ruimere 

vloeroppervlakte per plaats. 


70,2 

9,0 

8,6 

7,4 

4,8 

1.659 

213 

203 

177 

113 

55 

- 

279 

69 

54 

26 

- 

70,2 

9,0 

8,6 

7,4 

4,8 

1.667 

319 

243 

186 

76 

57 

p.m. 

349 

94 

58 

36 

p.m. 

63,5 

13,3 

10,5 

6,8 

5,9


De omvang van de onderzochte nieuwbouwprojecten is met een gemiddelde capaciteit van 14 plaatsen, 

kleiner dan de gemiddelde capaciteit die in het normoverzicht is aangegeven. De kleinere omvang van 

de instellingen resulteert in een kortere (gewogen gemiddelde) bouwtijd. Ook de directiekosten zijn 

lager. 

Hoewel bij de onderzochte projecten de kostennorm toereikend zijn er wel verschillen in de 

onderverdeling van de bouwkostennorm naar de verschillende disciplines. Binnen de verdeling van de 

bouwkosten over de subrubrieken zijn de in de Bouwkostennota genoemde bedragen voor de 

werktuigbouwkundige, elektrotechnische voorzieningen en vaste inrichtingen onderschreden. Bij de 

rubriek terreinvoorzieningen is een overschrijding van de kostennorm te zien. 

De grote verschillen in de werktuigbouwkundige voorzieningen zijn te verklaren doordat in de projecten 

geen luchtbehandelingsinstallaties zijn opgenomen. Bij de terreinvoorzieningen is het verschil gelegen in 

het feit dat de kostennorm uitgaat van de bouw van de woonvoorzieningen op het instellingsterrein. De 

in de norm opgenomen terreinvoorzieningen zijn in principe specifiek gebouwgebonden. 

Op basis van het voorgaande ligt een herverdeling van de bouwkostennorm op deze onderdelen in de 

rede, waarbij de kosten voor de werktuigbouwkundige voorzieningen met ƒ 50,- per m² worden 

gereduceerd en de kosten voor de terreinvoorzieningen met ƒ 50,- per m² worden verhoogd. 

Overigens dient ook hier te worden vermeld dat de verdeling naar de deelnormen of (sub)rubrieken 1.1. 

t/m 1.5. niet absoluut is. Binnen het totaal van de bouwkosten is substitutie toegestaan, ervan uitgaande 

dat via een proces van integraal ontwerpen een optimaal resultaat wordt bereikt. 

Kostenverhogende voorzieningen zoals een (plafond) tillift of liftinstallatie zijn niet in de bovenstaande 

plannen meegenomen. 

Verder wordt opgemerkt dat geen plannen zijn onderzocht voor bewoners die intensieve begeleiding 

nodig hebben. De kosten hiervoor alsmede de benodigde oppervlakte vallen in de regel hoger uit. 

Het onderzoek voor dagbesteding in de gehandicaptenzorg heeft betrekking op 6 bouwinitiatieven die 

zijn ingediend voor 2001. De totale bouwen investeringskosten van de onderzochte bestekplannen 

bedragen respectievelijk ƒ 8,4 mln. en ƒ 10,3 mln., inclusief BTW en exclusief grond-, inventaris en 

startkosten op ingediend prijspeil. De tabel op de volgende pagina geeft de onderzoeksresultaten weer. 

Uit de toetsing van de gemiddelde bouwkosten per m² van de in het onderzoek betrokken projecten aan 

de in de Bouwkostennota 2000 gestelde kostenrichtlijn per m² blijkt dat de geadviseerde kosten de 

richtlijn met 6% onderschrijden. De ingediende kosten onderschrijden de richtlijn met 5,7%. Tegenover 

deze onderschrijding van de kosten per m² staat echter wel een ruimere vloeroppervlakte per plaats. 

Geconcludeerd kan worden dat voor de onderzochte projecten de kostenrichtlijn voldoet. 

Categorie DAGBESTEDING VOOR VERSTANDELIJK GEHANDICAPTEN 



01-01-2000 




Gem. bouwtijd 




50 

14,6 m² 

4,35 

11,7 mnd. 

12,6% 


Geadviseerd 


50 

14,6 m² 

4,35 m 

11,7 mnd. 

12,6% 

Vergunning 


50 

14,6 m² 

4,35 m 

11,7 mnd. 

12,6% 

Maximale norm 

op 01-01-2000 

14,0 m² 

3,20 m 

12 mnd. 

14,0% 









1.439 

183 

148 

86 

93 

73,8 

9,4 

7,6 

4,4 

4,8 

1.367 

197 

173 

111 

93 

1.0. BOUWKOSTEN 1.950 100 1.942 100 1.942 100 2.067 100 








45 

- 

245 

73 

45 

28 

- 


70,5 

10,1 

8,9 

5,7 

4,8 

1.367 

197 

173 

111 

93 


45 

- 

244 

72 

45 

28 

- 

Op basis van de vigerende bouwkostennorm en richtlijn voor wonen en dagbesteding komen de 

gemiddelde bouwkosten voor beide functies neer op ƒ 2.381,- per m². Het verschil met de 

instellingsnorm ad ƒ 2.657,- per m², is ondermeer gelegen in het feit dat in het onderzoek geen kostbare 

voorzieningen als zwembaden en grootkeukeninstallaties zijn betrokken. Ook de bij 

instellingsnieuwbouw gebruikelijke kosten voor infrastructurele voorzieningen zijn buiten beschouwing 

gelaten. 

Voor deze bijzondere voorzieningen is voor de nieuwbouw van een instelling met 200 plaatsen een 

additioneel bedrag aan bouwkosten van ƒ 3,5 mln. beschikbaar. 

Hoewel de vraag is of dit bedrag toereikend is, wordt in verband met de herziening van de maatstaf 

voorgesteld de instellingsnorm van 63 m² per plaats en het daaraan gekoppelde kostenkader thans 

ongewijzigd te laten en eventueel aan de hand van de maatstaf te herzien. 

Op grond van de voorgaande analyses kan voorzichtig worden geconcludeerd dat de verruiming van de 

oppervlaktenorm binnen gelijkblijvend (investerings)budget op instellingsniveau een hanteerbaar 

toetsingskader heeft opgeleverd. 

45 

- 

244 

72 

45 

28 

- 

70,5 

10,1 

8,9 

5,7 

4,8


5. AANVULLENDE KOSTENONDERZOEKEN 

In hoofdstuk 4.2 is gerefereerd aan een drietal aanvullende kostenonderzoeken. Deze onderzoeken 

hebben zich, gelet op de uitvoeringstoets inzake de toepasbaarheid van de toetsingskaders, met name 

gericht op de sector verpleeghuizen. 

De volgende aanvullende kostenonderzoeken zijn te onderscheiden in: 

1. Gevolgen privacy-aspecten. Ontwerp- en kostenanalyses op basis van berekende vormfactoren en 

diverse clusteringen van kostenelementen. 

2. Relatie naar het in andere bouwsectoren gehanteerde prijsniveau alsmede ontwikkeling 

afsprakenstelsel voor gedifferentieerde kostenkaders. 

3. Onafhankelijke kostencalculatie van een nieuw te bouwen verpleeghuis De resultaten van deze 

opdracht zijn gekoppeld aan zowel de bij de aanvraag ingediende directiebegroting als aan de 

inmiddels bekende aanbestedingsresultaten. 

5.1. Gevolgen privacy-verbetering verpleeghuizen 

Bij de wijziging van het Besluit bouwmaatstaven op 1 oktober 1997 is voor verpleeghuizen een 

verruiming van de oppervlakte toegestaan, mits dit op grond van ‘budgettaire neutraliteit’ volledig door 

lagere investeringskosten per m² kan worden gecompenseerd. 

Voornoemde verruiming van de vloeroppervlakte is gebaseerd op de in mei 1997 door het College voor 

ziekenhuisvoorzieningen uitgebrachte bouwkundig-functionele maatstaven ten behoeve van 

nieuwbouwplannen voor een verpleeghuis. De bruto vloeroppervlakte is hierin met gemiddeld circa 6 m² 

per bed verhoogd. Deze toename komt geheel ten goede aan de verpleegafdelingen. De belangrijkste 

oorzaak van deze toename is gelegen in de keuze voor in beginsel (uitsluitend) eenbedskamers met 

(per twee kamers) kamergebonden sanitair. 

In hoofdstuk 4.2 is geconstateerd dat de gemiddelde bouwkosten per m² de vigerende kostennorm 

onderschrijden en dat de bruto vloeroppervlakte per bed per saldo overeenkomt met de maatstaven. 

Hiermee lijkt de verruiming van de oppervlaktenorm binnen gelijkblijvend (investerings)budget een 

hanteerbaar toetsingskader te hebben opgeleverd. 

Nader onderzoek 

Door het Bouwcollege is een alternatieve methode ontwikkeld voor het samenstellen, toetsen en 

bepalen van de bouwkostennorm. Vooralsnog is deze methode, als gevolg van de vraagstelling van de 

Minister, alleen uitgewerkt voor de categorie verpleeghuizen. 

In het kader van het onderzoek naar de hanteerbaarheid van het toetsingskader zijn alle voor de 

ontwerpen kostenanalyses relevante ontwerpen kostenaspecten van in totaal 18 bouwplannen 

ingevoerd. Op basis van vervolgens berekende vormfactoren en clusteringen van kostenelementen zijn 

diverse ontwerpen kostenanalyses uitgevoerd. 

Mede op grond van de bij dit onderzoek opgedane ervaringen is de vraagstelling in de formulieren voor 

aanvragen in het kader van de onderscheiden WZV-procedures aangepast. Niet relevante of 

doublerende vraagstellingen zijn bij de actualisatie van de formulieren vervallen. 

In het onderzoek is een onderscheid gemaakt tussen 7 ‘nieuwe’ bouwplannen die geheel zijn gebaseerd 

op de maatstaven van mei 1997 en 11 ‘oude’ bouwplannen waarin de in deze maatstaven beschreven 

privacy maatregelen niet zijn betrokken. Naast de zes in hoofdstuk 4.2 betrokken volledige 

verpleeghuizen is ook een dependance in het onderzoek betrokken. 



De verschijningsvorm van de verpleeghuizen is zeer verschillend. Zowel in de ‘oude’ plannen als in de 

‘nieuwe’ plannen komen bouwtechnisch minder efficiënte gebouwen voor. Bouwtechnisch gezien kan, 

gezien de beperking van fundering en dak en de uitleg van de installatietechnische voorzieningen, een 

gebouw met drie of vier nagenoeg identieke bouwlagen als efficiënt worden betiteld. Het verschil (in 

extremen) in aangetroffen ‘efficiency’ is als volgt te illustreren. 

Eén verpleeghuis is gebouwd in de vorm van vier paviljoenachtige afdelingen (alle op begane 

grondniveau). Een ander verpleeghuis met een gelijke capaciteit is ontwikkeld in gestapelde vorm (vier 

bouwlagen hoog). De gestapelde vorm leidt tot een beperking van de funderings- en dakoppervlakte 

met 75%. Voor de luchtbehandelinginstallatie kan worden volstaan met één installatieruimte met één 

luchtbehandelingskast in plaats van vier. Voorts leidt de gestapelde vorm tot een reductie van het 

bebouwde oppervlak met als gevolg een beperking van de noodzakelijke terreingrootte en een 

vermindering van de kosten voor de terreininrichting. 

De verschillen tussen 7 ‘nieuwe’ bouwplannen en 11 ‘oude’ bouwplannen zijn door middel van de 

zogenaamde ontwerp- of vormfactoren in de volgende tabel inzichtelijk gemaakt. Hierbij worden de 

oppervlakte van de elementen (bijvoorbeeld daken, gevels, binnenwanden etc.) gerelateerd aan de 

bruto vloeroppervlakte. Het aantal bouwlagen van de ‘nieuwe’ bouwplannen varieert van één bouwlaag 

(nagenoeg alle voorzieningen op begane grond) tot vier bouwlagen. Ter illustratie dat ook in de 7 

nieuwe bouwplannen nog een project in laagbouw is betrokken, is ook kolom toegevoegd waarin dit 

‘minder efficiënte’ project buiten beschouwing is gelaten. E.e.a. blijkt een duidelijke uitwerking op de 

gemiddelde waarden te hebben. 

Tabel: Vergelijking vormfactoren 7 plannen 

volgens nieuwe 

maatstaven 




referentie 11 

‘oude 

plannen’ 

% verschil 

6 ‘nieuwe’ t.o.v. 

‘oude plannen’ 

Bruto/Nuttig verhouding 1,58 1,55 1,62 -4,3% 

Bruto oppervlakte per bed / plaats 66,8 66,8 60,6 10,2% 

Gemiddelde verdiepingshoogte 3,39 3,35 3,54 -5,4% 

Funderingsfactor 0,50 0,43 0,59 -27,1% 

Dakfactor 0,51 0,43 0,65 -33,8% 

Gevelfactor 0,58 0,54 0,61 -11,5% 

Binnenwandfactor 1,01 1,01 1,13 -10,6% 

Uit de voorgaande cijfermatige beschouwing blijkt dat de verruiming van de bruto vloeroppervlakte 

gemiddeld bezien met name wordt gecompenseerd door een efficiëntere bouwwijze. 

In bovenstaande beschouwing valt met name de reductie van de binnenwandfactor op. In tegenstelling 

tot de veronderstelling dat de binnenwandfactor zou moeten toenemen door de toepassing van louter 

eenbedskamers en de uitbreiding van het aantal sanitaire ruimten is de binnenwandfactor juist gedaald. 

Dit vindt zijn oorzaak in de vergroting van de oppervlakte van de eenbedskamers, de vergroting van de 

vloeroppervlakte van de sanitaire ruimten en de efficiëntere bouw, waardoor afdelingen met dubbele 

corridors niet meer worden toegepast. 

De vormfactoren worden mede gebruikt om een vergelijking te kunnen maken met andere kostengegevens 

dan die welke door het Bouwcollege zijn opgesteld. De vormfactoren en de op basis daarvan 



bepaalde eenheidsprijzen per element worden verder gebruikt om op elementenbasis een begroting op 

te stellen en om op basis van referentiemateriaal bouwplannen te beoordelen. 

In de volgende tabel zijn de kostengevolgen van de verschillende vormfactoren belicht (bedragen incl. 

BTW, prijspeil januari 2000). 

elementclustering 

(11 = elementnummer) 

6 verpleeghuizen 





per m² b.v.o. per m² element per m² b.v.o. per m² element 

Fundering (11+13+16+17) ƒ103,- ƒ 240,- ƒ 147,- ƒ 249,- 

Gevels (21+32+41) ƒ 432,- ƒ 800,- ƒ 428,- ƒ 702,- 

Binnenwanden (22+32+42) ƒ 359,- ƒ 355,- ƒ 420,- ƒ 375,- 

Daken (27+37+47) ƒ 151,- ƒ 351,- ƒ 205,- ƒ 315,- 

Totaal bovenstaande elementen ƒ 1.045,- ƒ 1.746,- ƒ 1.200,- ƒ 1.641 

Uit bovenstaande tabel volgt dat de kosten per m² b.v.o. van de beschouwde elementen als gevolg van 

de efficiëntere bouwwijze zijn gedaald. De kosten van de elementen op zich zijn in totaliteit echter 

toegenomen. Uit de analyse kan dan ook worden geconcludeerd dat er als gevolg van de verruiming 

van de vloeroppervlakte per saldo niet op de kwaliteit van de bouwkundige elementen is bezuinigd. 

In de volgende tabel zijn de opbouw van de bouwkostennorm en de gemiddelde bouwkosten van de 

’nieuwe’ en de ‘oude’ bouwplannen ter vergelijking naast elkaar geplaatst. 

opbouw van de bouwkosten maximale norm 

op 01-01-2000 

1.1. Bouwkundige voorzieningen 

1.2. Werktuigbouwkundige voorz. 

1.3. Elektrotechnische voorz. 

1.4. Vaste inrichting 

1.5. Terreinvoorzieningen 

6 verpleeghuizen 





ƒ per m² b.v.o. ƒ per m² b.v.o. ƒ per m² b.v.o. 

ƒ 1.632,ƒ367,ƒ325,ƒ210,ƒ84,- 

ƒ1.616,ƒ343,ƒ287,ƒ210,ƒ89,- ƒ1.715,ƒ381,ƒ331,ƒ220,ƒ 97,- 

1.0. BOUWKOSTEN ƒ 2.618,- ƒ 2.545,- ƒ 2.745,- 

De voorgaande tabel geeft aanleiding tot de volgende beschouwing: 

- De totale gemiddelde kosten voor de bouwkundige voorzieningen van de ‘nieuwe’ bouwplannen 

zijn hoger dan op basis van de voorgaande vergelijking van enkele elementen was te 

verwachten. In de ‘nieuwe’ plannen zijn enkele projecten opgenomen met hoge kosten voor de 

hoofddraagstructuur (gemiddeld ƒ 60,- per m² meer). Bij de beoordeling van deze bouwplannen 

zijn door het Bouwcollege op dit onderdeel aanmerkelijke vereenvoudigingen mogelijk geacht, 

waardoor de kosten per m² lager kunnen uitvallen. 

- De gemiddelde kosten voor de technische installaties van de ‘nieuwe’ plannen liggen lager dan de 

uitgangspunten in de kostennorm en de gemiddelde kosten van de ‘oude’ plannen. De indruk 

bestaat dat bij de planvoorbereiding op de installatietechnische voorzieningen is bezuinigd. 

Anderzijds heeft ook een efficiëntere bouwkundige opzet tot lagere kosten geleid. 



- De gemiddelde kosten voor de vaste inrichting komen per saldo overeen met de uitgangspunten. In 

twee van de zes instellingen is sprake van een centrale keuken, waarbij deze keukens 

overigens ook voor derden functioneren. In de andere huizen zijn satellietkeukens of alleen 

regenereervoorzieningen opgenomen. De kosten voor de keukeninstallatie worden in de praktijk 

op merites getoetst. 

- De kosten voor terreinvoorzieningen sluiten in de regel goed aan op de daarvoor gestelde 

uitgangspunten. In enkele projecten is echter sprake van hogere kosten. Dit is het gevolg van 

bijzondere omstandigheden ter plaatse en/of relatief grote terreinen. 

Het door het Bouwcollege uitgevoerde onderzoek leidt tot de conclusie dat binnen de sector in een grote 

verscheidenheid nieuwbouwplannen worden uitgevoerd. Per saldo voldoen de bouwkosten, zowel per 

bed als per m² b.v.o., aan de voor de nieuwbouw vigerende kostennorm. Uit het uitgevoerde onderzoek 

volgt dat indien sprake is van een in bouwkundig opzicht efficiënt ontwerp er ruimte is voor 

bovennormatieve m²’s en/of aanvullende technische voorzieningen. 



5.2. Extern onderzoek ‘Relatie tussen prijsniveau verpleeghuisbouw en aanpalende sectoren’ 

In opdracht van het Bouwcollege zijn door een extern kostendeskundige1) de bouwkosten en de in de 

verpleeghuisbouw gebruikelijke kwaliteitsuitgangspunten vergeleken met de buiten de gezondheidszorg 

gehanteerde kostenuitgangspunten. 

Het onderzoek heeft betrekking op de bouwkosten van een tweetal verpleeghuizen. Daar de functie 

‘wonen’ in het verpleeghuis wat betreft ruimtegebruik en bouwkosten de nodige overeenkomsten 

vertoont met woningbouw is in deze studie de vergelijking toegespitst op woningbouw. 

Daarnaast is, gelet op de behoefte om de bouwkosten te kunnen toedelen naar gebruiksfunctie (wonen, 

creatie en welzijn, medische en paramedische zorg, etc), in deze studie gezocht naar een 

afsprakenstelsel voor gedifferentieerde kostenkaders. 

Onderzochte projecten: 

- Project 1 is een verpleeghuis dat gebouwd wordt in de zogenaamde paviljoenstructuur met een 

capaciteit van 90 bedden. Alle woonfuncties zijn gelegen op begane grondniveau en verdeeld 

over vier paviljoens. In een vijfde paviljoen zijn de functies, recreatie en zorg, beheer, civiele 

diensten en personeelsvoorzieningen ondergebracht. Dit bouwdeel is gedeeltelijk in twee 

verdiepingen opgetrokken. Het verpleeghuis wordt gebouwd op het terrein van een groot 

ziekenhuis. Een centrale keuken en afdeling dagbehandeling zijn niet aanwezig. Voor het 

overige is sprake van een compleet verpleeghuis. 

- Project 2 is een verpleeghuis dat bestaat uit twee bouwlagen rond een binnenhof met een 

capaciteit van 135 bedden. De afdelingen zijn gegroepeerd rond een centraal middengebied 

waarin voorzieningen als hoofdentree, de liften met hoofdtrap, de receptie, winkel en 

recreatieruimten zijn gelegen. Dit gebied is voorzien van een ovale vide met lichtkap. Ook in dit 

plan is geen centrale keuken opgenomen. 

In de eerste fase van het onderzoek is aandacht besteed aan de ontwikkeling van een methodiek 

waarmee de bouwkosten verdeeld zijn naar zowel functiegroepen, conform de maatstaven, als naar 

elementen. In Bijlage 1.4 ‘Kostenverdeelsleutel’ wordt nader op deze methodiek ingegaan. 

Resultaten: 

- De uitgevoerde analyses wijzen uit dat er bij een evenredige toerekening van de kosten voor 

installatietechnische voorzieningen per saldo nauwelijks verschillen zijn tussen de bouwkosten 

voor respectievelijk de functie wonen en de overige functies. De bouwkosten voor de overige 

functies liggen circa 2% hoger dan de kosten voor het woonareaal. 

Op grond hiervan is in het rapport geconcludeerd dat het voor de verpleeghuissector niet nodig 

is de bouwkosten onder te verdelen naar gebruiksfuncties. Het aangebrachte onderscheid in de 

kostennorm voor verpleegafdelingen en algemene voorzieningen zou op die basis kunnen 

komen te vervallen. 

- De uitgevoerde studie wijst uit dat de bouwkosten van verpleeghuizen per m² hoger zijn dan de 

bouwkosten van de referentieprojecten woningbouw. 

De belangrijkste verschillen worden veroorzaakt door functionele, kwalitatieve of formele 

afwijkingen ten opzichte van de referentieprojecten. De kosten voor het skelet zijn in de 

verpleeghuizen duidelijk hoger dan in de woningbouwprojecten. 

1) Bureau Winket voor de bouw / ir. Tim de Jonge 



Ten aanzien van installaties is te zien dat het pakket werktuigbouwkundige en elektrotechnische 

installaties in verpleeghuizen veel uitgebreider is dan in de referentieprojecten woningbouw. 

Een deel van de verschillen wordt in het rapport toegeschreven aan ‘cultuurverschillen’ met 

betrekking tot het toerekenen van bepaalde kostenposten. Zo worden in de woningbouw 

bijvoorbeeld de kosten van zonwering, vloerbedekking, verlichting, communicatievoorzieningen 

en tuinaanleg vrijwel nooit als bouwkosten aangemerkt. 

In het rapport is gesteld dat van het totale verschil aan bouwkosten tussen verpleeghuizen en 

woningbouwprojecten: 

- 25% is toe te schrijven aan verschillen in de wijze van toerekening 

van kosten; 

- 45% is toe te schrijven aan het verschil in eisen. Vooral de eisen aan technische 

installaties op het gebied van luchtbehandeling, klimaatregeling, verlichting, 

communicatie en beveiliging alsmede de eisen aan binnenwandopeningen (zoals 

automatische deuren, brede binnendeuren in verband met beddentransport e.d.), 

duurzaamheid, geluidswering en brandbeveiliging, spelen daarbij een belangrijke rol; 

- 20% is toe te schrijven aan de bouwvorm van de verpleeghuizen. Wat betreft fundering, 

skelet, en daken zijn de kostenverschillen gelijkelijk verdeeld over functionele eisen en 

bouwvorm. De onderlinge kostenverschillen die de verpleeghuizen laten zien, zijn in 

belangrijke mate ook het gevolg van variatie in de vorm; 

- 10% is toe te schrijven aan het materiaalgebruik, hetgeen met name wordt veroorzaakt 

door het materiaalgebruik van de gevel- en binnenkozijnen. 

- Ten aanzien van de in de inschrijfbegrotingen vermelde eenheidsprijzen en normen voor 

materialen, arbeid en onderaanneming is in het rapport geconcludeerd dat deze niet structureel 

hoger of lager zijn dan in andere bouwsectoren. Ook het niveau van de algemene bouwkosten, 

winst en risico wijkt niet af van wat momenteel algemeen gangbaar is. Zowel op het 

bouwkundige als installatietechnische deel is deze conclusie van toepassing. Dit betekent dat 

de hogere bouwkosten van de verpleeghuizen verklaard moeten worden door functionele, 

kwalitatieve en /of formele afwijkingen ten opzichte van de referentieprojecten. 



5.3. Extern onderzoek ‘Onafhankelijke kostencalculatie nieuwbouw verpleeghuis’ 

In opdracht van het Bouwcollege zijn door een extern bouwkostenadviesbureau1) de bouwkosten 

begroot van een eerder door het Bouwcollege goedgekeurd bestekplan voor de vervangende 

nieuwbouw van een verpleeghuis. Dit op basis van de bij het Bouwcollege aanwezige bestedingsgerede 

stukken. 

De kostencalculatie is door het bouwkostenadviesbureau voorzien van een uitgebreide rapportage en is 

technisch-inhoudelijk met het bureau van het Bouwcollege besproken. 

De begroting is door het Bouwcollege geplaatst naast de bij de indiening van de bestedingsgerede 

stukken ingediende directiebegroting alsmede naast het inmiddels bekende aanbestedingsresultaat. 

Het voorop gestelde doel van dit onderzoek is een toets inzake de bruikbaarheid van de 

toetsingskaders. Daartoe is een nieuwbouwplan geselecteerd met een volledig functiepakket (dus 

inclusief centrale keuken). Het geanalyseerde bouwplan is relatief efficiënt van opzet. Wel zijn bij de 

beoordeling door het Bouwcollege kanttekeningen geplaatst bij de toepassing van de kostbare 

staalconstructies en de zeer vele hoeken en aansluitingen van de sanitaire units. 

Het plan telt vier bouwlagen en voldoet geheel aan de in de bouwmaatstaven opgenomen privacyrichtlijnen. 

Door de inpassing van diverse grote centrale ruimten en grote verkeersgebieden kent het 

plan echter wel een overmaat in de bruto vloeroppervlakte. De totale bruto vloeroppervlakte bedraagt 

7% meer dan de normatieve bruto vloeroppervlakte. 

Het resultaat van de in opdracht van het College opgestelde begroting ligt per saldo 1,7% boven de in 

het kader van de goedkeuring van de bestedingsgerede stukken vastgestelde kosten. De goedgekeurde 

bouwkosten stemmen overeen met de maximale, normatieve kosten per bed. De vigerende 

bouwkostennorm is daarbij vermenigvuldigd met de normatieve bruto vloeroppervlakte. 

In beide kostenuitgangspunten is rekening gehouden met een eventuele vereenvoudiging van de 

draagconstructie en de met de initiatiefnemer overeengekomen aanpassingen van de sanitaire units. 

Inmiddels zijn wij ook geïnformeerd over de aanbestedingsresultaten van het geanalyseerde project. 

Deze aanbestedingsresultaten blijken licht meevallend ten opzichte van het goedgekeurde budget. 

Dit onderzoek geeft een aanwijzing dat ook in de huidige marktsituatie het vigerende financiële 

toetsingskader toepasbaar is. Door een relatief efficiënte bouwkundige opzet zijn binnen het 

toetsingskader ook bovennormatieve m²’s gerealiseerd. 

Het ‘diepte onderzoek’ leverde echter nog meer bruikbare informatie op. Zo volgen uit de vergelijking 

van de drie begrotingen relatief grote verschillen in met name de uitgetrokken hoeveelheden. Ondanks 

de – naar mag worden aangenomen - goede bedoelingen van de calculatoren kan blijkbaar slechts een 

beperkte nauwkeurigheid aan de begroting worden toegekend. 

De door het bouwkostenadviesbureau opgestelde begroting is bestekvolgend en sluit aan op de 

STABU-systematiek. In de opdracht was tevens een omzetting van de begroting naar elementenniveau 

opgenomen. 

Ondanks de regelgewijze toeschrijving naar elementen blijken de aldus gegenereerde kosten op 

elementenniveau op onderdelen af te wijken van de gedetailleerde elementenbegroting zoals deze door 

de architect bij de bestedingsgerede stukken was opgesteld. 

Ook bij de uitgevoerde verschilanalyse tussen de beide (gedetailleerde) begrotingsvormen blijkt het 

moeizaam beide begrotingen te vergelijken en de verschillen helder in beeld te brengen. 



Het is van belang dat voor een goede beoordeling van het aanbestedingsresultaat de directiebegroting 

qua opzet en systematiek overeenkomt met de inschrijvingsbegroting van de aannemer. 

Hier ligt ook een verband met het niet-passend verklaren van aanbestedingen. Daarbij speelt een goede 

vergelijkbaarheid van de begrotingen van de aanbesteder en de inschrijver een belangrijke rol. Vandaar 

dat in het concept UAR 2001 (artikel 20 lid 4) is bepaald dat de begroting die de aanbesteder 

desgevraagd aan de inschrijver dient te overleggen, moet aansluiten bij de door de aanbesteder 

verlangde specificatie van de inschrijfsom. 

Uit onze opdracht aan het bouwkostenadviesbureau en het daarmee gevoerde overleg volgt dat de 

calculatie en de daarvoor benodigde verzameling van hoeveelheden een tijdrovende en daarmee 

kostbare aangelegenheid is. Veel aannemers blijken bij aanbesteding dan ook gebruik te maken van 

dezelfde hoeveelheden staten (het zogenaamde poolen). 

Gelet op deze praktijk verdient het verstrekken van zorgvuldig opgestelde hoeveelhedenstaten bij 

aanbesteding aanbeveling, zodat deze alleen behoeven te worden afgeprijsd. Dit ter vereenvoudiging 

van het aanbestedingstraject, een verbetering van de prijsvorming en het vergroten van het aantal 

serieuze inschrijvers bij (openbare) aanbesteding. Voorafgaande aan de gunning dient de laagste 

inschrijver zich te conformeren aan de benoemde hoeveelheden. 

1) Brink Groep 



6. AANBESTEDINGSRESULTATEN 

Vergelijkingen van de aanbestedingsresultaten met de gegevens uit de door de initiatiefnemer 

ingediende aanvragen, de afgegeven beschikkingen van het Bouwcollege en de gegevens uit de 

vergunning dragen in belangrijke mate bij in het verschaffen van inzicht in de ontwikkeling van de 

bouwkosten. 

In het onderzoek naar de aanbestedingsresultaten dat in het kader van de voorbereiding van 

onderhavige Bouwkostennota 2001 is uitgevoerd zijn 66 in het jaar 2000 aanbestede bouwplannen 

betrokken. Het totale bedrag dat met deze aanbestedingsresultaten is gemoeid bedraagt ƒ 698 mln. 

inclusief BTW. De totale investeringskosten bedragen volgens de daarvoor afgegeven vergunningen 

ƒ 942 mln., inclusief BTW. 

In de onderstaande tabel is een overzicht gegeven van het aantal aanbestedingsresultaten per 

categorie alsmede de hoogte van de daarmee per discipline gemoeide bedragen dat als basis heeft 

gediend voor het onderzoek naar de aanbestedingsresultaten. 

Categorie Aantal 

projecten 

Aanbesteed bedrag * ƒ 1 mln.,- 

Bouwkundig Werktuigbouwkundig 

Elektrotechnisch 

Totaal 

Ziekenhuizen 8 176 58 46 280 

Verpleeghuizen 21 173 42 31 246 

Geest.gez.zorg 24 106 22 18 146 

Verst.gehandicapten 13 21 3 2 26 

Totaal 66 476 125 97 698 

In de tabel op de volgende pagina zijn de uiteindelijke resultaten (na bezuinigingen) van de 

aanbestedingen weergegeven. Hierbij zijn per categorie de representatieve, procentuele afwijkingen 

weergegeven van de aanbestedingsresultaten ten opzichte van de vergunningbedragen. 

Uit deze tabel blijkt dat de goedgekeurde aanbestedingsresultaten over het gehele jaar gemiddeld 4,2% 

zijn tegengevallen ten opzichte van de vergunningbedragen. 

Categorie Analyse van de aanbestedingsresultaten 

Percentage t.o.v. het vergelijkbare budget uit de vergunning 1) 

Bouwkundig 

Werktuigbouwkundig 

Elektrotechnisch 

Gemiddeld 

Ziekenhuizen 6,5 2,3 1,3 4,8 

Verpleeghuizen 6,6 -3,6 1,8 4,1 

Geest.gez.zorg 5,9 -7,9 2,1 3,1 

Verst.gehandicapten 6,1 -11,6 15,8 3,7 

Totaal 6,4 -2,1 1,7 4,2 

1) Positieve bedragen houden overschrijdingen ten opzichte van de geïndexeerde budgetten in 

Opvallend daarbij is dat de werktuigbouwkundige installaties per saldo een onderschrijding laten zien 

van 2,1%. Naast de tegenvallende cijfers in de ziekenhuisbouw waren de resultaten voor het merendeel 

van de aanbestede projecten in de overige sectoren meevallend. 



De grote procentuele verschillen bij de aanbestedingsresultaten van de installatietechnische 

voorzieningen bij de voorzieningen voor verstandelijk gehandicapten zijn toe te schrijven aan het grote 

aandeel woonvoorzieningen. De uitwerking van de installatietechnische voorzieningen is bij 

vergunningverlening op basis van schetsontwerpen veelal beperkt. Ook lijkt er een oorzakelijk verband 

te bestaan tussen de relatief hoge kostenrichtlijn voor de werktuigbouwkundige voorzieningen zoals is 

benoemd in hoofdstuk 4.4 en de meevallende aanbestedingsresultaten. 

In de Bouwkostennota 2000 zijn alle bouwkostennormen met 1,7% verhoogd als gevolg van het destijds 

geconstateerde gemiddelde tegenvallende resultaat. 

Indien bij de vergunningverlening of bij de bepaling van het aanbestedingsbudget van de bij de nu 

uitgevoerde analyse betrokken aanbestedingen is gerekend met de verhoogde nieuwe kostennorm is 

het aanbestedingsbudget met 1,7% verlaagd. Dit ten behoeve van een eenduidige toetsing. 

Daar van het gemiddelde tegenvallende aanbestedingsresultaat vorig jaar al 1,7% als generieke 

verhoging in de normen is betrokken resteert ten opzichte van de huidige normstelling nog een 

tegenvallend resultaat van 2,5%. 

Grafiek: aanbestedingsresultaten 

6 

4 

2 

0 

-2 

-4 

-6 

-8 

-0,5 

-1,3 

0,2 

-1,3 

-2,8 

-6,5 

-2,1 

88 89 90 91 92 93 94 

Jaar 

95 96 97 98 99 '0 0 

In bovenstaande grafiek zijn de gemiddelde aanbestedingsresultaten over de jaren 1988 tot en met 

2000 als mee- (-) of tegenvallend (+) percentage ten opzichte van de vergunningverlening weergegeven. 

De uit de grafiek af te leiden overschrijding in het jaar 2000 is een voorzetting van de gemiddelde 

overschrijding in het daaraan voorafgaande jaar. 


-0,4 

-1 

-0,6 

-0,9 

1,7 

4,2


7. UITGANGSPUNTEN EN KOSTENNORMEN PER 1 JANUARI 2001 

In dit hoofdstuk worden rubrieksgewijs de kostenuitgangspunten en kostennormen per 1 januari 2001 

vastgesteld en nader toegelicht. 

Volgens de nieuwe procedure worden de nu in de Bouwkostennota geactualiseerde 

bouwkostennormen, na goedkeuring door de Minister van VWS, bij Regeling opgenomen in het Besluit 

bouwmaatstaven. Deze regeling wordt in de Staatscourant gepubliceerd. 

7.1. Grondkosten 

Voor de verwerving van grond gelden voor de diverse sectoren financiële bovengrenzen. De 

grondkosten worden daarbij uitgedrukt in maximaal te besteden kosten per bed of per plaats. 

In hoofdstuk 2.7 is uitgebreid aandacht besteed aan de problematiek van de grondverwerving als gevolg 

van de schaarste en de marktwerking. 

Gedurende een reeks van jaren is ook in voorgaande Bouwkostennota’s gewezen op het feit dat de 

kostenkaders onder toenemende druk zijn komen te staan. Als gevolg van de stijging van de 

grondprijzen is geconstateerd dat het steeds moeilijker wordt geschikte bouwgrond te verwerven. 

In de Bouwkostennota 2000 zijn de maximale grondkosten, nadat hiervoor gedurende enkele jaren 

vaste bedragen zijn gehanteerd, met respectievelijk 17% en 20% verhoogd. Hoewel deze verhoging 

ruim voorkomt is bij de bepaling alleen rekening gehouden met de relatief geringe ontwikkeling van de 

gezondheidszorgindex en effecten van de verruiming van de bruto vloeroppervlakte per bed of per 

plaats. De vermelde stijging van de grondkosten is dan ook niet gerelateerd aan de ontwikkeling van de 

grondprijzen voor de vrije sector woningbouw of andere commerciële bestemmingen. Met de bijstelling 

van het kostenkader is de grondverwerving op het kostenvlak minder problematisch geworden. 

Met het oog op de voortdurende schaarste aan bouwgrond en toenemende kosten voor productie 

daarvan zijn ook dit jaar de bovengrenzen met de gezondheidszorgindex verhoogd. 

De ontwikkeling van de grondprijzen per bed of plaats biedt het volgende beeld: 

Categorie Bouwkostennota 

1999 

Ziekenhuizen 

Verpleeghuizen 

Verzorgingshuizen 

Instellingen voor geest. gezondheidszorg 

Instellingen voor verst. gehandicapten 

Woningen (GGZ en VG) 

ƒ 30.000,-ƒ23.000,-- 

ƒ30.000,-ƒ30.000,-ƒ15.000,-- Bouwkostennota 

2000 

ƒ35.000,-ƒ27.500,-- ƒ35.000,-ƒ35.000,-ƒ17.500,-- ƒ36.500,-ƒ28.650,-ƒ21.000,-ƒ36.500,-ƒ36.500,-ƒ 18.250,-- 

Bouwkostennota 

2001 

De weergegeven bedragen zijn inclusief BTW, verwervingskosten, rentekosten tot aanvang bouw, 

overdrachtskosten, sloopkosten van opstallen, bouwrijpmaken, ontsluitingskosten en eventuele 

saneringskosten, voorzover deze voor rekening van de koper komen. 

De bedragen gelden verder voor een instelling in totaliteit. Het kostenkader voor de verwerving van 

grond voor realisering van een gedeelte van de instelling kan worden bepaald door de voor dat deel 

(€ 16.563,--) 

(€ 13.001,--) 

(€ 9.529,--) 

(€ 16.563,--) 

(€ 16.563,--) 

(€ 8.281,--) 



geldende normatieve bruto vloeroppervlakte te delen door de normatieve vloeroppervlakte van de 

instelling. Zo zijn bijvoorbeeld de maximale grondkosten voor het realiseren van een dagactiviteitencentrum 

voor verstandelijk gehandicapten te stellen op ƒ 8.100- per plaats (14 m² / 63 m² * ƒ 36.500,--). 

Ter beperking van de grondkosten dient zo spoedig mogelijk na overdracht van de grond tot activering 

van de grondkosten te worden overgegaan, zodat de rentekosten (zowel tot start bouw, als tijdens de 

bouw) worden uitgesloten, dan wel tot een minimum worden beperkt. 

Uit zowel recente als in het verleden uitgevoerde studies is gebleken dat het stellen van bindende 

normen voor de grondkosten, uitgedrukt in kosten per m² grondoppervlakte, gezien het in ons land zeer 

sterk variërende kostenbeeld, niet haalbaar is. Ook zijn gelet op de vele projecten locatie-afhankelijke 

aspecten geen reële mogelijkheden gevonden om de kostenkaders te verfijnen. 

De grondkosten per plaats worden bepaald door de grondkosten per m² en de terreingrootte per plaats. 

De grondkosten per m² worden in hoge mate bepaald door het gemeentelijke beleid inzake de 

grondexploitatie. Hierbij speelt de liberalisering van het grondprijsbeleid een rol. Geconstateerd wordt 

dat bij de indiening van aanvragen voor grondverwerving de grondkosten veelal worden bepaald door 

de marktwaarde en niet door de feitelijke grondprijs. 

Overeenkomstig de eerdere uitgangspunten van de gemeentelijke grondexploitatie alsmede de 

strekking van de Nota Grondbeleid zouden de verwervingskosten ten behoeve van de gezondheidszorg 

in principe niet meer behoren te bedragen dan de werkelijke kosten van het bestemmingsplan, 

gecorrigeerd voor bovenwijkse en infrastructurele voorzieningen. De instellingen dragen immers vaak 

zelf zorg voor de infrastructurele voorzieningen op de soms grote terreinen en benutten slechts in 

beperkte mate gemeentelijke voorzieningen. De waarde van terreinen bestemd voor bijzondere 

gebouwen kan zodoende gesteld worden op 80% tot 100% van de gemiddelde kostprijs per m². Voor 

een optimale advisering wordt inzicht in de door de betrokken gemeente opgestelde grondexploitatieberekening 

wenselijk geacht. 

Bij een hoge grondprijs per m² ligt het in de rede dat het bouwplan hierop wordt afgestemd. Hoge 

grondkosten dwingen daarmee een efficiënt grondgebruik af. Ook zal de initiatiefnemer bij zijn selectie 

van vestigingsmogelijkheden af moeten zien van te grote, te exclusieve en zeer gewilde locaties. In 

overleg met de gemeentelijke grondbedrijven zal soms gezocht moeten worden naar locaties welke een 

compromis inhouden tussen locatie- en kostenaspecten. Er zal zoveel mogelijk gebruik gemaakt moeten 

worden van locaties waaraan de gemeente in het bestemmingsplan reeds de bestemming Bijzondere 

Bebouwing heeft toegekend. 

Uiteraard zullen bij de locatiekeuze randvoorwaarden moeten worden gehanteerd. Zo dient rekening te 

worden gehouden met de bereikbaarheid per openbaar vervoer, de bereikbaarheid per eigen vervoer, 

de realisering van parkeerruimte (al dan niet op eigen terrein, parkeergarage of gecombineerd 

grondgebruik), uitbreidbaarheid, de nabijheid van winkels en openbare voorzieningen, beperkende 

bepalingen enz. 

Indien de grondkosten per plaats, ondanks de beperking van de grondoppervlakte tot het uit 

zorgoverwegingen hoogst noodzakelijke, de gestelde kostennormen ruim blijven overschrijden, verdient 

het aanbeveling alternatieve vestigingsplaatsen te overwegen. 

Enkele gemeenten passen de zogenaamde bruto-vloeroppervlaktemethode (b.v.o.-methode) toe. Bij 

deze methode wordt de grondwaarde door de gemeente bepaald door de toekenning van een 



gebruikswaarde per m² bruto vloeroppervlakte en per m² onbebouwd terrein. Deze methode wordt door 

het Bouwcollege van de hand gewezen. Zij vormt immers geen weergave van de feitelijke grondkosten. 

Erfpacht 

Naast de verwerving door middel van koop kan grond ook middels erfpacht worden verkregen. 

Erfpacht is in principe aanvaardbaar indien de kosten vooraf bekend zijn. Dit is het geval indien vooraf 

afkoop plaatsvindt voor tenminste de gebruiksduur of wanneer in het erfpachtscontract een indexering 

voor de jaarlijks canon is vastgelegd. Bij de berekening van het genormeerde afkoopbedrag per plaats 

wordt uitgegaan van het normbedrag per plaats bij vol eigendom. Omdat de afkoop een beperkte 

periode betreft moet hierop, in tegenstelling tot grond in eigendom, worden afgeschreven. Het 

afkoopbedrag wordt berekend door het normbedrag voor eigendom te verminderen met de contante 

waarde van de afschrijvingen gedurende 50 jaar. In de volgende tabel zijn de op deze wijze berekende 

normbedragen opgenomen. 

Voorziening Maximale grondkosten 

per plaats 

Netto contante waarde 

afschrijvingen 

Maximaal bedrag 

voor afkoop 

Verpleeghuis ƒ 28.650,-- ƒ 8.437,-- ƒ 20.213,-- (€ 9.172,--) 

Woningen ƒ 18.250,-- ƒ 5.375,-- ƒ 12.875,-- (€ 5.842,--) 

Overig ƒ 36.500,-- ƒ 10.749,-- ƒ 25.752,-- (€ 11.686,--) 

Het niet afkopen van de erfpachtscanon is alleen aanvaardbaar als kan worden aangetoond dat de 

erfpachtscanon uitsluitend bestaat uit een marktconforme rentevergoeding over de oorspronkelijke 

grondwaarde. 

In Bijlage 2.3 wordt ingegaan op enkele aspecten met betrekking tot afstoting van grond en overig 

onroerend goed. 



7.2. Bouwkosten 

Het voorstel voor de vaststelling van de bouwkostennormen op prijspeil 1 januari 2001 is gebaseerd op 

de bevindingen als omschreven in de hoofdstukken 2, 3 , 4 en 5 van dit rapport. Deze kunnen als volgt 

worden samengevat: 

- de gezondheidszorgindex laat over de periode 1 januari 2000 tot 1 januari 2001 een stijging zien van 

4,1%; 

- het onderzoek naar de gemiddelde kosten van de ingediende en beadviseerde bouwplannen geeft 

voor de categorieën ziekenhuizen, verpleeghuizen en verstandelijk gehandicapten geen aanleiding 

voor aanpassing van de kostennorm. Wel ligt het in de rede dat binnen de bouwkostennormen 

enkele verschuivingen in de deelnormen worden aangebracht. 

Uit de analyse blijkt dat de bouwkostennorm voor sociowoningen niet voldoet. De in het op 1 oktober 

1997 gewijzigde Besluit bouwmaatstaven vastgestelde verruiming van de m²-norm voor de 

sociowoningen met 1 m², mits volledig gecompenseerd door lagere investeringskosten per m², is 

geen hanteerbaar toetsingskader gebleken; 

- aanvullende kostenonderzoeken gericht op de sector verpleeghuizen bevestigen de toepasbaarheid 

van het vigerende toetsingskader. Het tot op heden in de praktijk als gevolg van de privacyverbetering 

gehanteerde afrondingsbedrag van ƒ 3.000,- per bed, ofwel circa ƒ 36,- per m² aan 

bouwkosten, wordt opgenomen in de bouwkostennorm. 

Onderzoek van het Bouwcollege wijst uit dat nieuwe verpleeghuisplannen gemiddeld bezien per 

saldo een efficiëntere bouwkundige opzet kennen, zonder dat afbreuk wordt gedaan aan het 

gangbare kwaliteitsniveau. 

In opdracht van het Bouwcollege door externen uitgevoerde onderzoeken hebben aangetoond dat: 

- de prijsvorming voor de bouw van verpleeghuizen overeenkomt met die in andere bouwsectoren; 

- er per saldo nauwelijks verschillen zijn tussen de bouwkosten voor respectievelijk de functie 

woonareaal en de overige functies. Het aangebrachte onderscheid in de kostennorm voor 

verpleegafdelingen en algemene voorzieningen in verpleeghuizen kan op die basis komen te 

vervallen. 

- Ook is gebleken dat bij een efficiënte bouwkundige opzet een enigszins overbemeten 

verpleeghuisplan (7% meer m²) binnen de bouwkostennorm per bed kan worden uitgevoerd; 

- gezien de problematiek van het binnenklimaat in de zomer is het voor de sector verpleeghuizen 

geraden om preventief al enige maatregelen te nemen. Om niet alleen de voorzieningen voor 

topkoeling, maar ook de koelinstallatie zelf aan te brengen zou de bouwkostennorm met circa ƒ 50,per 

m² moeten worden verhoogd; 

- de aanbestedingsresultaten in het jaar 2000 zijn ten opzichte van de geadviseerde kosten met 

gemiddeld 4,2% tegengevallen. Hierbij is evenwel geen rekening gehouden met de in de 

Bouwkostennota 2000 bepaalde normbijstelling met 1,7% als gevolg van de tegenvallende 

aanbestedingen. Rekening houdende met de eerdere correctie is per saldo sprake van een 

tegenvallend resultaat van 2,5%. 

Gelet op de bevindingen uit de kostenanalyses en aanbestedingsresultaten ligt voor alle categorieën 

van voorzieningen een indexering van de bouwkostennormen overeenkomstig de ontwikkeling van de 

gezondheidszorgindex in de rede. De indexering van de bouwkostenkengetallen t.o.v. de 

Bouwkostennota 2000 van prijspeil 1 januari 2000 naar 1 januari 2001 leidt tot een verhoging met 4,1%. 

Uit de analyse van de aanbestedingsresultaten vloeit verder voort dat de goedgekeurde aanbestedingsresultaten 

ten opzichte van de vastgestelde budgetten, na correctie, gemiddeld met 2,5% 



tegenvallen. Als gevolg van deze marktontwikkeling ligt een additionele verhoging met 2,5% in de rede, 

met dien verstande dat volgend jaar wordt bezien of hier van een structurele ontwikkeling sprake is op 

grond waarvan blijvende verhoging met dit percentage geboden is. 

Op basis hiervan zijn de bouwkostennormen generiek verhoogd met 6,6%. 

Uitzonderingen op de generieke verhoging betreffen de bouwkostennormen voor de verpleeghuizen, de 

instellingsnorm voor geestelijke gezondheidszorg, de norm voor de woningen VG (sociowoningen) en 

de kostenrichtlijn voor de verzorgingshuizen. 

De bouwkostennorm voor de verpleeghuizen is aanvullend met ƒ 86,- per m² verhoogd. Hiervan vloeit 

ƒ 36,- voort uit de verdiscontering van het tot op heden gehanteerde afrondingsbedrag; ƒ 50,- is 

bestemd voor de installatie van koelinstallaties. Dit aan de werktuigbouwkundige voorzieningen 

toegerekende bedrag wordt speciaal geoormerkt voor het daadwerkelijk aanbrengen van koeling. 

De kostennorm voor een instelling voor geestelijke gezondheidszorg die aansluit bij de Bouwmaatstaven 

algemene instelling voor geestelijke gezondheidszorg (1996) wordt in de praktijk niet meer gebruikt. 

Deze norm zal in de tweede helft van 2001 vervangen worden door nieuwe Bouwmaatstaven (de 

maatstaf voor regionaal GGZ-centrum (RGC) en de maatstaf voor langdurige zorg). Voor de 

bouwkostennorm van voor een instelling voor Geestelijke Gezondheidszorg is volstaan met indexering. 

De kostennorm voor nieuwbouw van woningen VG (sociowoningen) per m² b.v.o. is gelijk getrokken met 

de kostennorm zoals deze ook voor woningen binnen de GGZ wordt gehanteerd. 

Van de verzorgingshuizen is (nog) geen cijfermateriaal ingediend voor analyse van 

aanbestedingsresultaten. Voor de kostenrichtlijn is volstaan met de indexering. 

De bouwkostennormen per m² bruto vloeroppervlakte op prijspeil 1 januari 2001 zijn hieronder per 

categorie aangegeven. 

Categorie 



Instellingen voor geestelijke gezondheidszorg (GGZ) 

Instellingen voor verstandelijk gehandicapten (VG) 

Woningen GGZ en VG 


Prijspeil 

1 januari 2001 

ƒ 3.700,-ƒ2.876,-ƒ2.911,-ƒ2.831,-ƒ1.900,-ƒ 

2.088,-- 

(€ 1.679,--) 

(€ 1.305,--) 

(€ 1.321,--) 

(€ 1.285,--) 

(€ 862,--) 

(€ 947,--) 

De opbouw van de bouwkostennormen is weergegeven in Bijlage 5 van deze nota. 

De bouwkostennormen gelden als een maximale norm. De verdeling naar de deelnormen of 

(sub)rubrieken 1.1. t/m 1.5. is echter niet absoluut. Binnen het totaal van de bouwkosten is substitutie 

toegestaan, er van uitgaande dat er via het proces van integraal ontwerpen een optimaal resultaat wordt 

bereikt. Zo kunnen installatietechnische meerkosten, bijvoorbeeld ten behoeve van de toepassing van 

liftten, worden gecompenseerd door lagere kosten voor de bouwkundige voorzieningen als gevolg van 

een efficiëntere of meer rationele bouwkundige uitwerking. 

De vermelding van de kostenrubrieken stemt overeen met de rubricering zoals deze is gehanteerd in het 

Formulier IIA behorende bij het Besluit toestemmingsprocedures Wet ziekenhuisvoorzieningen. 

Een onderbouwing van de rubrieken uit Formulier IIA is gegeven in Formulier IIB. Ook dit formulier 

behoort bij het eerdergenoemde besluit. De indeling en codering van de goedkeuringsformulieren zijn 



gebaseerd op de ‘Elementenmethode 1991’. Dit rapport is een uitgave van de Stichting Bouwkwaliteit te 

Rijswijk. Hieronder is aangegeven op welke wijze de in de voornoemde goedkeuringsformulieren 

benoemde (sub)rubrieken aansluiten op de elementenmethode. 

- rubriek 1.1. Bouwkundige voorzieningen elementen 11 t/m 48 

- rubriek 1.2. Werktuigbouwkundige voorzieningen elementen 51 t/m 58 

- rubriek 1.3. Elektrotechnische voorzieningen elementen 61 t/m 67 

- rubriek 1.4. Vaste inrichtingen elementen 71 t/m 76 

- rubriek 1.5. Terreinvoorzieningen element 90 

- rubriek 3.0. Inventariskosten elementen 81 t/m 86 

Een uitzondering op de voorgaande verdeling van de elementen betreft de toerekening van het element 

vaste medische inrichtingen aan de rubriek 3.0 Inventariskosten. De investeringen voor deze 

voorzieningen vallen onder de Beleidsregels voor investeringen in medische en overige inventarissen. 

In de inleiding van dit hoofdstuk is beschreven dat binnen de bouwkostennormen enkele verschuivingen 

in de deelnormen wenselijk zijn. Deze verschuivingen hebben betrekking op de opbouw van de 

kostennormen voor de sectoren: 

- ziekenhuizen: de kosten voor de bouwkundige voorzieningen zijn met ƒ 60,- per m² gereduceerd 

en de kosten voor de werktuigbouwkundige voorzieningen, elektrotechnische voorzieningen en 

vaste inrichtingen zijn met respectievelijk ƒ 40,- en tweemaal ƒ 10,- per m² verhoogd; 

- woonvoorzieningen voor de GGZ en VG: de kosten voor de werktuigbouwkundige voorzieningen 

zijn met ƒ 50,- per m² gereduceerd en de kosten voor de elektrotechnische voorzieningen en 

terreinvoorzieningen zijn met respectievelijk ƒ 20,- en ƒ 30,- per m² verhoogd. 

Tot besluit zijn ook de in het Referentiekader Verzorgingshuizen 2001 benoemende kostenrichtlijnen in 

de Bouwkostennota opgenomen. Ook hierin is een tweetal deelnormen aangepast: 

- verzorgingshuizen: ten opzichte van het referentiekader zijn de kosten voor elektrotechnische 

voorzieningen met ƒ 35,- per m² gereduceerd en zijn de kosten voor werktuigbouwkundige 

voorzieningen met ƒ 35,- per m² verhoogd. 



7.3. Bijkomende kosten 

Onder de rubriek Bijkomende kosten valt een reeks indirecte kostenposten, waarvan de voornaamste de 

overheidsheffingen zijn, zoals leges en precario, en de aansluitkosten van de nutsbedrijven. Voorts biedt 

de rubriek ruimte voor onder meer de kosten van verzekeringen, waaronder de CAR, de kosten van bodemonderzoek 

en kunsttoepassing. 

Het richtbedrag voor de bijkomende kosten komt overeen met 2,3% van de bouwkosten. 

In 1997 is door het College een onderzoek uitgevoerd naar de hoogte van de legeskosten, zoals deze 

door gemeenten worden berekend ten behoeve van de aanvraag van een bouwvergunning. Uit dit 

onderzoek volgt dat de door gemeenten gehanteerde tarieven in hoge mate verschillen. Initiatiefnemers 

dienen zich derhalve in een zo vroeg mogelijke fase op de hoogte te stellen van de door de gemeente 

gehanteerde tarieven. 

Met de circulaire van 12 maart 2001 heeft de minister van VWS aangekondigd haar uitvoeringstaken 

wat betreft de toekenning van de kunstbijdrage met de overdracht van de vergunningverlening naar het 

Bouwcollege te zullen overhevelen. 

De inhoudelijke uitvoeringstaken zijn inmiddels overgegaan van de Mondriaanstichting naar de Stichting 

Kunst en Openbare Ruimte (SKOR). 

In bijlage 2.4 wordt nader op de circulaire Mogelijkheden van een financiële bijdrage voor kunstprojecten 

in de zorg ingegaan. 



7.4. Inventariskosten 

Voor de sector GGZ, GHZ en Verpleging en Verzorging heeft het Ctg een beleidsregel voor 

inventarissen vastgesteld. Sinds het van kracht worden van deze beleidsregel is een beoordeling van 

inventarissen binnen de WZV niet langer noodzakelijk. 

Voor wat betreft de ziekenhuizen is in één bedrag van ƒ 131.600,-- (€ 59.717,--), per bed op peildatum 

mei 2001) voorzien ten behoeve van ramingen behorende bij de indiening van bouwinitiatieven. In dit 

bedrag is de differentiatie uit de betreffende CTG-beleidsregel terzake verwerkt. 

Opgemerkt wordt dat in de hiervoor vermelde bedragen geen kosten zijn begrepen voor initiatieven 

waarvoor goedkeuring is vereist in het kader van de Wet op bijzondere medische verrichtingen. 

Voor tariefsstelling binnen de WTG kent het CTG beleidsregels op het gebied van ‘investeringen in 

medische en overige inventarissen’ voor de verschillende categorieën van instellingen. 

In een aantal gevallen is het evenwel mogelijk dat aanvullend onder de WZV inventariskosten worden 

goedgekeurd. Hierbij valt met name in de ziekenhuissector te denken aan noodzakelijke extra 

inrichtingen bij vervangende nieuwbouw in verband met de ‘going-concern'-gedachte. Deze situatie kan 

zich bijvoorbeeld voordoen bij vervangende nieuwbouw van o.k.'s en röntgenafdelingen. 



7.5. Directiekosten 

De directiekosten blijven gehandhaafd op maximaal 14% van de bouwkosten. Voor de 

verzorgingshuizen en woningen wordt uitgegaan van maximaal 10%. 

Bij de onderhandelingen over de opzet en samenstelling van de projectorganisatie dient het genoemde 

percentage voor de directiekosten nadrukkelijk als een bovengrens te worden beschouwd. De in de 

standaardregelingen opgenomen tarieven zijn als richtinggevend te beschouwen. De onderhandelingen 

tussen de opdrachtgever en de adviseurs zijn bepalend voor de hoogte van de definitief overeen te komen 

honoraria. 

Tot de rubriek directiekosten worden gerekend alle met de bouwvoorbereiding en bouwbegeleiding 

verband houdende kosten, waaronder ook de kosten voor managementondersteuning en planontwikkeling 

door externe adviseurs. 

In dit verband is ook te verwijzen naar de circulaire van het Ministerie van VWS, d.d. 16 juni 1995, 

gericht aan alle besturen van instellingen in de intramurale gezondheidszorg, over de bekendmaking 

van het beleid inzake de verrekening van de planontwikkelingskosten (zie ook Bijlage 2.3). 

De werkingsduur van de circulaire was gesteld op vier jaar, d.w.z. tot juni 1999. In de onderhavige tekst 

wordt uitgegaan van voortzetting van het daarin weergegeven beleid. 

Onder de directiekosten worden geacht te zijn begrepen de kosten voor: 

- het opstellen van een programma van eisen; 

- de bouwkundig architect; 

- de adviseurs voor werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties, vaste inrichtingen en 

terreinvoorzieningen; 

- de constructeur; 

- planning- en coördinatie (door externen); 

- bouwbegeleiding en projectadministratie (door externen); 

- toezicht tijdens de bouw (door externen); 

- ondersteuning van het management bij de planontwikkeling; 

- bijzondere adviseurs zoals onder andere de tuin- en interieurarchitect, de kostendeskundige, de 

bouwfysicus en TNO. 

Bovenstaand overzicht geeft geen strikte taakafbakening aan van de afzonderlijk bij een project in te 

schakelen adviseurs. De keuze van de adviseurs kan niet los worden gezien van de aard en de omvang 

van het project en de organisatie van een instelling. 

Bij de managementondersteuning kan het gaan om allerlei vormen van onderzoek, zoals bijvoorbeeld 

haalbaarheidsonderzoeken, onderzoeken naar mogelijkheden voor verwerving van grond en/of 

gebouwen en onderzoeken gericht op de gevolgen van een initiatief voor de bestaande organisatie. 

Het management kan zich laten ondersteunen door externe adviseurs dan wel door een speciaal 

daarvoor aangenomen bouwdirecteur en/of bouwcoördinator of door binnen de organisatie werkzame 

personen die tijdelijk beschikbaar worden gesteld voor de ontwikkeling en realisatie van een project 

(secretariële en technische ondersteuning). 

Uitgangspunt is dat gebouwen en installaties in principe door onafhankelijke adviseurs en niet door 

aannemers of ontwerpende installateurs worden ontworpen. Ook de noodzakelijke werktekeningen 

worden in principe door de ontwerper opgesteld. 



Hiermee wordt bereikt dat concurrerende inschrijvingen kunnen plaatsvinden en dat het toezicht op de 

geleverde kwaliteit door de ontwerpers op een adequate wijze kan geschieden. 

In uitzonderingsgevallen, zoals bij woningbouw, systeem- of unitbouw en de inrichting van 

grootkeukens, zullen ook door aannemers of installateurs ontwerpkosten worden gemaakt. Deze kosten 

dienen opgevoerd te worden onder de rubriek Directiekosten. 

Het behoort tot de verantwoordelijkheid van de initiatiefnemer te bepalen in welke mate deze gebruik 

wenst te maken van de diensten van extern adviseurs dan wel van binnen de organisatie daarvoor 

aangestelde of reeds werkzame personen. 

Naast de gebruikelijke methoden bij de selectie van adviseurs, zoals bijvoorbeeld het gebruik maken 

van referentieprojecten, het uitvoeren van een onderzoek naar adviseurs die het beste een invulling 

kunnen geven aan het programma van eisen etc., hebben de verschillende belangenverenigingen 

procedures ontwikkeld om de opdrachtgever hierin te begeleiden (RGD, BNA, ONRI, BNI e.a.). 

Bij het opstellen van overeenkomsten tussen opdrachtgevers en adviseurs bestaan standaardregelingen 

die als leidraad dienen. Hierin worden naast het honorarium ook de verhouding tussen de partijen, de 

aansprakelijkheid van de adviseur, beëindiging van de overeenkomst, geschillenbeslechting en de omvang 

van de werkzaamheden in de verschillende fasen vastgelegd. Over deze aspecten kan door de 

initiatiefnemer met de verschillende adviseurs onderhandeld worden. 

Voorbeelden van standaardregelingen regelingen zijn: 

- SR 1997 2) Standaardvoorwaarden 1997 Rechtsverhouding opdrachtgever - architect; 

- RVOI 1998 Regeling van de Verhouding tussen Opdrachtgever en adviserend Ingenieursbureau; 

- SR BNI 1995 Standaardvoorwaarden Interieurarchitecten BNI; 

- ARTA Algemene Regelen voor de honorering van de Tuin-en Landschapsarchitect en de 

rechtsverhouding tussen de opdrachtgever en de tuin- en landschapsarchitect. 

Met schrijven van 18 mei 1998 heeft het College voor ziekenhuisvoorzieningen de Minister 

Voorbeeldovereenkomsten in de bouw voorgelegd. Hiermee is door het College, daarbij ondersteund 

door externe deskundigen, uitwerking gegeven aan het verzoek van de Minister om 

standaardcontracten/toetsingskaders op te stellen, waarin de verdeling van bevoegdheden en 

verantwoordelijkheden van de verschillende (opdracht)partijen in de bouw adequaat wordt geregeld. 

In de uitgewerkte overeenkomsten houdt het College rekening met de specifieke inhoud van de WZV en 

de daarop gebaseerde regelgeving met inbegrip van het onderscheid tussen vergunningplichtige en niet 

vergunningplichtige bouw. Tevens is aandacht gegeven aan de vigerende bepalingen met betrekking tot 

budgettair bouwen. Uitgangspunt is de gebruikelijke organisatievorm bij de grotere projecten in de 

gezondheidszorg, te weten: de combinatie van projectmanagement en een team van adviseurs die 

verantwoordelijk zijn voor de bouwvoorbereiding en die vervolgens de uitvoerende aannemerspartijen 

voor de bouw van een project aanzoeken. De door het College uitgewerkte voorbeeldovereenkomsten 

hebben betrekking op de partijen in de voorbereidende fase. De voorbeeldovereenkomsten, die primair 

1) Met betrekking tot de SR 1997 is door het College voor ziekenhuisvoorzieningen overleg gevoerd met de BNA. Hierbij is 

overeenkomstig de gedragslijn van de Rijksgebouwendienst (RGD) ingestemd met de in de SR 1997 opgenomen uitgangspunten. 

Ten aanzien van de in de SR 1997 voorgehouden berekeningswijze van het honorarium is evenwel opgemerkt dat deze tot een te 

grote en daarmee onaanvaardbare kostenverhoging zal leiden. 



zijn bedoeld voor de opdrachtgevers in de gezondheidszorg, en het bijbehorende rapport zijn 

verkrijgbaar bij het Bouwcollege (rapportnummer 456). 

Bij de contractvorming dient verder rekening te worden gehouden met de besluitvormingsprocedure ex 

WZV en met het feit dat voor de planontwikkeling referentiekaders beschikbaar zijn in de vorm van 

richtlijnen, maatstaven en kostennormen. De adviseurs dienen zich hierop bij de planontwikkeling te 

baseren. 

De honoraria per opdrachtfase (voorlopig ontwerp, definitief ontwerp bouwvoorbereiding etc.) dienen te 

worden gebaseerd op de goedgekeurde bedragen per goedkeuringsfase (verklaring, schetsontwerp en 

bestedingsgerede stukken). De aanbestedingsresultaten mogen niet als grondslagberekening voor het 

bepalen van honorarium worden gehanteerd. 



7.6. Rente tijdens de bouw 

Voor de bouwprocedures wordt gerekend met een voortschrijdend rentegemiddelde berekend op basis 

van vijf jaar. Om te voorkomen dat het rentepercentage bij een geringe verandering van de marktrente 

moet worden aangepast vindt een afronding van het percentage plaats op halve procenten. Tevens is 

vanwege de langere looptijd van de leningen in de gezondheidszorg en vanwege het specifieke 

risicoprofiel van zorginstellingen, zoals een relatief geringe solvabiliteit, conform de EVI-regeling een 

opslagpercentage toegepast van 0,9%. 

Op basis hiervan is in de Bouwkostennota 2000 een rekenrente vastgesteld van 6,5%. Deze rekenrente 

wordt tevens gehanteerd als uniform uitgangspunt bij de raming van de exploitatie gevolgen. Omdat de 

minister het Bouwcollege om een uitvoeringstoets heeft verzocht over dit onderwerp is de rekenrente 

niet aangepast en vooralsnog gehandhaafd op 6,5%. 

Het percentage van 6,5% heeft betrekking op het ex ante vaststellen van de rente tijdens de bouw, de 

nacalculatie vindt ex post plaats. In de situatie dat borging is afgegeven door het waarborgfonds wordt 

de werkelijke betaalde rente moet 0,5% punt verhoogd. 

De kosten voor rente tijdens de bouw worden geraamd door het rentepercentage te berekenen over de 

halve bouwtijd van het bouwinitiatief en het totaal van de rubrieken 1.0., 2.0 en 4.0. In de op deze wijze 

geraamde kosten worden tevens alle met de financiering samenhangende kosten geacht te zijn 


Bij de planbeoordeling wordt nagegaan in hoeverre mogelijkheden bestaan om tot een gefaseerde 

ingebruikneming te komen. 

De renteverliezen over de grondaankoop tot de start van de bouw worden apart berekend en 

ondergebracht bij de rubriek Grondkosten. Zoals ook bij de beschrijving van de rubriek Grondkosten is 

vermeld dient, ter beperking van de grondkosten, evenwel zo spoedig mogelijk na overdracht van de 

grond tot activering van de grondkosten te worden overgegaan, zodat de rentekosten (zowel tot start 

bouw, als tijdens de bouw) worden uitgesloten, dan wel tot een minimum worden beperkt. 

Teneinde inzicht te krijgen in de feitelijke rentekosten wordt het noodzakelijk geacht dat voor ieder 

bouwinitiatief een afzonderlijke bouwrekening wordt geopend. De cumulatieve rentekosten op deze 

rekening, waarvan de opbouw loopt tot het moment van de ingebruikneming van het bouwinitiatief, 

dienen te worden vermeld in de in het kader van het Besluit toezicht Wet ziekenhuisvoorzieningen in te 

dienen eindafrekening. 

Het College heeft op 26 maart 1996 een advies uitgebracht over een door het Ministerie van VWS 

voorgestane budgettering van zowel de Rente tijdens de bouw als de onderstaande (sub)rubriek 

Loon- en prijsstijging. 



7.7. Onvoorzien totale werk 

In deze rubriek zijn twee subrubrieken opgenomen, namelijk: 

6.1. programma- en bestekswijzigingen; 

6.2. loon- en prijsstijgingen. 

Voor de bepaling van de kosten voor programma- en bestekswijzigingen wordt een percentage van 2% 

gehanteerd over het totaal van de rubrieken 1.0. t/m 4.0. 

Voor de bepaling van de kosten voor loon- en prijsstijgingen wordt voorshands uitgegaan van een 

percentage van 2,5%, berekend over de halve bouwtijd van het bouwinitiatief en het totaal van de 

rubrieken 1.0. t/m 4.0. 

Het percentage voor de verwachte loon- en prijsstijging gedurende de uitvoering van bouwproject volgt 

zoveel mogelijk de ontwikkeling van de bouwkosten. Dit houdt in dat bij gefaseerde bouw zal moeten 

worden gerekend met de effecten van de wachttijd, de feitelijke uitvoeringsduur van de bouwfasen 

alsmede de bouwkosten per fase. Over de wachttijd dient het effect van de stijging van de loon- en 

prijsstijging immers over de volle wachttijd (tijd vanaf aanvang project tot start van de betreffende fase) 

te worden berekend. 



7.8. Startkosten 

Besluitvorming over de startkosten dient in elke fase van de toestemmingsprocedure plaats te (kunnen) 

vinden. Dit betekent dat ook in een aanvraag om afgifte van een verklaring reeds een raming en 

onderbouwing van de startkosten moet zijn opgenomen, opdat in de af te geven verklaring de 

investeringskosten kunnen worden vastgesteld. Een en ander laat onverlet dat in de verklaring de 

kosten van de rubriek startkosten minder definitief worden bepaald dan de kosten van de overige rubrieken. 

De opmerkingen die in de afgegeven verklaring over de startkosten zijn gemaakt, vormen echter het 

uitgangspunt bij de beoordeling van de startkosten in latere goedkeuringsfasen. 

In de goedkeuringsformulieren zijn de startkosten maar beperkt gespecificeerd. Dit is aanleiding 

geweest om het beoordelingskader voor de startkosten in nauw overleg met VWS nader te preciseren 

en meer expliciet aan te geven welke kosten wel en niet tot de startkosten kunnen worden gerekend. 

Een en 

ander is geschied in aansluiting op de beleidspraktijk zoals die in de afgelopen jaren vanuit het College 

en VWS invulling heeft gekregen. 

Overigens kan hierbij nog worden opgemerkt dat niet op voorhand een uitputtende opsomming van het 

begrip startkosten is te geven, omdat de te onderscheiden categorieën startkosten moeilijk zodanig af te 

bakenen zijn dat in alle mogelijke gevallen wordt voorzien. In bijzondere gevallen zullen de regels naar 

analogie en naar redelijkheid, en toegesneden op de individuele situatie, worden toegepast. 

Onder startkosten kunnen in beginsel worden verstaan de kosten: 

- voor interimvoorzieningen, mits deze verband houden met bouwkundige aanpassingen. Het gaat 

hierbij om tijdelijke huisvesting vooruitlopend op nieuwbouw dan wel renovatie; 

- voor verhuizing van patiënten/bewoners, personeel en inboedel; 

- voor energie ná oplevering (droogstoken), bewaking (in de periode tussen oplevering en ingebruikname) 

en schoonmaak; 

- voor public relations-activiteiten: eerste paal, hoogste punt, opening en voorlichting; 

- voor onderbezettingsverliezen uitsluitend voor een instelling waarvoor nog geen budgetsystematiek 

op basis van de WTG geldt; 

- voor managementondersteuning wanneer sprake is van het opzetten van een totaal nieuwe 

organisatie (bijvoorbeeld een instelling in oprichting). De maximale vergoeding is het bedrag dat 

overeenkomt met het vervroegd aantrekken van een directeur (voor een periode van maximaal één 

jaar) of het in beperkte mate aantrekken van twee personeelsleden op stafniveau (voor een periode 

van maximaal 6 maanden). Kosten voor het vervroegd in dienst nemen van overig personeel kunnen 

niet als startkosten worden aangemerkt; 

- voor oude plankosten. Bij verrekening van planontwikkelingskosten dient volgens de circulaire van 

VWS d.d. 16 juni 1995, sprake te zijn van een bijzondere, niet voorzienbare, situatie: 

a. de initiatiefnemer heeft op verzoek van de Minister andere of meer dan gebruikelijke onderzoeken 

moeten verrichten waarvoor extra advisering noodzakelijk is; 

b. de overheid wijzigt één of meer op het bouwinitiatief betrekking hebbende voorschriften, zonder dat 

de initiatiefnemer dit heeft kunnen voorzien. Dit kan leiden tot aanpassing of zelfs stopzetting van 

het bouwinitiatief; 

c. de initiatiefnemer besluit, na schriftelijke instemming van de Minister, tot stopzetting van de werkzaamheden 

voor het bouwinitiatief. 



Een voorwaarde is tevens dat de kosten niet op een andere manier kunnen worden verrekend. 

Onder startkosten voor een bouwinitiatief worden niet verstaan: 

- onderbezettingsverliezen (deze kosten vallen binnen het budget "aanvaardbare kosten"); 

- bedrijfskapitaal (idem); 

- personeelskosten, afvloeiingskosten, kosten wachtgeldregeling, kosten sociaal plan, 

wervingskosten ten behoeve van het aannemen van nieuw personeel, opleidingskosten, 

organisatie-advieskosten en dergelijke (idem); 

- kosten voor planontwikkeling, bouwbureau, personeel TD, voorbereiding programma van eisen, 

ruimteboeken voor inventaris, opzet onderhoudsplan of het opstellen van een langetermijn 

huisvestingsplan, secretariële ondersteuning, diverse werkgroepen binnen de organisatie. Deze 

kosten worden geacht te zijn begrepen binnen het onder de rubriek Directiekosten aangegeven 

procentueel kader; 

- kosten voor overbruggingsvoorzieningen, die gemaakt moeten worden om bestaande gebouwen 

(voorzieningen) te laten functioneren totdat de nieuwbouw in gebruik wordt genomen. Deze 

voorzieningen dienen afzonderlijk in het kader van de WZV te worden aangevraagd. 

- kosten voor tijdelijke huisvesting, vooruitlopend op het gereedkomen van nieuwbouw, waarbij alvast 

met een deel van de capaciteit wordt gestart, noch extra exploitatiekosten in verband met tijdelijke 

huisvesting. Voor tijdelijke dubbele huisvestingskosten kan in uitzonderlijke gevallen een tegemoetkoming 

worden verleend. Aan deze toekenning zijn een aantal voorwaarden verbonden. In de 

eerste plaats moet het gaan om een situatie waarbij huisvesting van een interimvoorziening op een 

andere locatie onvermijdelijk is. Daarnaast moet worden aangetoond dat de noodzakelijke extra 

kosten in verband met de tijdelijke dubbele huisvestingssituatie niet zoals gebruikelijk via het 

reguliere WTG budget kunnen worden opgevangen. Uitsluitend extra kosten voor personeel (b.v. in 

verband met een dubbele receptie), energie en transport komen voor vergoeding in aanmerking. 

Voor de genoemde kostensoorten gelden maximum bedragen welke voor vergoeding in aanmerking 

komen voor de periode waarover de dubbele huisvesting in gebruik is, van respectievelijk ƒ 15.000,- 

- 

(€ 6.807,--), ƒ 5.000,-- (€ 2.269,--) en ƒ 5.000,-- (€ 2.269,--) per maand; 

- kosten voor tijdelijke huisvesting die gemaakt worden bij het realiseren van verpleegunits. 

Voor de volledigheid verwijzen wij ook voor de rubriek startkosten naar de circulaire van het Ministerie 

van VWS, d.d. 16 juni 1995, gericht aan alle besturen van instellingen in de intramurale gezondheidszorg, 

over de bekendmaking van het beleid inzake de verrekening van de planontwikkelingskosten. 



Cbz/nr. bouwkostennota 

Deel 3 

Overige kostentechnische aspecten 

8. ANDERE KOSTENTECHNISCHE ASPECTEN 72 

8.1 De Bouwtijd 72 

8.2 Renovatie 73 

8.3 Verpleegunits 74 

8.4 Huurprojecten 75 

8.5 Interimvoorzieningen 79 

8.6 Macro-kengetallen 81


8. ANDERE KOSTENTECHNISCHE ASPECTEN 

8.1. De bouwtijd 

Onder de bouwtijd wordt in dit kader verstaan de termijn in kalendermaanden, waar binnen het werk 

moet worden opgeleverd. Voor een nadere definitie wordt aangesloten bij de bepalingen uit hoofdstuk IV 

van de UAV, waarin de begrippen aanvang, uitvoeringsduur en oplevering zijn omschreven. 

Sinds 1983 houdt het College zich bezig met onderzoek naar de uitvoeringstijden van gebouwen in de 

gezondheidszorg. 

In 1999 is een studie verricht waarbij van 176 plannen de bouwkosten zijn gerelateerd aan de bouwtijd. 

De gegevens zijn verwerkt in een grafiek, welke als Bijlage 4 in deze nota is opgenomen. 

Deze grafiek kan worden gehanteerd voor toetsing van de bouwtijd van bouwinitiatieven in de 

gezondheidszorg. Uiteraard zal de bouwtijd van intensieve renovaties, gefaseerde bouwplannen of 

geavanceerde systeembouw buiten deze lijn vallen. 

Een beperking van de bouwtijd werkt kostenverlagend op de tijdgebonden kosten maar vergt in het 

algemeen echter meer inspanning van de organisatie op de bouwplaats. Het is derhalve van belang een 

evenwicht te bereiken tussen de tijdgebonden kosten en de organisatiekosten op de bouwplaats. 

Beperking van de bouwtijd leidt tot een verlaging van de algemene en de bouwplaatskosten welke zijn 

opgenomen in de begrotingen van uitvoerende bouwen installatiebedrijven. Deze kosten vormen een 

niet gering percentage van de aanneemsom. Ook zijn door een kortere bouwtijd minder kosten gemoeid 

met de uitoefening van toezicht op de bouw en het bouwmanagement. Bij renovatiewerkzaamheden is 

de bouwtijd bepalend voor de huurkosten van interimvoorzieningen. 

Een kortere bouwtijd werkt voorts kostenverlagend voor de tijdgebonden kostenrubrieken 5.0. Rente 

tijdens de bouw en 6.0. Onvoorzien totale werk. 

Bovendien zal een beperking van de bouwtijd bij renovatieprojecten, bijvoorbeeld door een optimale 

fasegewijze uitvoering, leiden tot een verkorting van de periode van vaak grote overlast, ingeval de 

ziekenhuisvoorziening blijft functioneren. 

Cbz/nr. bouwkostennota


8.2. Renovatie 

Veel ingediende bouwprojecten hebben geheel of gedeeltelijk betrekking op renovatie. De in deze 

Bouwkostennota vermelde bouwkostenkengetallen hebben echter alleen betrekking op nieuwbouw. 

Bij renovatieprojecten geldt als uitgangspunt dat de investeringskosten maximaal 50% van de kosten 

voor nieuwbouw bedragen. Indien mede sprake is van aanpassingen van de daken en gevels (de 

zogenaamde schil van het gebouw) geldt als uitgangspunt dat de investeringskosten maximaal 65% van 

de kosten voor nieuwbouw bedragen. Hierbij wordt aangenomen dat normaal gesproken een dergelijke 

grondige renovatie niet eerder dan 20 jaar na de ingebruikneming van een gebouw aan de orde zal zijn. 

Vanzelfsprekend bestaat er een relatie tussen het niveau van een renovatie, de ouderdom en de nog te 

verwachte levensduur van een gebouw. De prijs/kwaliteitverhouding van het eindresultaat van de 

renovatie moet steeds worden afgewogen ten opzichte van een nieuwbouw. Concrete ramingen zijn 

daarom in een vroeg planstadium van groot belang om een correcte afweging te kunnen maken. 

Bij een hoge kostprijs in vergelijking met nieuwbouw zal veelal vervangende nieuwbouw moeten worden 

overwogen. In ieder geval als de investeringskosten meer bedragen dan 65% van de kosten voor 

nieuwbouw. Overigens zal bij de afweging tussen nieuwbouw en verbouw ook aspecten als de 

boekwaarde van het huidige complex en de grond en eventuele opbrengsten van grondverkoop moeten 

worden betrokken. 

Daarbij kan een kostentechnische afweging tussen nieuwbouw en renovatie resulteren in tijdelijke 

instandhouding, het benutten van de resterende functionele mogelijkheden zonder hoge 

instandhoudingsinvesteringen. Op een later tijdstip zal dan alsnog sloop/afstoten volgen. 

In de adviespraktijk van renovatieprojecten blijkt dat de kosten in een eerste fase nogal eens te 

optimistisch worden geraamd. In een volgende fase blijkt een raming dan veel hoger te moeten 

uitvallen. 

Onderstaand volgt een opsomming van regelmatig aangetroffen planonderdelen die in eerdere fasen 

onvoldoende op hun kostenconsequenties zijn onderzocht: 

- de technische kwaliteit; 

- de mogelijkheden voor functionele aanpassingen; 

- het aanpassen van draagconstructies aan de nieuwe lay-out; 

- het bouwfysisch op peil brengen van de omhullende constructies; 

- het aanpassen van installaties buiten het te renoveren gebouw(deel); 

- het integreren van de luchttechnische installatie in het bestaande gebouw; 

- nadere eisen door brandweer en nutsbedrijven voor zowel binnen als buiten het te renoveren 

gebouw(deel) (hoofdverdeelinrichtingen, noodstroomvoorziening e.d.); 

- noodzakelijke asbestverwijdering; 

- interimvoorzieningen en voorzieningen ter beperking van overlast en onderbezetting. 

In kostenramingen moeten ook bovengenoemde kostenfactoren begrepen zijn om een vergelijking met 

de kosten voor nieuwbouw te kunnen maken. 



8.3. Verpleegunits 

In het in 1996 vastgestelde Landelijk Beleidstoetsingskader voor de sector verpleeghuizen (BTK) zijn 

verpleegunits voor het eerst opgenomen als een zorgvoorziening voor ouderen. 

Een verpleegunit is een voormalig (gedeelte van een) verzorgingshuis dat tot verpleegvoorziening is 

getransformeerd. Dit impliceert dat een verpleegunit een intramurale verpleeghuisvoorziening is. In het 

BTK is bepaald dat een verpleegunit vooralsnog onder de verantwoordelijkheid van het verpleeghuis 

valt. In het Algemeen Overleg met de vaste kamercommissie voor Volksgezondheid, Welzijn, en Sport 

over het BTK heeft de Staatssecretaris ook mogelijkheden geboden aan verzorgingshuizen om onder 

eigen beheer een verpleegunit te beheren, mits zij in staat zijn kwalitatief goede (volwaardige) verpleeghuiszorg 

te bieden binnen het maximaal toegestane exploitatiebudget. Tevens dient de instelling bij de 

opname van psycho-geriatrische patiënten te voldoen aan de eisen die in het kader van de BOPZ aan 

een instelling worden gesteld. 

Voor de oprichting van een verpleegunit dienen de procedures ex WZV te worden doorlopen en dienen 

de in het kader van de WZV opgestelde bouwmaatstaven te worden gehanteerd. In het BTK is hiertoe 

een voorlopig referentiekader opgenomen. Voorts is door het College op 1 juli 1996 advies uitgebracht 

over een definitief te hanteren referentiekader, hetgeen bij beoordeling van aanvragen werd gehanteerd. 

De toegestane investeringskosten mochten na aftrek van de boekwaarde maximaal ƒ 50.000,-- per 

plaats (prijspeil 1 januari 1996) mogen bedragen. De totale kosten, zijnde de investeringskosten en de 

boekwaarde tezamen, mochten nooit meer dan ƒ 100.000,-- (prijspeil 1 januari 1996) per plaats 

bedragen. Hogere investeringskosten zouden eventueel door middel van externe financiering moeten 

worden teruggebracht. 

In zeer veel gevallen bleek dat voor de realisering van verpleegunits door initiatiefnemers aan de 

provincies om dergelijke bijdragen werd verzocht om hun plannen financieel haalbaar te maken. 

Gelet op het feit dat de verzorgingshuizen per 1 januari 2001 als aanspraak onder de AWBZ zijn 

gebracht en er geen provinciale budgetten meer zijn kan niet meer van provincies worden verwacht dat 

zij na 1 januari nog verzoeken voor bijdragen zullen honoreren. 

Op grond van voornoemde ontwikkelingen heeft de Staatssecretaris van VWS met brief van 13 april 

2001 aan het Bouwcollege kenbaar gemaakt de maximale kosten voorlopig te bepalen op ƒ 142.000,-- 

(€ 64.437,--) per bed (prijspeil 1 januari 2001). Dit betreft de kosten van boekwaarde en investering te 

zamen. Het onderscheid in kostengrenzen van boekwaarde en investering is daarbij komen te vervallen. 

Overschrijding van de maximale kosten leidt tot ondoelmatige besteding van middelen. 

Overigens wordt de mogelijkheid opengehouden dat derden een bijdrage leveren ter afboeking van 

eventuele overschrijdingen. 

De investeringen zullen veelal plaatsvinden in een gebouw dat geen eigendom is van de initiatiefnemer. 

Investeringen door de eigenaar en vervolgens het middels huur doorberekenen aan de initiatiefnemer 

ligt in de rede. 



8.4. Huurprojecten 

8.4.1. Beleid inzake eigendomsverhoudingen 

In de circulaire van het Ministerie van VWS, d.d. 4 april 1997 "Bekendmaking van beleid inzake 

eigendomsverhoudingen binnen de gezondheidszorg in Nederland" heeft de Minister aangegeven welk 

beleid zal worden gevoerd met betrekking tot dit onderwerp. Centraal in dit beleid staat, dat voor de tot 

de verzekering toegelaten instellingen voor gezondheidszorg geldt dat in principe wordt beschikt over 

het volle eigendom van de activa. Wel kende de regeling twee generieke uitzonderingen op deze regel. 

Deze uitzonderingen hadden betrekking op tijdelijke voorzieningen en woningen in de huursector. 

Op 1 april 1999 is een vervolg circulaire verschenen die geldt als nadere uitwerking van het eerder 

geformuleerde beleid. Hieruit blijkt dat ten opzichte van de eerdere circulaire sprake is van een 

nuancering in het beleid. De nieuwe circulaire vermeldt in welke gevallen volledig eigendom en in welke 

gevallen huur de door de minister gewenste eigendomsverhouding is. Huur heeft hierdoor een eigen 

plaats gekregen in de regelgeving. 

Voor de volgende voorzieningen wordt huur als de aangewezen eigendomsverhouding beschouwd: 

- reguliere/marktconforme voorzieningen: 

- woning in de sociale huursector; 

- kantoor- en bedrijfsruimte; 

- ontmoetingsruimte; 

- warmte-krachtcentrale; 

- gebruiksmogelijkheden van een winkel, therapeutisch zwembad, sporthal. 

- verpleegunits in verzorgingshuizen (voorzover die eigendom zijn van een andere rechtspersoon); 

- interimvoorzieningen( in geval van een korte gebruiksduur). 

Voor alle overige voorzieningen is volledig eigendom de aangewezen eigendomsverhouding. 

Indien een instelling van mening is dat voor een bepaalde voorziening een uitzondering moet worden 

gemaakt, kan daartoe bij de aanvraag om een WZV-vergunning een verzoek worden ingediend. Dit 

verzoek moet worden ondersteund met informatie waaruit blijkt dat met de voorgestelde alternatieve 

eigendomsverhouding voordelen zijn te behalen. Tevens moet worden aangetoond dat nadelen kunnen 

worden voorkomen en dat risico's kunnen worden beperkt. Het saldo van de effecten moet positief zijn. 

De voordelen hebben betrekking op: 

- beschikbaarheid/afstootbaarheid; 

- efficiëntie (ruimtebehoefte, wisselende locatie); 

- geplande gebruiksduur (-jaren/-uren) en bezettingsgraad; 

- kostenbesparing (schaalvoordeel, medegebruik, onderhuur, gebouwbeheer, huisvestingslasten). 

Als nadelen en risico's kunnen worden aangemerkt: 

- onevenredig risico ontstaat voor de continuïteit van de zorginstelling; 

- collectieve middelen privaat worden aangewend; 

- hogere tariefstelling; 

- aantasting van de vermogenspositie en de zeggenschap. 

De eigendomsverhoudingen die gelden ten aanzien van onroerende zaken die door zorgvoorzieningen 

ten behoeve van de zorgverlening worden geëxploiteerd , worden in de vorm van een voorschrift in de 



WZV-vergunning vastgelegd. Indien een zorgvoorziening een eigendomsverhouding wil wijzigen moet 

vooraf een verzoek tot wijziging van het vergunningsvoorschrift bij de Minister van Volksgezondheid 

worden ingediend. 

8.4.2. Beoordeling van bouwprojecten 

Bij de beoordeling van individuele bouwprojecten waarbij sprake is van huur, leasing of erfpacht werd in 

het verleden gebruik gemaakt van kapitalisatiefactoren. Met betrekking tot de gehanteerde factoren is in 

voorgaande bouwkostennota's vermeld dat deze tot op zekere hoogte een arbitrair karakter dragen. 

Mede naar aanleiding van het verschijnen van de vervolgcirculaire eigendomsverhoudingen, waarin 

voor bepaalde voorzieningen een beleidsmatige voorkeur voor huur wordt uitgesproken, wordt sinds 

vorig jaar door het College een andere methode gehanteerd om de huurbedragen te beoordelen. Deze 

methode, de Netto Contante Waarde methode (NCW) sluit nauw aan bij de systematiek die wordt 

gehanteerd in de volkshuisvesting en in de semimurale sectoren. Op basis van deze methode kan voor 

frequent voorkomende huurinitiatieven een huurnorm worden ontwikkeld. 

De voorzieningen die hier in principe voor in aanmerking komen zijn de woonvoorzieningen en de 

woningen in de gehandicaptenzorg en in de GGZ-sector. Voor de overige huurinitiatieven zal de 

methode separaat worden toegepast. 

De Netto Contante Waarde methode biedt de mogelijkheid om toekomstige betalingen, zoals huurbedragen, 

naar één moment te herleiden. Hierbij wordt uitgegaan van een disconteringsvoet, die in de 

praktijk veelal gelijkgesteld wordt aan de lange termijn rente. In de huursector wordt dezelfde 

methode gehanteerd om na te gaan of alle met de onroerende zaak samenhangende kosten 

gedurende de exploitatieperiode worden gedekt door de huuropbrengsten. Op deze wijze is het ook 

mogelijk om de kostennormen uit de bouwkostennota te herleiden tot aanvangshuren die verhuurders in 

rekening zouden mogen brengen. Hierdoor kan een betere afweging worden gemaakt tussen 

nieuwbouw of koop en huur. Om een correct huurbedrag te kunnen berekenen is het overigens 

noodzakelijk om uit te gaan van een aantal veronderstellingen. 

De veronderstellingen die ten grondslag liggen aan de huurnormen zijn opgesteld naar analogie van 

hetgeen gebruikelijk is binnen de sociale huursector. 

Aldus wordt bij de berekening van huurnormen uitgegaan van: 

- een exploitatieperiode van 50 jaar; 

- rente en disconteringspercentage van 6,0%; 

- huurstijging van 2,5%. 

Daarnaast wordt een plus gehanteerd voor het feit dat sinds 1 januari 2001 niet langer trekkings-rechten 

worden opgebouwd voor ruimten die van derden worden gehuurd. Tevens zal de toekomstige opbouw 

van trekkingsrechten worden gecorrigeerd voor de trekkingsrechten die in het verleden zijn opgebouwd 

(CTG-beleidsregel instandhoudingsinvesteringen d.d. 14 december 2000). Gezien het feit dat de 

trekkingsrechten bedoeld zijn voor bouwtechnische en functionele instandhouding, wordt verondersteld 

dat ongeveer de helft van de op te bouwen trekkingsrechten in de huur is verdisconteerd. Immers, 

volgens de standaardhuurcontracten is de verhuurder verantwoordelijk voor de technische 

instandhouding (groot onderhoud zonder kwalitatieve verbeteringen). Functionele verbeteringen zullen 

in de regel door de huurder worden betaald. 

Huurnorm woonvoorzieningen gehandicaptenzorg en GGZ: 



Op basis van de hiervoor vermelde veronderstellingen geldt een huurnorm van ƒ 660,-- (€ 299,--) per 

plaats per maand. Het huurbedrag is gebaseerd op de kapitaallasten die samenhangen met het 

investeringskostenniveau van woonvoorzieningen (incl. grondkosten). Tevens is rekening gehouden met 

de trekkingsrechten. 

Vanwege de aard van de zorg wordt in de gehandicaptenzorg bovenstaande norm altijd toegepast. 

De huur van woonvoorzieningen in de GGZ is van toepassing op cliënten met een relatief hoge 

zorgzwaarte, waarvoor bij nieuwbouw de norm voor woonvoorzieningen zou worden toegepast. Voor 

cliënten met een lagere zorgzwaarte die vooruitlopend op huisvesting in beschermende woonvormen in 

woningen in de wijk worden ondergebracht, is de norm voor woningen van toepassing. 

De hiervoor vermelde huurnormen zijn besproken in het overleg tussen Aedes, de vereniging van 

woningbouwcorporaties, en het Bouwcollege. Geconcludeerd is dat overeenstemming bestaat over de 

hoogte van de huurnormen alsmede de berekeningswijze. 

Wel is geconstateerd dat het begrip “kale huur” in de sector volkshuisvesting en in de sector 

gezondheidszorg anders wordt gehanteerd. In de sector volkshuisvesting omvat dit begrip naast de 

kapitaallasten ook de zogenaamde variabele lasten van ondermeer beheer en onderhoud. In de 

gezondheidszorg gaat het echter om een huur die slechts gebaseerd is op de kapitaallasten. 

In het kader van de WZV procedure wordt derhalve een huurbedrag, gebaseerd op de kapitaallasten 

beoordeeld. 

Dat laat onverlet dat een verhuurder nog andere componenten in de huur kan opnemen zoals kosten 

voor onderhoud (dagelijks en grootonderhoud), beheer, verzekeringen, gemeentelijke heffingen e.d. 

Deze kosten dienen echter uit het genormeerde budget te worden bekostigd. 

(N.B. Bij de aanvraag van huurprojecten is het noodzakelijk dat de opbouw van de huurkosten wordt 

gespecificeerd.) 

Huurnormen woningen GGZ 

Sinds 1 januari 2001 is de WZV niet langer van toepassing op de RIBW’en, zodat in de GGZ nog slechts 

op beperkte schaal woningen worden gehuurd. Het beteft, zoals eerder vermeld, trainingsunit-achtige 

woningen waar cliënten worden gehuisvest, voordat zij in aanmerking komen voor een plaats in een 

RIBW of onder begeleiding zelfstandig kunnen wonen. Voor deze woningen is de huurnorm vastgesteld 

op circa ƒ 420,-- (€ 191,--) per plaats per maand. Deze norm is, evenals de norm voor 

woonvoorzieningen, gebaseerd op investeringskosten (gebaseerd op 39 m² per plaats) inclusief 

grondkosten en een correctie voor de trekkingsrechten. 

De tot op heden gehanteerde gehanteerde huurnormen bleken in de praktijk overigens goed te voldoen 

zodat er geen bezwaar zou bestaan om deze normen te handhaven. Echter, gelet op de verruiming van 

de benodigde oppervlakte van 35 m² tot 39 m² diende de norm te worden verhoogd. 

Voor bestaande woningen kunnen beperkte aanpassingskosten worden toegestaan, waarbij ieder 

project op eigen merites wordt beoordeeld. Maximaal kan dit ƒ 10.200,-- (€ 4.629,--) per plaats 

bedragen. 

Huurnormen kantoor- en bedrijfsruimte 

Voor huur van kantoorruimte wordt afhankelijk van ligging, kwaliteit en functie een maximumnorm van 

ƒ 300,-- (€ 136,--) per m² gehanteerd., voor bedrijfsruimte bedraagt dit ƒ 115,-- (€ 52,--) per m². De huur 

van kantoor- en bedrijfsruimte ruimte is dus niet te herleiden tot investeringskosten zoals bij 

woonvoorzieningen en woningen het geval is. 



Ten algemene geldt dat bij huur van een commerciële verhuurder sprake kan zijn van belaste verhuur 

waarbij BTW over de huur in rekening wordt gebracht. Een belaste verhuur is slechts mogelijk als de 

activiteiten van de huurder voor tenminste 90% recht op aftrek BTW garanderen. 

De prestaties van instellingen in de gezondheidszorg zijn, voor zover het zorg betreft, echter vrijgesteld 

van BTW. Derhalve kan een zorginstelling nooit expliciet BTW in rekening gebracht krijgen voor huur 

van ruimte ten behoeve van zorgactiviteiten. De verhuurder die de door hem betaalde BTW niet kan 

terugvorderen van de fiscus zal dit wel als kostenpost (BTW compensatie) impliciet in het verhuurbedrag 

verwerken. De hoogte van de compensatie kan van situatie tot situatie verschillen en vormt een punt 

van onderhandeling. 

Bij het indienen van initiatieven moet duidelijk worden aangegeven of de huur nog moet worden 

gecorrigeerd voor kosten in verband met de BTW compensatie. Een eventuele compensatie voor BTW 

dient binnen de norm van ƒ 300,-- / ƒ 115,-- (€ 136,-- / € 52,--) per m² plaats te vinden. 



8.5. Interimvoorzieningen 

Gezien het grote aantal aanvragen voor interimvoorzieningen in de vorm van slechts tijdelijk te 

gebruiken nieuwbouw en de toename van de daarmee gemoeide investeringen is een zorgvuldige 

afweging van de noodzaak tot het realiseren van dergelijke huisvesting geboden. 

In het algemeen kan tijdelijke nieuwbouw slechts acceptabel zijn als alle andere (goedkopere) vormen 

zijn onderzocht en onmogelijk zijn gebleken. 

Hierbij kan gedacht worden aan de volgende, niet limitatieve, mogelijkheden. 

- Is er een ontwerp mogelijk waarbij interimvoorzieningen achterwege kunnen blijven? 

- Is het mogelijk het initiatief te faseren zodat de omvang van de interimvoorzieningen beperkt blijft? 

- Is het mogelijk tijdelijk gebruik te maken van een voorziening, bijvoorbeeld een nieuw te realiseren 

dependance, die daarna structureel kan worden aangewend? 

- Is er een ander gebouw beschikbaar dat gebruikt kan worden? Hierbij zou gedacht kunnen worden 

aan een bestaand verpleeghuis of aan andere gebouwen, waarbij met name bestaande 

verzorgingshuizen, maar ook leegstaande verpleegafdelingen van algemene ziekenhuizen en zelfs 

eventueel appartementcomplexen of kantoorgebouwen in aanmerking zouden kunnen komen. 

- Is het mogelijk de benodigde capaciteit te bereiken door tijdelijke indikking of gebruik van algemene 

ruimten voor tijdelijke huisvesting van andere functies? 

- Is het mogelijk om, binnen de regionale context, tijdelijk de benodigde capaciteit te reduceren door 

een opnamestop? 

Indien op basis van een dergelijk onderzoek de noodzaak tot het nieuw bouwen van een tijdelijke 

voorziening duidelijk is geworden dient nog het volgende onderzocht te worden. 

- Is het mogelijk de voorziening samen met andere initiatiefnemers (volgtijdelijk) te gebruiken, 

waardoor de gebruiksduur kan toenemen en de afschrijving daalt? 

- Is het mogelijk semi-permanente verplaatsbare (unit-bouw) systemen over te nemen van 

instellingen die hun renovatie hebben voltooid en zodoende eveneens volgtijdelijk van deze 

voorziening gebruik te maken 1 ? 

Een initiatief voor een interimvoorziening kan slechts acceptabel zijn indien de noodzaak op basis van 

een onderzoek naar alle mogelijke goedkopere alternatieven en oplossingen duidelijk is geworden. De 

opties voor volgtijdelijk gebruik dienen hierbij uitputtend te zijn onderzocht. 

Een hogere kwaliteit van de interimvoorzieningen zal in de regel directe gevolgen hebben voor de 

hoogte van de investerings- of huurkosten. De invloed van de akoestische en thermische 

eigenschappen op het woon- en werkklimaat dient echter niet te worden onderschat. De prijsvorming bij 

aankoop of de huurbedragen per m² blijken in de regel de keuze voor een bouwsysteem te bepalen. 

Hierbij kan gebruik worden gemaakt van aangevraagde offertes. Het moge duidelijk zijn dat bij een 

vergelijking van offertes ook gekeken dient te worden naar de technische en bouwkundige specificaties. 

Voor het realiseren van tijdelijke verpleegafdelingen kan worden uitgegaan van een basisprijs variërend 

van ƒ 1.200,-- tot ƒ 1.525,-- (€ 545,-- tot € 692,--) inclusief BTW per m², op prijspeil 1 januari 2001. In 

deze kosten zijn opgenomen de ontwerp-kosten, het transport en de plaatsing van de voorziening, 

1 Het Bouwcollege onderhoudt het meldpunt tijdelijke huisvesting. Gegevens over vraag en aanbod van tijdelijke 

huisvesting worden hierin verzameld. 

(Voor nadere informatie 030 - 2983100) 



alsmede een basispakket aan bouwkundige en installatietechnische voorzieningen en vaste 

inrichtingen, waaronder zonwering, vloerbedekking, verwarming, ventilatie en (standaard) sanitaire 

voorzieningen. 

Speciale funderingen, aansluitingen op de nutsvoorzieningen, kosten voor terreinvoorzieningen, liften en 

dergelijke zijn niet in deze basisprijs begrepen. 

De huurkosten, exclusief kosten voor transport, afmontage, fundering en dergelijke, variëren van circa 

ƒ 26,-- (€ 23,--) inclusief BTW per m² per maand bij een gebruiksduur van 60 maanden tot circa ƒ 42,-- 

(€ 19,--) inclusief BTW per m² per maand bij een gebruiksduur van 12 maanden. 

De voorgaande beschouwing omtrent het realiseren van interimvoorzieningen is overgenomen uit het 

Bouwkundig-functioneel referentiekader voor interimvoorzieningen van verpleeghuizen. 



8.6. Macro-kengetallen 

Naast de in deze Bouwkostennota opgenomen normbedragen, welke in eerste instantie bedoeld zijn 

voor de beoordeling van de bouwkosten/investeringskosten van individuele bouwinitiatieven, worden 

jaarlijks door het College kengetallen voor andere doeleinden vastgesteld. 

Deze kengetallen zijn in eerste instantie bedoeld voor het opstellen c.q. beoordelen van 

exploitatieramingen op macro- en meso-niveau ten behoeve van prioriteitenoverzichten en voor een 

toetsing aan de planning en bouwkaders zoals weergegeven in de Zorgnota. Daarnaast worden deze 

kengetallen gebruikt ten behoeve van het ramen van exploitatiegevolgen van een individueel bouwplan 

indien geen verdere gegevens bekend zijn. 

Deze College-kengetallen bestaan uit ramingen van gemiddelde investeringskosten en maximale 

exploitatiegevolgen per bed/plaats voor de verschillende categorieën van voorzieningen. De 

investeringskosten zijn gebaseerd op de Bouwkostennota en omvatten tevens een opslag voor thans 

niet-genormeerde gronden startkosten. Wat betreft de exploitatiegevolgen wordt in principe 

aangesloten bij de vigerende CTG beleidsregels. 



Deel 4 

Bijlagen 

BIJLAGE 1 Kwaliteit 2 

1.1 Bouwbesluit 2 

1.2 Referentiebestek 3 

1.3 Uitgangspunten bouwtechnische kwaliteit 7 

1.4 Kostenverdeelsleutel 16 

BIJLAGE 2 Relevante WZV- en overige regelgeving 21 

2.1 Toestemmingsprocedures 23 

- Reguliere toestemmingsprocedure 23 

- Meldingsprocedure 25 

- Verkorte toestemmingsprocedure 27 

2.2 Inbrengverplichting 29 

2.3 Aanbesteding 30 

2.4 Overige relevante circulaires 36 

- Overtreding WZV 36 

- Verrekening planontwikkelingskosten 36 

- Niet-noodzakelijke bestanddelen 36 

- Afstoten van ziekenhuisvoorzieningen 36 

- Eigendomsverhoudingen 37 

- Financiële bijdrage kunstprojecten in de zorg 38 

BIJLAGE 3 Indexcijfers 40 

BIJLAGE 4 Bouwtijden 46 

BIJLAGE 5 Kostennormen 47 

BIJLAGE 6 Kostennormen in Euro’s 53 

Cbz/nr 2472b-01 1


BIJLAGE 1 

KWALITEIT 

In deze bijlage wordt een omschrijving gegeven van de bouwtechnische kwaliteit welke ten grondslag 

ligt aan de bouwkostenkengetallen. Immers, aan kostenkengetallen dient een kwaliteitsomschrijving 

verbonden te zijn. De kwaliteitsomschrijving uit eerdere bouwkostennota's is voor zover nodig 

geactualiseerd en in deze bijlage opgenomen. 

1.1. Het Bouwbesluit 

Primaire technische eisen zijn geformuleerd in het op 1 oktober 1992 in werking getreden Bouwbesluit. 

De eisen zijn ingedeeld naar aspecten van veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid en energiezuinigheid. 

De omschrijvingen zijn gebaseerd op prestatie-eisen en zijn daardoor eenduidig, meetbaar en 

controleerbaar moeten zijn. De technische bepalingen van het Bouwbesluit mogen niet door de 

gemeenten bij verordening aangevuld of gewijzigd worden. 

De bouwsector ziet de huidige opzet van het Bouwbesluit als een groot knelpunt. Dit instrument van 

regelgeving is te ingewikkeld en te juridisch geformuleerd. De opbouw zou zodanig moeten wijzigen dat 

er minder dubbelingen en verwijzingen optreden en het Bouwbesluit toegankelijker, leesbaarder en 

gebruiksvriendelijker wordt gemaakt. De verbouwing van het Bouwbesluit is inmiddels in volle gang. 

Deze operatie staat bekend onder de naam “conversie”. 

In het Bouwbesluit zijn de gezondheidszorggebouwen ondergebracht bij de categorie "niet tot woning 

bestemde gebouwen". Een aanpassing van het Bouwbesluit is inmiddels voorbereid, waarbij nadere 

technische voorschriften voor niet tot bewoning bestemde gebouwen zijn gegeven. Het Bouwbesluit 

fase 2 is inmiddels door de Raad van State goedgekeurd en gepubliceerd in Het staatsblad van het 

Koninkrijk der Nederlanden no. 618 (Besluit van 28 oktober 1998). In deze aanvullende regelgeving zijn 

onder meer nieuwe brandveiligheidseisen voor gezondheidszorggebouwen opgenomen. 

De tweede fase van het Bouwbesluit treedt overigens voorlopig nog niet in werking. Dit wacht op de inwerkingtreding 

van een geheel geconverteerd Bouwbesluit, waarvan de verschijning evenwel niet voor 

januari 2002 te verwachten is. 

In het huidige Bouwbesluit zijn ook brandveiligheidseisen opgenomen. Daarmee is de Ontwerp-NEN 

6086, die bedoeld was als afzonderlijke norm voor brandveiligheid voor gezondheidszorggebouwen, 

komen te vervallen. Aan de in het Bouwbesluit opgenomen brandveiligheidseisen voor 

gezondheidszorggebouwen ligt mede het "Brandveiligheidsconcept gezondheidszorggebouwen" ten 

grondslag, dat eind 1994 door de Directie Brandweer van het Ministerie van Binnenlandse Zaken werd 

gepubliceerd. 

Cbz/nr 2472b-01 2


1.2. Referentiebestek 

Voor de definitie van de kwaliteit dient bij de aanbesteding van de werken gebruik te worden gemaakt 

van het STABU-bestek (Standaardbestek Burger- en Utiliteitsbouw). 

In de Bouwkostennota's 1990 en 1991 is een Referentiebestek voor de gezondheidszorg opgenomen, 

bevattende het algemeen administratief deel van de bouwkundige voorzieningen. 

Gelet op het feit dat de STABU-bestekken inmiddels een algemeen gebruik kennen, is de integrale 

weergave van het Referentiebestek in deze Bouwkostennota achterwege gelaten. In deze bijlage is 

echter wel een excerpt opgenomen van de meest wezenlijke rubrieken uit het Referentiebestek. Dit 

excerpt is hieronder weergegeven. 

01.02.10 Oplevering 

- Bij oplevering dient het werk, inclusief de werken van derden genoemd in de 

coördinatieovereenkomst, te zijn voltooid en goedgekeurd. 

01.02.11 Onderhoudstermijn 

- De in paragraaf 11, lid 1 van de UAV bedoelde onderhoudstermijn bedraagt 

12 maanden, aansluitend op de opleveringsdatum van het werk of het deel van 

het werk indien oplevering in gedeelten is overeengekomen. 

- Indien bepaalde werkzaamheden, met toestemming van de directie, door 

weersomstandigheden gereed komen na de oplevering van het werk, geldt voor 

die werkzaamheden als datum van ingang van de onderhoudstermijn, de datum 

van gereedkomen van die werkzaamheden. 

01.02.22 Garantie voor een onderdeel 

- Er wordt een garantieverklaring in de zin van paragraaf 22 van de UAV verlangd 

voor: 

- daken met aansluitingen (waterdichting) 10 jaar 

- de kwaliteit van de dakbedekking 10 jaar 

- gevels met aansluitingen (waterdichting) 5 jaar 

- gevel- en dakconstructies (luchtdichting) 10 jaar 

- kelders (waterdichting) 5 jaar 

- geprefabriceerde betononderdelen 10 jaar 

- cementdekvloeren 5 jaar 

- vloeren wandtegels 5 jaar 

- stucadoorwerk 5 jaar 

- binnen- en buitentimmerwerk 10 jaar 

- multiplex voor buitentoepassing 10 jaar 

- binnen- en buitendeuren (vlakheid) 2 jaar 

- isolerende beglazing 10 jaar 

- binnen- en buitenschilderwerk 5 jaar 

- zonwering 5 jaar 

- De aspecten waarop garantie wordt verlangd zijn nader onder de desbetreffende 

hoofdstukken in dit bestek omschreven. 

- De garantieverklaringen moeten zijn opgesteld conform het model uit bijlage ..... 

Cbz/nr 2472b-01 3


- De navolgende garantieverklaringen moeten door een verzekering worden gedekt: 

- bitumineuze dakbedekkingen met aansluitingen 

- isolerende beglazing 

- De polissen van de verzekerde garanties dienen gelijktijdig met de 

garantieverklaringen beschikbaar gesteld te worden aan de directie. 

01.02.31 Verband met andere werken 

(Coördinatie: aanvullend) 

- De aannemer is verantwoordelijk voor de algehele coördinatie van het werk en 

zal hiertoe alle noodzakelijke werkzaamheden verrichten om te komen tot een 

regeling en afstemming van alle werkzaamheden binnen het werkplan 

gedurende de vastgestelde bouwtijd en de onderhoudstermijn. 

- De coördinatie is nader vastgelegd in een coördinatieovereenkomst. 

- De coördinatie vindt plaats in nauwe samenwerking en overleg met de directie, 

adviseurs en alle bij het werk betrokken aannemer en installateurs / derden. 

- De coördinatie van het toeleveren van informatie door partijen berust bij de 

directie. 

- De aannemer draagt de verantwoordelijkheid voor een tijdige signalering van 

tijdsafwijkingen ten opzichte van het werkplan. 

- De aannemer verleent een zodanige medewerking dat de door derden te 

verrichten werkzaamheden ongestoord kunnen worden uitgevoerd. 

- De aannemer dient er rekening mee te houden dat tijdens de uitvoering van het 

bouwwerk door derden medische apparatuur, vaste inrichtingen, inventaris, etc. 

worden opgesteld en geïnstalleerd. 

- De aannemer zal aan derden de mogelijkheid bieden om zo nodig buiten de 

vastgestelde werktijden door te werken. 

01.02.35 Verrekening van meer en minder werk 

- Meer en minder werken mogen niet worden uitgevoerd zonder schriftelijke 

(prijs)opgave van de aannemer en zonder schriftelijke opdracht van de 

opdrachtgever. De (prijs)opgave van de meer- en minderwerken behoeft de 

goedkeuring van de directie. 

01.02.36 Bestekswijzigingen 

- Bestekswijzigingen dienen conform de UAV paragraaf 36 lid 2 door de 

opdrachtgever schriftelijk te zijn opgedragen. 

In tegenstelling met de UAV paragraaf 36 lid 5 wordt een overeenkomstige 

aantekening in het dagboek of weekrapport niet aangemerkt als schriftelijke 

opdracht. 

01.02.37 Stelposten 

- De in dit bestek genoemde bedragen voor stelposten zijn overeenkomstig de 

UAV samengesteld. 

- In bijlage 1 is een overzicht van de stelposten gegeven. 

Cbz/nr 2472b-01 4


Het aantal en de omvang van de stelposten dient de opdrachtgever c.q. architect tot een minimum te 

beperken. 

01.02.38 Hoeveelheden 

- De opdrachtgever is verantwoordelijk voor de in het bestek en/of 

hoeveelhedenstaat (bijlage 2) genoemde hoeveelheden. Afwijkingen van deze 

hoeveelheden zullen worden verrekend overeenkomstig het bepaalde in 

paragraaf 39 van de UAV. 

- In bijlage 2 is de hoeveelhedenstaat weergegeven. 

Het opnemen van verrekenbare hoeveelheden door de bestekschrijver dient tot een minimum beperkt te 

worden. 

01.02.40 Betalingen 

- De aannemer verstrekt een bankgarantie, van een erkende Nederlandse 

bankinstelling, voor het nakomen van zijn verplichtingen jegens de 

opdrachtgever op grond van dit bestek. 

Deze garantie bedraagt .. % van de aannemingssom vanaf aanvang van het 

werk tot en met de dag waarop het werk wordt opgeleverd, respectievelijk 2% 

gedurende de onderhoudstermijn. 

Het percentage varieert van 2% bij werken met een aannemingssom hoger dan ƒ 10 mln. tot 5% bij 

kleine werken. 

01.02.42 Kortingen 

- De korting wegens te late oplevering bedraagt ƒ ..... per kalenderdag. 

Het kortingsbedrag is een gefixeerde schadevergoeding als dekking voor aantoonbare schade die de 

opdrachtgever lijdt als gevolg van de overschrijding van de opleveringsdatum. Als ondergrens geldt 

0,05% van de aannemingssom. Voor kleinere werken ware een minimum vast bedrag in het bestek op 

te nemen. 

01.03.40 Verzekeringen door de opdrachtgever 

- Onverminderd de wettelijke en contractuele aansprakelijkheid van de aannemer, 

wordt door en voor rekening van de opdrachtgever, mede ten behoeve van de 

directie, de architect, de adviseurs, het bouwmanagement, de aannemer en 

installateurs/derden een Constructie All Risk verzekering op het werk afgesloten. 

- Een afschrift van deze polis wordt door de opdrachtgever aan de aannemer 

verstrekt. 

- De aannemer dient rekening te houden met een eigen risico van ƒ ... per 

gebeurtenis voor zijn rekening. 

- In deze verzekering is onder andere niet begrepen: 

.................. 

Cbz/nr 2472b-01 5


01.04 Verrekeningen van wijzigingen van kosten en prijzen: 

- Verrekening van wijzigingen in loonkosten en in materiaalprijzen vindt plaats 

volgens de Risicoregeling Woning- en Utiliteitsbouw 1991, zoals deze op de dag 

van aanbesteding luidt. 

- Het loonbestanddeel wordt gesteld op 45% van de aannemingssom. Het 

materiaalbestanddeel wordt gesteld op 45% van de aannemingssom. 

Bij renovatiewerkzaamheden kan het loonbestanddeel oplopen tot 55%. 

Bij werken met een bouwtijd korter dan 100 werkbare werkdagen en waarbij de bouwkosten lager zijn 

dan ƒ 500.000,-- dient per geval overwogen te worden om de risicoregeling niet van toepassing te verklaren; 

de wijzigingen worden geacht in de aannemingssom te zijn opgenomen. 

01.05 Tekeningen en berekeningen 

De bestekken van de technische installaties dienen voor de opdrachtgever en de inschrijvers eenduidig 

te zijn en geen vragen op te roepen. Hiertoe dienen onder meer de volgende gegevens te worden 

verstrekt: 

1. een programma van eisen met betrekking tot het binnenklimaat. Aangehouden dienen te worden 

de hierop betrekking hebbende gegevens als genoemd in de door het Bouwcollege uitgebrachte 

Bouwmaatstaven. Tevens dient rekening te worden gehouden met de te verwachten interne 

warmteproductie; 

2. principeschema's waarop zijn aangegeven de hoofdopzet en werking van de 

installaties. Separaat hierbij zijn de meet- en regelschema's te verstrekken; 

3. het debiet van de mechanische ventilatie per ruimte. 

Cbz/nr 2472b-01 6


1.3. Uitgangspunten bouwtechnische kwaliteit. 

Bouwkundig-functionele maatstaven 

In de reeks door het Bouwcollege uitgegeven maatstaven zijn de technische eisen voor de diverse 

voorzieningen omschreven. 

Overige uitgangspunten 

Bij de bepaling en de toetsing van de bouwtechnische kwaliteit worden plannen vanuit diverse 

invalshoeken bekeken. Hierbij worden onder meer de volgende uitgangspunten gehanteerd. De indeling 

van de beschrijving van de bouwtechnische kwaliteit is gekozen overeenkomstig de Elementenmethode 

'91 die onder auspiciën van de Stichting Bouwkwaliteit (SBK) is uitgebracht. 

Bouwkundige elementen (11 t/m 48) 

Onderbouw (elementen (11) tot en met (17)) 

Voor bodemvoorzieningen (11) wordt ervan uitgegaan dat onder het gebouw een normale kruipruimte 

komt. Bij ziekenhuizen komen echter beloopbare gedeelten voor ter plaatse van leidingen-tracees. De 

funderingsconstructies (16) c.q. paalfunderingen (17) zijn afhankelijk van de grondslag en andere specifiek 

locatiegebonden aspecten. 

Bovenbouw (elementen (21) tot en met (28)) 

De bovenbouw omvat met name de elementen buiten- en binnenwanden (21 en 22), vloeren (23), 

daken (27) en hoofddraagconstructies (28). Vooral voor deze elementen zijn in het Bouwbesluit eisen 

gedefinieerd. Bij de verdere keuzen inzake de kwaliteitsuitgangspunten is het van belang dat rekening 

wordt gehouden met aspecten omtrent duurzaamheid, flexibiliteit, doelmatigheid en beperking van 

onderhoud. In de ontwerpfase is rekening te houden met de kostengevolgen die het ontwerp juist op 

deze elementen heeft. 

Afbouw (elementen (31 t/m 38)) 

Binnen deze groep zijn de buiten- en binnenwandopeningen (31 en 32) de belangrijkste kosten en 

kwaliteit bepalende elementen. Naast specifieke aspecten inzake toegankelijkheid en veiligheid is bij de 

materiaalkeuze rekening te houden met duurzaamheid en beperking van onderhoud. Bij het ontwerp van 

de gevelopeningen is ook de beheersing van de binnentemperatuur in de zomersituatie van belang. Hierbij 

wordt ervan uitgegaan dat centraal bedienbare zonwering wordt aangebracht en grote, op de zon gerichte 

glasoppervlakken zo mogelijk worden vermeden. 

Afwerkingen (elementen (41) tot en met (48)) 

Bij de buitenwandafwerking (41) komt een breed scala van afwerkingsmogelijkheden voor. Zij dienen 

voldoende akoestisch en thermisch isolerend te zijn. Op dit punt geldt dat onderhoudsarme materialen 

en constructies in principe de voorkeur genieten. 

De binnenwandafwerking (42) moet zijn afgestemd op het gebruik van de ruimten. Zo zijn 

verkeersruimten ten dele af te werken met stootvast materiaal. Sanitaire en spoelruimten zijn te voorzien 

van vochtbestendig en reinigbaar materiaal, waarbij keramische tegels de voorkeur geniet. Ook de 

keuze voor de vloerafwerking (43) dient in overeenstemming met de functie van de betreffende ruimte te 

Cbz/nr 2472b-01 7


zijn. Naast reinigbaarheid, chemicalie bestendigheid, electrische weerstand, akoestische eigenschappen 

kan ook stroefheid bepalend zijn voor de materiaalkeuze. 

Met betrekking tot de plafondafwerking (45) geldt dat toepassing van verlaagde plafonds in diverse 

situaties niet noodzakelijk wordt geacht. Het mogelijk achterwegen laten van het verlaagde plafond leidt 

behoudens tot een kostenvoordeel ook tot een betere benutting van het warmte-accumulerende vermogen 

van de vloerconstructie. Bij de keuze van verlaagde plafonds kunnen verdere akoestische en hygiënische 

eisen een rol spelen. 

Installaties voornamelijk werktuigbouwkundige elementen (51) tot en met (58) 

Opstellingsruimten voor centrale warmte-opwekking (51) dienen te voldoen aan de eisen van het 

plaatselijk nutsbedrijf, gemeentelijke instanties en vigerende normen zoals NEN 3028. Per augustus 

2000 is een nieuwe Gaswet van kracht. De Gaswet voorziet in een geleidelijke liberalisering van de 

nationale gasmarkt. Met de inwerkingtreding is de markt voor grootverbruikers vrijgegeven. Er is 

voorzien dat per 2004 de gehele nationale gasmarkt vrij moet zijn. 

Binnenriolering (52) dient van zodanige kwaliteit en uitvoering te zijn dat deze langdurig bestand is 

tegen afvoer van heet water en tegen afvoer van agressieve (schoonmaak)vloeistoffen. 

Wateraansluitingen op het openbare net worden in principe onderbroken uitgevoerd. De uitvoering 

ervan en het toezicht op de waterkwaliteit worden overgelaten aan het waterleverend bedrijf. Overigens 

is er medio 2000 een nieuwe Waterleidingwet voorgelegd waarin de watervoorziening als een publieke 

verantwoordelijk blijft worden gezien. Het is van belang dat waterleverende bedrijven adequaat op de 

ontwikkelingen inspelen. De wet moet een duurzame openbare watervoorziening als primaire 

levensbehoefte veiligstellen. 

De toevoer van water naar apotheken, laboratoria en andere afdelingen in ziekenhuizen zijn deels 

onderbroken wanneer de aansluiting bepaalde toestellen betreffen. De genoemde afdelingen moeten 

een eigen hydrofoorinstallatie hebben. 

De warmtapwaterinstallatie dient ter voorkoming van legionella te worden uitgelegd op minimaal 62 ºC. 

Om mogelijk verbrandingsgevaar bij tappunten te voorkomen dienen de kranen van 

temperatuurbegrenzing te worden voorzien. Op 13 oktober 2000 is overigens een tijdelijke regeling 

Legionella-preventie in leidingwater van de Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke ordening en 

Milieubeheer in de staatscourant gepubliceerd. 

Alle voorzieningen met betrekking tot medische gassen (54) in algemene ziekenhuizen, verpleeghuizen, 

laboratoria e.d. behoren tot het voorzieningenpakket. Dit geldt ook voor voorzieningen voor opslag van 

de gassen. Opgemerkt wordt dat sinds 1997 de medische gassen ten aanzien van de kwaliteit onder de 

Wet op de geneesmiddelenvoorziening vallen. 

In bepaalde gevallen zal (top)koeling (55) van mechanische ventilatielucht noodzakelijk zijn. Daarbij 

dienen tevens milieuvriendelijke oplossingen zoals vrije koeling, adiabatische koeling, lange-termijn 

koudeopslag en absorptiekoeling te worden betrokken. De condensopvang bij koelbatterijen dient geen 

bron van microbiologische verontreinigingen te zijn. Het Bouwbesluit spreekt zich niet uit over 

zomersituaties waarbij sprake kan zijn van oververhitting waardoor een niet aanvaardbaar binnenklimaat 

kan ontstaan. 

Cbz/nr 2472b-01 8


Het ontwerp dient uit oogpunt van comfort in zomersituaties, te worden doorgerekend met een 

gevalideerde temperatuuroverschrijdings-programma. Bouwkundig moet worden uitgegaan van 

adequate buitenzonwering (ZTA < 0,2). 

In algemene zin wordt verondersteld dat gebouwen goed zijn geïsoleerd en moeten voldoen aan de 

vigerende norm NEN 2916. De EPC voor gezondheidszorggebouwen is aangescherpt tot 1,8 voor het 

niet klinische en 3,8 voor het klinische deel. Voor informatie over een energetisch verantwoord ontwerp 

wordt verwezen naar het door de Novem in maart 2000 uitgebrachte EP Variantenboek Utiliteitbouw (te 

bestellen bij de Novem te Sittard: 046 - 4202250). 

Bij de warmte-opwekking/warmte-distributie (56) worden de transmissieverliezen en de warmteverliezen 

als gevolg van natuurlijke ventilatie door een traditioneel c.v.-systeem gecompenseerd. 

Als grondslag voor de berekeningen voor de warmteverliezen worden doorgaans de NEN 5066 en de 

ISSO-publicatie nr. 4 gehanteerd. Wat betreft de geveldichtheid van de bouwkundige constructie wordt 

uitgegaan van klasse B40 volgens NEN 3611. 

Eisen met betrekking tot het binnenklimaat in de daarvoor in aanmerking komende ruimten is voor zover 

van toepassing aangegeven in de door het Bouwcollege opgestelde maatstaven. Voor enkele aspecten 

van het binnenklimaat is in het Bouwbesluit een minimumniveau voorgeschreven. 

Natuurlijke ventilatie is niet altijd mogelijk voor het realiseren van een aanvaardbaar binnenklimaat. 

Mechanische ventilatie (57) is noodzakelijk wanneer sprake is van gebouwen met gesloten gevels. Dit 

geldt eveneens voor bouwdelen waar specifieke functies worden uitgeoefend en/of hygiënische eisen 

mechanisch ventilatie voorschrijven. 

In die gevallen dat in een later stadium koeling van de ventilatielucht noodzakelijk kan zijn, dient in de 

ontwerpfase hiermee rekening te worden gehouden. Als voorbeeld geldt het toepassen van een lege 

sectie in de luchtbehandelingskast waardoor de latere inbouw van een koelsectie met geringe 

meerkosten kan plaatsvinden. De luchttoevoerkanalen behoren dan ook in een vroegtijdig tijdstip van 

uitwendige thermische isolatie te zijn voorzien. De luchtkwaliteit dient niet door op de bouwplaats 

vervuilde luchtkanalen negatief te worden beïnvloed. Beheersing van relatieve vochtigheid van 

ruimtelucht is alleen met mechanische ventilatie te realiseren. Bevochtiging van de ventilatielucht 

gebeurde tot voor kort alleen met stoom. Ultrasoon luchtbevochtigers zijn sinds een aantal jaren met 

succes toegepast. Deze voorzieningen worden ingezet waar sprake is van een zwak elektrisch net dan 

wel om exploitatietechnische reden. Het voedingswater van de ultrasoonbevochtiger moet afkomstig zijn 

van of gelijkwaardig zijn aan het water afkomstig van een omgekeerd osmosetoestel. 

In het algemeen kan worden gesteld dat bevochtiging van de ventilatielucht van toepassing is wanneer 

dit expliciet is voorgeschreven in de bouwsteenrapporten. 

Om energiekosten te besparen wordt bij mechanische ventilatie regeneratieve warmteterugwinning 

aanbevolen. Het energieterugwinningsproces dient evenwel plaats te vinden zonder condensatie van de 

retourlucht. Bovendien mag geen stank- of deeltjesuitwisseling plaats kunnen vinden tussen retourlucht 

en de aangezogen lucht. De kosten van deze vorm van energieterugwinning zijn verwerkt in de 

kostennorm van de werktuigbouwkundige voorzieningen. 

Rekening dient te worden gehouden met een toenemende verzuring van de buitenlucht. Luchtfilters 

moeten zodanig geïnstalleerd zijn dat vervanging voor handhaving van een goede luchtkwaliteit op 

efficiënte wijze mogelijk is. 

Cbz/nr 2472b-01 9


De werktuigbouwkundige installaties ten behoeve van de mechanische ventilatie en koeling dienen dan 

ook zodanig degelijk te zijn uitgevoerd dat door de installateur c.q. leverancier van de installaties een 

garantie van 10 jaar tegen doorroesten wordt verstrekt. 

De regelinstallatie (59) omvat zowel specifieke als centrale regelingen. Onder de specifieke regelingen 

vallen alle zelfstandige regelingen van deel-installaties, inclusief opnemers en stuurmechanismen. 

Onder de centrale regelingen vallen alle regeleenheden van waaruit verschillende installatiedelen 

worden geregeld. 

De toegepaste (regel-)apparatuur dient te voldoen aan de EMC-eisen zoals deze vanaf 1 januari 1996 

zijn opgenomen in de CE-markering. 

Warmtekrachtinstallaties 

Op enkele uitzonderingen na worden warmtekrachtinstallaties toegepast in algemene ziekenhuizen. De 

investeringskosten vallen buiten de kostennorm. 

De aanschaf en de exploitatie kunnen door de instelling of door een derde, zoals een nutsbedrijf, 

worden gedaan. 

Ten gevolge van de strenge milieu-eisen, die vanaf 1 januari 1992 gelden voor uitlaatgassen, is de 

bedrijfsvoering van nieuwe WK-installaties veranderd. 

De nieuwe gasmotorgedreven WK-installaties zijn hierdoor niet meer geschikt om zonder meer te 

functioneren als noodstroomvoorziening. Door toepassing van een min of meer door de overheid 

verplicht gesteld motormanagement-systeem, waarbij afhankelijk van de situaties een bepaald protocol 

wordt afgewerkt, voldoen de nieuwe WK-installaties niet meer aan de bijschakeltijd zoals genoemd in de 

norm NEN 1010/3134. Bij de opzet van noodstroomvoorzieningen moet rekening worden gehouden met 

een vertraagd bijkomen van de WK-installatie. 

Installaties, vnl. elektrotechniek, beveiliging en transport elementen (61) tot en met (67) 

Ten behoeve van de licht- en krachtinstallatie (61) en (62) geschiedt de energievoorziening door 

aansluiting op het openbare net via een 380/220 V-aansluiting.De wijziging in de energiewet heeft grote 

gevolgen voor deze aansluiting. Zie hiervoor elders in deze nota. Het heeft de voorkeur om geen 

hoogspanningsinstallaties in eigen beheer te nemen. Bij eigen energie-opwekking dient in verband met 

de bedrijfszekerheid de aansluitwaarde van het openbare net te allen tijde voldoende te zijn om in het 

gelijktijdig gevraagde vermogen te voorzien. De eigen stroom-opwekking wordt aangesloten op het 

preferente deel van het verdeelnet. 

Er dienen voldoende maatregelen getroffen te worden om een adequate stroomvoorziening bij 

overschakeling van regulier naar noodstroombedrijf of andersom te garanderen. Speciale aandacht 

verdient het aanbrengen van voorzieningen t.b.v. metingen die het mogelijk maken om de nodige 

parameters te meten zonder dat personen in gevaar gebracht worden dan wel de bedrijfsvoering 

beïnvloed dan wel in gevaar gebracht wordt. 

Splitsing van het voedingsnet vindt plaats bij toepassing van één of meer noodstroomaggregaten of 

warmtekrachtinstallaties die als zodanig kunnen functioneren. Een 220/380 V-noodstroomvoorziening is 

van toepassing bij ziekenhuizen en verpleeghuizen alsmede bij grotere instellingen in de overige categorieën. 

Het vermogen hiervan is in het algemeen beperkt tot 40% van het transformator vermogen. Bij 

de overige instellingen is in het algemeen geen eigen noodstroomaggregaat. Alleen relevant als dit ten 

aanzien van de exploitatie de voorkeur heeft ten opzichte van een accu-gevoede installaties. 

Cbz/nr 2472b-01 10


Indien de brandweer dit eist, kan behalve de reguliere noodstroomvoorziening een decentraal gevoede 

oriëntatieverlichting aangebracht worden. 

Cruciale apparatuur, zoals de brandmeld- de oproepen de telefooninstallatie dienen van een “nobreak” 

stroomvoorziening te worden voorzien. De capaciteit hiervan is afhankelijk van het al dan niet 

aanwezig zijn van een noodstroomaggregaat. Hierbij dient in acht genomen te worden dat ook 

decentrale onderdelen zoals bedienposten en zenders t.b.v. draadloze communicatie op deze 

voorzieningen aangesloten zijn. Bij eigen energie-opwekking dient de cosinus-phi waarde, speciaal in de 

lage verbruiksuren, in acht genomen te worden. 

Er is een stijgende trend in de toepassing van elektronische apparatuur. De achtergronden hiervan zijn 

de wensen naar zorgverbetering, de verhoging van de efficiëntie en service aan de patiënt. In de bouwkostennorm 

is rekening gehouden met een aantal basisvoorzieningen welke nodig zijn om in de primaire 

functies te kunnen voorziening. Voorzieningen die uitgaan boven de basisvoorzieningen vallen niet 

onder de norm omdat zij door verhoging van de efficiëntie kunnen leiden tot lagere exploitatiekosten, 

bijvoorbeeld als gevolg van bezuiniging op personeel. Ook is het soms mogelijk om dergelijke 

installaties zodanig te exploiteren dat de kapitaallasten op andere wijze gedekt worden. 

Medisch gebruikte ruimten dienen ten aanzien van de elektrotechnische veiligheid te voldoen aan de 

laatste druk van de NEN 1010/3134. 

Door het toenemende aantal storingsbronnen (schakelende elektronica, computers, draagbare telefoontoestellen 

etc.), maar ook het toenemende aantal kabels die deze storingen oppikken, is het 

noodzakelijk om zowel het voedingsnet als communicatielijnen en gevoelige apparatuur af te schermen 

tegen ongewenste storingen. Alhoewel deze aard van storingen bekend is, met als meest bekende 

storingsbron de directe of indirecte blikseminslagen, blijken de tot nu toe gebruikelijke tegenmaatregelen 

onvoldoende te zijn. Er wordt vanuit gegaan dat aanvullende maatregelen deels binnen de bouwkostennorm 

zijn te treffen. Het gaat hierbij om de volgende maatregelen: 

- het aanbrengen van bliksemafleiding; 

- het aanbrengen van beveiligingselementen in voedingsverdeelkasten; 

- het aanbrengen van beveiligingselementen op alle plaatsen waar kabels gebouwen binnenkomen; 

- het galvanisch scheiden van signalen; 

- het aanbrengen van vereffeningsleidingen; 

- het aanbrengen van "fijnbeveiligingen" bij gevoelige apparatuur. 

Er wordt vanuit gegaan dat het niveau van de bovengenoemde zaken voldoende realiteitsgehalte heeft, 

zodat de kosten beperkt kunnen blijven. 

Toepassing van energiezuinige verlichting (63), zoals hoog-frequente TL-verlichting behoort standaard 

tot de installatie. Uitgegaan wordt van een sober ontwerp, waarbij wel de nodige lichtniveaus gehaald 

moeten worden en er ook enige ruimte moet zijn voor sfeerverlichting op die plaatsen waar dit wenselijk 

is. Alhoewel toepassing van grote hoeveelheden "spotjes" uit esthetische overwegingen gewenst kan 

zijn, is dit uit budgettaire overwegingen niet aan te raden. 

In verband met de snelle ontwikkelingen binnen de communicatievoorzieningen (64) heeft het de 

voorkeur om het geheel van kabelgoten en buisleidingen zodanig op te zetten dat de flexibiliteit 

gewaarborgd is en er in een later stadium relatief eenvoudig een nieuw kabelnet aangelegd kan worden. 

Cbz/nr 2472b-01 11


Ten aanzien van de verplegingoproepsystemen zijn er een aantal systeemkeuzen mogelijk. Een goed 

overleg met de gebruikers is bij de systeemkeuze geboden, terwijl toevoegingen bij de gebruikelijke 

systemen op exploitatiekosten nader bekeken dienen te worden. In het algemeen worden de 

navolgende systemen toegepast: 

- categorieën instellingen voor geestelijke gezondheidszorg en instellingen voor verstandelijk 

gehandicapten: bewakingssystemen met geluidsalarmering op enkele afdelingen waar dit gezien de 

aard van het ziektebeeld van de patiënten noodzakelijk is, aangevuld met oproepsystemen voor de 

verpleging. Systemen met geluidsalarmering worden ook wel in de ggz toegepast, maar blijken daar, 

met name door de complexe bediening, in het algemeen niet goed te functioneren. 

- categorieën ziekenhuizen, verpleeghuizen en verzorgingshuizen lichtroepinstallaties of 

oproepinstallaties met behulp van personenzoeksystemen of draagbare telefoontoestellen, al dan niet 

gecombineerd. De installatie op afdelingen ten behoeve van de psychogeriatrische patiënten kan 

beperkt zijn omdat de patiënten in het algemeen niet zelf kunnen oproepen. Het verschil in uitvoering 

wordt bepaald door de benodigde capaciteit en de gewenste snelheid. De installaties kunnen worden 

gecombineerd met oproepsystemen voor aanleunwoningen en/of wijkverpleging; 

- categorie geestelijke gezondheidszorg: toepassing van persoonsbeveiligingssystemen ten behoeve 

van de verpleging, op die plaatsen waar dit wenselijk is gezien de aard van de patiënten, behoort tot 

de standaardvoorzieningen. De systemen kunnen uitgerust worden met voorzieningen die de 

plaatsbepaling van de oproepende mogelijk maken. In de praktijk blijkt dat er binnen het budget nog 

geen probleemloos systeem is dat aan alle eisen voldoet. De bouwkostennorm laat voorzieningen in 

bescheiden mate toe. 

Door de nieuwe ontwikkelingen op organisatorisch en technisch gebied is het mogelijk geworden om de 

volgende systemen onderdeel uit te laten maken van de communicatievoorzieningen: 

- persoonbeveiligingssystemen voor avond- en nachtverpleging waar verpleeg(st)ers zich buiten op het 

terrein van een instelling of tussen meerdere locaties verplaatsen; 

- toepassing van draadloze telefonie in combinatie met PZI functies. Boodschappen kunnen op het 

display van de toestellen zichtbaar gemaakt worden. Een dergelijk systeem kan de efficiëntie 

aanzienlijk verhogen en is niet substantieel duurder dan een conventioneel systeem. Gebruik 

gemaakt kan worden van DECT systemen, maar ook van GSM systemen. In acht genomen moet 

worden dat de betrouwbaarheid en de bereikbaarheid op alle plaatsen waar nodig ook gegarandeerd 

is. Met name de transmissie van tekstberichten via GSM is nog onvoldoende betrouwbaar, waardoor 

aanvullende voorzieningen nodig kunnen zijn. 

Opgemerkt wordt nog dat toepassing van dergelijke systemen als surplus op het bestaande leiden tot 

overschrijding van de norm. Indien sprake is van een totaal nieuw systeem voor telefonie, pzi en oproep 

hoeft dit niet het geval te zijn. 

Geluidsdistributie (inclusief radio) kan integraal onderdeel uitmaken van het verplegingsoproepsysteem. 

Bij aansluiting op kabeltelevisie is onderhandeling met de plaatselijke kabelexploitant over de 

aansluitings- en abonnementskosten geboden. In ongunstige gevallen, waarbij de berekening per 

aansluiting plaatsvindt en/of de verwachte abonnementsprijs fors kan toenemen, kan het plaatsen van 

een eigen antenne de voorkeur hebben. 

Personenzoeksystemen kunnen zelfstandig of in combinatie met verplegingoproepsystemen, 

storingsmelding, brandmelding, of andere systemen benut worden. Koppeling aan de telefooncentrale is 

in verband met de functionaliteit standaard. Bij aanleg van een nieuwe telefooncentrale of bij vervanging 

Cbz/nr 2472b-01 12


kan gedeeltelijke of gehele vervanging van de PZI-installatie door draadloze telefoontoestellen 

overwogen worden. 

Het gebruik van GSM toestellen in ziekenhuizen is met name vlak bij storingsgevoelige apparatuur af te 

raden. Een volledig verbod is vanuit praktische overwegingen steeds moeizamer, al was het maar 

omdat het onderscheid tussen een GSM toestel en een intern DECT toestel voor de doorsnee bezoeker 

niet te maken is. Bovendien is nieuwe apparatuur i.h.a. minder storingsgevoelig en kan overwogen 

worden de enkele apparaten die nog wel gevoelig zijn te vervangen. Aanbevolen wordt om op plaatsen 

die daarvoor in aanmerking komen het gebruik van GSM te verbieden middels aanwijzingen. Het 

management van de afdelingen kan hierin beslissen. 

De bouwkostennormen voor telefonie zijn gebaseerd op de basisvoorzieningen. 

Met de moderne, digitale centrales worden standaard reeds tal van faciliteiten meegeleverd. Faciliteiten 

die boven deze standaard-centrales uit gaan, zoals een uitgebreide kostentelling, wachtrijsystemen en 

extra toestelaansluitingen, kunnen tot aanzienlijk hogere kosten leiden dan begrepen is in de 

bouwkostennorm. Het gebruik van de telefooncentrales voor computerverbindingen is, met name bij 

buitenlocaties, bij beperkt gebruik mogelijk. Extra kosten voor telefooncentrales als gevolg van 

faciliteiten welke boven de standaard uitgaan, kunnen niet ten laste worden gebracht van de investering 

voor het bouwplan. Het gebruik van nieuwe ontwikkelingen zoals Unified messaging kan de 

bereikbaarheid aanzienlijk verbeteren. 

Bij voorzieningen ten behoeve van patiënten, zoals telefoon, internet en TV bij het bed, wordt er vanuit 

gegaan dat de gemaakte kosten terugverdiend worden middels verhuur van deze faciliteiten. De kosten 

hiervoor vallen dus niet onder de bouwkostennorm. Het is mogelijk om de exploitatie in eigen hand te 

houden of uit te besteden. Hierbij moet worden aangetekend dat het gebruik van GSM toestellen die 

door de bewoners/patiënten worden meegebracht toeneemt waardoor dure voorzieningen van de 

instelling niet meer rendabel zijn. 

De aanleg van een datanet ten behoeve van informatievoorziening behoort tot de bouwkosten. Het 

betreft de leidingen en de apparatuur tussen de contactdozen. Uit functionele en kostenoverwegingen 

dienen deze netwerken een "open" karakter te hebben. Netwerken met mogelijkheden voor 

transportsnelheden tot 100 Megabit per seconde (categorie 5) kunnen inmiddels binnen de normstelling 

worden gerealiseerd. 

Met deze netwerken kan een maximale flexibiliteit worden bewerkstelligd, zodat zowel dataverkeer als 

ander verkeer, zoals telefoon- of video, gebruik kan maken van dezelfde bekabeling en aansluitingen 

relatief eenvoudig gewisseld kunnen worden. 

Ten aanzien van de omvang van de netwerken zijn aanvragen er soms op gericht om in een 

aanzienlijke redundantie (overaanbod) van mogelijkheden te voorzien. Hierbij kan het aantal 

contactdozen tot een factor vier maal zo groot zijn als het daadwerkelijk benodigde aantal. Dit heeft 

voordelen bij verhuizingen en uitbreidingen omdat dan geen kosten voor bekabeling gemaakt hoeven te 

worden. Het is echter de vraag of de hiermee gemoeide - niet geringe - meerinvestering verantwoord is, 

omdat het bij aanleg vaak al duidelijk is dat de eerstkomende jaren geen gebruik van diverse 

mogelijkheden zal worden 

ge-maakt. Gezien de snelle ontwikkelingen op dit gebied zoals draadloze aansluitingen is het bovendien 

de vraag of de thans aangelegde netwerken over vijf jaar nog aan de dan gestelde specificatie zullen 

Cbz/nr 2472b-01 13


voldoen. Aldus is het nut van deze meerinvesteringen onzeker, terwijl de kapitaallasten wel vanaf het 

begin meetellen. 

In de bouwkostennorm is voorzien in een datanetwerk dat voldoende, doch geen redundantie 

(overaanbod) aan mogelijkheden biedt. 

Integratie van data en telefonie (voice over IP) is uit betrouwbaarheidsoverwegingen momenteel sterk af 

te raden. Er bestaan wel diverse mogelijkheden om vaste verbindingen voor zowel data als telefonie te 

benutten. 

Na de publicatie van de nieuwe normen voor de brandveiligheid (65), welke verbonden zijn aan fase 2 

van het Bouwbesluit, bestaat nog steeds een onzekere situatie ontstaan met name omdat dit deel van 

het Bouwbesluit nog steeds niet officieel van kracht is. 

In de praktijk resulteert dit in een normstelling die door de plaatselijke brandweer wordt bepaald. Deze 

kan zich beroepen op de nieuwe norm, het oude concept van de NEN 3897 of andere geschriften. Geen 

van deze heeft thans een wettelijke status. Geadviseerd wordt om zoveel mogelijk te bekijken of de door 

de brandweer vereiste technische maatregelen reëel zijn. In overleg met de brandweer dient het geheel 

van bouw, organisatie en installatie in ogenschouw te worden genomen. Extreme technische eisen, 

zoals de toepassing van deurdrangers op alle deuren van de subcompartimenten, die het functioneren 

van de instelling negatief beïnvloeden en kostenverhogend werken, zouden in dat verband vermeden 

kunnen worden. 

Voor de bliksembeveiliging geldt als uitgangspunt een afleiderinstallatie conform de eisen in de NEN 

1014. 

In 1996 is door het Ministerie van Binnenlandse Zaken het rapport "handboek veilige zorginstellingen" 

uitgebracht. Hierin worden aanbevelingen gedaan voor het aanbrengen van voorzieningen ter verhoging 

van de veiligheid. 

Het gaat hierbij niet direct om het investeren in techniek ter voorkoming van materiële schade, maar 

vooral ter verhoging van het veiligheidsgevoel van patiënten en personeel. 

Ten aanzien van de elektrotechniek gaat het met name om de volgende installaties: 

- het aanbrengen van verlichting, camera's en bewegingsdetectoren; 

- het aanbrengen van een toegangscontrolesysteem met elektrische sloten en toegangspasjes. 

De te nemen maatregelen verschillen, afhankelijk van de ligging en de lay-out van de gebouwen. De 

bouwkostennorm maakt een beperkt aantal maatregelen mogelijk. 

In de kostennorm is rekening gehouden met de toepassing van liften (66). De liften dienen te voldoen 

aan de daarvoor geldende normen zoals de NEN 1010 en het liftbesluit. Ze moeten voldoende groot 

zijn, de gelijkstelling moet zodanig zijn dat er geen drempels ontstaan en de bedieningsknoppen voor 

rolstoelgebruikers moeten bereikbaar zijn. 

Het aantal liften wordt bepaald aan de hand van de te verwachten gemiddelde wachttijd. Gemiddelde 

wachttijden tot 1 minuut zijn acceptabel. Gestreefd wordt naar waarden tussen de 30 en de 50 seconden. 

Ten aanzien van het onderhoud is het aan te bevelen om bij de aanbiedingen van installaties een 

onderhoudscontract in beschouwing te nemen. Hierbij wordt er vanuit gegaan dat storingen voldoende 

snel hersteld kunnen worden, waarmee de continuïteit van vitale voorzieningen gewaarborgd is. 

Cbz/nr 2472b-01 14


Vaste voorzieningen elementen (71) tot en met (76) 

Deze elementen zijn begrepen in de rubriek 1.4. "Vaste inrichtingen". 

In het sanitair zijn opgenomen alle sanitaire toestellen, kranen en sifons inclusief montage, maar 

exclusief de toe- en afvoerleidingen. In het sanitair zijn ook de bedpanspoelers opgenomen. 

Toepassing van waterbesparingstechnieken is gebruikelijk evenwel onder voorwaarde van behoud van 

comfort en handhaving van hygiëne-eisen. Ter bescherming tegen geluid van sanitaire installaties wordt 

de NEN 1070 gehanteerd. 

Het vast meubilair staat in nauwe relatie met de bouwkundige voorzieningen en de losse inventaris. 

In het overig vast meubilair zijn de patiëntenkastwanden op de beddenkamers, balies, keukenblokken 

en dergelijke opgenomen, welke tot het standaard leveringspakket van een fabrikant behoren. 

Tot de grootkeukeninstallaties wordt alle keukenapparatuur gerekend. Serviesgoed en losse kleine 

apparatuur behoren tot rubriek 3.0. "Inventaris". 

Vaste medische inrichtingen, waaronder operatietafels en -lampen, zoals opgenomen onder element 

72.2 van de Elementenmethode, zijn niet begrepen in rubriek 1.4. 

De investeringen voor deze voorzieningen vallen onder de Richtlijnen voor investeringen in medische en 

overige inventarissen (zie ook hoofdstuk 7.4). 

Terreinvoorzieningen elementen (90.0) tot en met (90.8) 

De terreingrootte en de grondgesteldheid spelen bij de kosten een grote rol. 

In de kosten voor de terreinvoorzieningen zijn de kosten voor terreinleidingen opgenomen. Eventuele 

warmtetransportleidingen (in uitzondering voorgestaan) dienen qua kosten apart te worden opgevoerd, 

en staan in nauwe relatie met de werktuigkundige voorzieningen. 

In de norm is geen rekening gehouden met luxe metselwerk-, water- en vijverpartijen en kunstmatig 

aangelegde niveauverschillen op het terrein. In algemene zin dient bij het opstellen van 

terreininrichtingsplannen enige soberheid te worden betracht. 

De parkeervoorzieningen kunnen worden gerelateerd aan de door het College vastgestelde maatstaven 

voor deze voorzieningen. Indien de bouw van een parkeergarage noodzakelijk is, bijvoorbeeld vanwege 

een te geringe beschikbare terreingrootte, dienen deze uit parkeergelden te worden bekostigd. In de 

investeringskosten is vanuit de WZV-vergunning echter wel een bijdrage mogelijk, die gelijk is aan de 

investeringskosten voor de aanleg van reguliere parkeerplaatsen op het terrein. Voor deze toerekening 

kan worden uitgegaan van een bedrag van ƒ 3.500,-- per parkeerplaats. 

Ten aanzien van terreinleidingen ten behoeve van elektronische installaties wordt geadviseerd om 

zoveel mogelijk mantelbuizen toe te passen zodat de leidingen in een later stadium gemakkelijk kunnen 

worden. 

Cbz/nr 2472b-01 15


1.4. Kostenverdeelsleutel 

Voor de afsplitsing van de bouwkosten naar gebruik bestaat een vrij duidelijke omschrijving van de 

verdeling van de kosten. Om financieel onderscheid te kunnen maken tussen de bouwkosten voor 

verschillende participanten dient een verdeelsleutel te worden gehanteerd. Deze verdeelsleutel is 

gebaseerd op de verhouding van het gebruik van een aantal vierkante meters vloeroppervlakte. 

Eerst worden de definities en verdelingsafspraken van de bouwkosten toegelicht. Vervolgens worden de 

grondkosten behandeld. 

Grondkosten 

De grondkosten worden verdeeld over alle gebruikers naar rato van hun vloeroppervlakte, ongeacht de 

bouwlaag waarop de gebruiksfuncties gelegen zijn. 

Omdat in de praktijk steeds zal moeten worden beoordeeld of de te maken kosten onderdeel uitmaken 

van de verdeelsleutel, geldt daarbij twee toetsingscriteria: 

− Toerekenbaarheid: er bestaat een causaal verband met daadwerkelijk voor de locatie gemaakte 

kosten. 

− Proportionaliteit: als meerdere gebruikers profijt hebben van de voorziening, worden de kosten naar 

rato verdeeld. 

Bouwkosten 

Om bouwkostengegevens te genereren, die aansluiten bij de onderwerpen van besluitvorming tijdens 

het maken van bouwplannen, wordt gebruik gemaakt van de indeling volgens de voornorm NVN 2634: 

"Begrotingen van bouwkosten. Termen, definities en regels voor het overdragen van gegevens over 

kosten en kwaliteitsaspecten." Binnen een hoofdindeling, die direct aansluit bij de Nederlandse 

bouwpraktijk, wordt in deze voornorm gebruik gemaakt van de elementenindeling volgens NL-SfB (de 

"Elementenmethode '91" van de Stichting Bouwkwaliteit). Niet alle bouwkosten zijn direct toe te wijzen 

aan de bouwkundige elementen. Sommige kostencomponenten betreffen de algemene bedrijfsvoering, 

de inrichting van de bouwplaats of het management op de bouwplaats. Deze kosten worden apart 

vermeld of naar rato van de elementgebonden kosten omgeslagen over de elementen. 

Gebruiksfuncties 

Het Bouwcollege hanteert als referentiekader bij de toetsing van plannen de zogenaamde 

functiegroepen, zoals die o.a. terug zijn te vinden in de bouwmaatstaven. Om snel een eerste indruk te 

krijgen van de functies en achtergronden van bouwmaatstaven kunt u de brochure "Bouwmaatstaven 

zorgsector" raadplegen. Daarin wordt in vogelvlucht een impressie gegeven van de rol van 

bouwmaatstaven bij het voorbereiden van bouwprojecten in de zorgsector. Deze brochure is te vinden 

op de internetsite van het Bouwcollege: www.bouwcollege.nl 

Gebruiksfunctie en elementen: uitwerking in projectdelen 

Bouwkundige elementen zijn gedefinieerd naar hun bouwkundige functies. Deze functies hebben een 

wezenlijk ander karakter dan de gebruiksfuncties. Meestal zal een element een bouwkundige functie 

hebben die ten goede komt aan een gebruiksfunctie. Veel elementen komen ook ten goede aan 

Cbz/nr 2472b-01 16


verschillende gebruiksfuncties tegelijk. Het probleem van het gelijktijdig toepassen van verschillende 

classificaties. Dit is op te lossen door de opzet van "projectdelen" zoals hieronder wordt toegelicht. 

1. Basis-units gebruiksfuncties 

Om verdelingsafspraken te kunnen maken die in alle bouwvormen gebruikt kunnen worden wordt uit 

gegaan van meer dan één bouwlaag (zie tekening op laatste pagina). Het gebouw wordt in beginsel 

gezien als een verzameling gebruiksfuncties die naast elkaar en op elkaar gesitueerd kunnen zijn. 

Het eerste uitgangspunt bij de verdeling van de bouwkundige elementen over de gebruiksfuncties is, dat 

bouwkundige elementen die uitsluitend ten dienste staan van één gebruiksfunctie, aan die 

gebruiksfunctie worden toegerekend. 

Verdere afspraken worden aan de hand van illustraties op de laatste pagina toegelicht. 

Verdelingsafspraken verticaal 

In de verticale doorsnede is te zien dat een gebruiksfunctie aan de onderzijde wordt begrensd door de 

vloerafwerking. Dat wil zeggen dat de op de constructieve vloer aanwezige cementdekvloer of de 

vloertegels aan de onderzijde nog juist tot de functie gerekend worden, maar de constructieve vloer zelf 

niet meer. Aan de bovenzijde wordt de constructieve vloer, die daar de functie begrenst, wel tot de 

gebruiksfunctie gerekend. 

Op deze manier zijn in verticale zin gebruiksfuncties onbeperkt te schakelen, waarbij zonder meer 

duidelijk is welke bouwkundige elementen tot een bepaalde gebruiksfunctie behoren en welke tot de 

erboven of eronder gelegen gebruiksfunctie. Ook zijn de bouwkundige elementen, die tot een bepaalde 

functie behoren op deze manier in principe onafhankelijk van de bouwlaag (verdieping) waarop de 

betreffende functie gesitueerd is. 

Uitzondering op dit laatste wordt gevormd door een gebruiksfunctie die direct onder het dak van het 

gebouw is gelegen. Deze wordt aan de bovenzijde niet begrensd door een constructieve 

verdiepingsvloer, maar door een dakconstructie. Bij gebouwen met een plat dak kan deze 

dakconstructie erg veel op een constructieve verdiepingsvloer lijken (en zelfs in constructief opzicht 

daaraan gelijk zijn), maar in beginsel is de dakconstructie een ander bouwkundig element. Dit is 

natuurlijk helemaal duidelijk, wanneer de dakconstructie de vorm heeft van een hellend dak. 

Verdelingsafspraken horizontaal 

Wat betreft de verdelingsafspraken betreffende de bouwkundige elementen, die twee verschillende 

gebruiksfuncties van elkaar scheiden, worden "gebouwinstallaties" op dezelfde manier benaderd als de 

"basis-units". Voor verkeersvoorzieningen gelden in horizontale zin afwijkende regels, die uit het 

onderstaande zullen blijken. 

Zoals aangegeven in de schematische plattegronden kunnen gebruiksfuncties in horizontale richting in 

principe grenzen aan een (andere) gebruiksfunctie, een buitenruimte of een verkeersruimte: 

− Bouwkundige elementen die de begrenzing vormen tussen twee functies worden aan ieder van die 

functies voor de helft toegerekend. 

− Bouwkundige elementen die de begrenzing vormen tussen een functie en een buitenruimte worden 

aan de functie toegerekend. 

− Bouwkundige elementen die de begrenzing vormen tussen een functie en een verkeersruimte 

worden aan de functie toegerekend. 

− Bouwkundige elementen die de begrenzing vormen tussen een verkeersruimte en een buitenruimte 

worden aan de verkeersruimte toegerekend. 

Cbz/nr 2472b-01 17


2. Verkeersvoorzieningen 

Een verkeersvoorziening is een ruimte respectievelijk een voorziening binnen een ruimte die dient voor 

de verkeersafwikkeling tussen verschillende ruimten van een gebruiksfunctie van een gebouw. 

De kosten van verkeersvoorzieningen worden in overeenstemming met hun "nut" over de 

gebruiksfuncties verdeeld. 

3. Fundering / onderbouw 

Aan de onderzijde van het gebouw worden alle bouwkundige elementen onder het niveau van de 

vloerafwerking van de onderste gebruiksfunctie gerekend tot het projectdeel "fundering en onderbouw". 

De kosten van dit projectdeel worden verdeeld over alle gebruiksfuncties naar rato van hun 

vloeroppervlakte, ongeacht de bouwlaag waarop de gebruiksfuncties gelegen zijn. De constructief 

meestal afwijkende begane grondvloeren (warmte-isolatie) veroorzaken op deze manier geen 

afwijkende kosten bij de op de begane grond gelegen gebruiksfuncties. 

4. Dak(afwerking) 

De bouwkundige elementen van het dak staan bovendien niet alleen ten dienste van de direct 

daaronder gelegen gebruiksfunctie maar van het gehele gebouw. Daarom wordt de dakconstructie niet 

toegerekend aan de eronder gelegen gebruiksfuncties, maar samen met de andere elementen van het 

dak (dakopeningen, dakafwerking) als een apart projectdeel onderscheiden. De kosten van dit 

projectdeel worden verdeeld over alle gebruiksfuncties naar rato van hun vloeroppervlakte. 

Om de kosten van verschillende gebruiksfuncties onafhankelijk van hun positie ten opzichte van het dak 

vergelijkbaar te maken, wordt (bij gebouwen in meer bouwlagen) altijd een constructieve 

verdiepingsvloer aan een gebruiksfunctie toegekend, of hij nu aanwezig is of niet. De kosten van 

projectdeel dak worden in dat geval bepaald onder aftrek van kosten van de (niet aanwezige) 

constructieve verdiepingsvloeren aan de bovenste bouwlaag. 

5. Gebouwinstallaties 

Bij gebouwinstallaties rekenen we niet alleen de installaties zoals gedefinieerd in de NEN 2580, maar 

ook eventueel aanwezige speciale installatieruimten. Installatieonderdelen, die functioneel bij meer dan 

een gebruiksfunctie horen, worden samen met de ruimten waarin zij zijn opgesteld als projectdeel 

behandeld. De kosten van gebouwinstallaties worden in overeenstemming met hun "nut" over de 

gebruiksfuncties verdeeld. 

6. Balkons en terrassen 

Bij bepaalde gebruiksfuncties worden ook buitenruimten toegepast. Deze kunnen afhankelijk van de 

verdieping waarop de functie gesitueerd is de vorm krijgen van een balkon of een terras. Om 

bouwkostenkengetallen van de gebruiksfunctie op verschillende bouwlagen met elkaar vergelijkbaar te 

maken, zijn de balkons en terrassen in een apart projectdeel ondergebracht. 

Cbz/nr 2472b-01 18


tabel samenvatting projectdelen 

1 Basis-units gebruiksfuncties 1 WZV-functies 

2 Niet-noodzakelijke bestanddelen (zie 

omschrijving zie bijlage 2) 

2 Verkeersvoorzieningen Trappenhuizen 

Buitentrappen / vluchttrappen 

Liften 

Galerijen 

3 Fundering en onderbouw 

Terrein 

Alle bouwkundige delen onder het niveau van 

de vloerafwerking van de onderste bouwlaag / 

gebruiksfunctie. 

4 Dakafwerking Bouwdelen boven de constructieve dakvloer 

(respectievelijk meerprijs complete kap/dak 

t.o.v. verdiepingsvloer) inclusief aansluitingen 

op gevels en dergelijke. 

5 Gebouwinstallaties Installatie-onderdelen 

Bouwkundige elementen 

6 Balkons 

Terrassen 

Verticale doorsnede 

Functie 

Omdat toepassing van balkons of terrassen bij 

diverse functies samenhangt met de ligging op 

de begane grond of verdieping worden deze 

apart gehouden. 

Dakafwerking 

(Kop)gevel 

Fundering / onderbouw 

Cbz/nr 2472b-01 19


Plattegronden 

Verkeersruimte 

Functie Functie 

Functie 

Buitenruimte 



Functie 



Functie 


Functie 


Cbz/nr 2472b-01 20 

Functie


BIJLAGE 2 

RELEVANTE WZV- EN OVERIGE REGELGEVING 

Deze bijlage behandelt in het kort de voor de Bouwkostennota relevante WZV-regelgeving. In paragraaf 

1 wordt een overzicht gegeven van de verschillende toestemmingsprocedures, waaronder de reguliere 

procedure en de meldingsprocedure. In paragraaf 2 komt de aanbesteding aan de orde. In paragraaf 3 

wordt het fenomeen inbrengverplichting en de berekeningssystematiek ervan besproken. In paragraaf 4 

komen vervolgens enkele circulaires aan de orde. 

Voor verdere informatie met betrekking tot WZV-regelgeving verwijzen wij u naar de website van het 

Bouwcollege. Een nadere omschrijving van taken, kaders en procedures vindt u in het door het 

Bouwcollege uitgebrachte Compendium, welke tevens integraal op de website van het Bouwcollege is 


Inleiding 

Per 1 januari 2000 is het onderdeel van de Wet uitvoeringsorganen volksgezondheid (WUV) 1 in werking 

getreden 2 , waardoor het College voor ziekenhuisvoorzieningen is omgevormd tot een zelfstandig 

bestuursorgaan genaamd College bouw ziekenhuisvoorzieningen (het Bouwcollege). Als gevolg van de 

omvorming heeft een wijziging in het takenpakket van het Bouwcollege plaatsgevonden, die een 

verschuiving van de nadruk op adviserende naar besluitvormende taken meebrengt. Het Bouwcollege 

geeft zelf beschikkingen af over verzoeken om goedkeuring van het programma van eisen, het 

schetsontwerp en de bestedingsgerede stukken, terwijl het Bouwcollege voorheen met betrekking tot 

deze fasen adviseerde aan de Minister. Daarnaast hoort vanaf 1 januari 2000 ook het goedkeuren of 

gewijzigd vaststellen van de eindafrekening tot de taken van het Bouwcollege. Tenslotte doet het 

Bouwcollege zelfstandig meldingstoetsen af, terwijl het College dit voorheen namens de Minister deed. 

In de circulaire “Informatieverschaffing gevolgen inwerkingtreding van de WUV” d.d. 29 juni 2000, 

kenmerk Z/PB-2055458, wordt onder meer nader op de omvorming van het Bouwcollege en de 

daarmee samenhangende gewijzigde taken en bevoegdheden ingegaan. 

In genoemde circulaire wordt tevens ingegaan op een overgangsregeling. Op grond van de WUV is als 

overgangsregeling in de Regeling toestemmingsprocedures WZV opgenomen, dat de Minister beslist 

over aanvragen om goedkeuring van programma’s van eisen, schetsontwerpen, bestedingsgerede 

stukken en eindafrekeningen, waarover het Bouwcollege vóór 1 januari 2000 advies aan de Minister 

heeft uitgebracht. 

1 Wet van 27 maart 1999 tot Wijziging van de Ziekenfondswet, de Wet tarieven gezondheidszorg en de Wet 

ziekenhuisvoorzieningen in verband met wijzigingen in de taak, samenstelling en werkwijze van de in die wetten 

geregelde bestuursorganen, alsmede wijziging van andere wetten in verband daarmee (uitvoeringsorganen 

volksgezondheid)(Staatsblad 1999 nummer 185). 

2 Besluit van 3 november 1999, houdende vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van enige bepalingen van de 

Wet uitvoeringsorganen volksgezondheid (Staatsblad 1999, 471). 

Cbz/nr 2472b-01 21


Op per 1 januari 2000 niet beadviseerde aanvragen beslist het Bouwcollege. Goedkeuringsaanvragen 

die vanaf 1 januari 2000 door de Minister van VWS zijn ontvangen, worden ter afhandeling 

overgedragen aan het Bouwcollege. 

Daarnaast is door de Minister van VWS op 13 juli 2000 een collectieve beschikking uitgevaardigd, 

kenmerk Z/PB-2082283, die regelt dat voor vergunningen die vóór 1 januari 2000 zijn verleend, de 

voorschriften met betrekking tot aanbestedingsresultaten, meer- en minderwerk en de eindafrekening, 

aldus moeten worden gelezen dat hiervoor goedkeuring is vereist van het Bouwcollege in plaats van de 

Minister van VWS. 

Met Koninklijk Besluit van 1 juli 2001 is tenslotte de inwerkingtreding van de resterende nog niet 

inwerking getreden bepalingen van de WUV geregeld, betrekking hebbend op de formele overdracht 

van de bevoegdheid van de verlening van de WZV-vergunning door de Minister van VWS aan het 

Bouwcollege. 

Cbz/nr 2472b-01 22


2.1. Toestemmingsprocedures 

Reguliere toestemmingsprocedure 

Alvorens een vergunning voor de bouw van een ziekenhuisvoorziening wordt afgegeven, doorloopt een 

bouwaanvraag een wettelijk omschreven advies- en toestemmingsprocedure. 

De procedure valt in twee delen uiteen: 

1. een planmatige beoordeling (de verklaringsfase); 

2. de bouwkundig-functionele beoordeling. 

De procedure is nader geregeld in de Regeling toestemmingsprocedures WZV en het Besluit uitzondering 

toestemmingsprocedures WZV. 

In de verklaringsfase wordt getoetst aan de Beleidsregels ex WZV. In de Beleidsregels zijn landelijke 

normeringen voor de toegestane capaciteit - de zogenaamde genormeerde behoefte - opgenomen. 

In de verklaringsfase en meer in het bijzonder in de volgende drie fasen, waarin het bouwplan steeds 

verder is uitgewerkt, wordt tevens de bouwkundig-functionele opzet van het bouwplan getoetst. Deze 

fasen zijn: 

- het programma van eisen (niet-verplichte fase, tenzij voorgeschreven in de verklaring); 

- het schetsontwerp; 

- de bestedingsgerede stukken (niet-verplichte fase, tenzij voorgeschreven in beschikking over het 

schetsontwerp). 

In deze fasen wordt beoordeeld of de beoogde bouw doelmatig is, geen voorzieningen bevat welke een 

niet-noodzakelijk bestanddeel van de inrichting vormen, alsmede of het bouwplan niet leidt tot te hoge 

tarieven (artikel 15, tweede lid, van de WZV). Deze criteria zijn verder uitgewerkt in de Regeling 

bouwmaatstaven WZV. 

Zoals opgemerkt is met Koninklijk Besluit van 1 juli 2001 de inwerkingtreding van de resterende nog niet 

inwerking getreden bepalingen van de WUV geregeld, betrekking hebbend op de formele overdracht 

van de bevoegdheid van de verlening van de WZV-vergunning door de Minister van VWS aan het 

Bouwcollege. Verzoeken om verlening van de vergunning moeten voortaan zowel worden ingediend als 

worden gericht aan het Bouwcollege dat over deze verzoeken zal beslissen. 

Als gevolg van de formele overdracht van de beslissingsbevoegdheid inzake de WZV-vergunning op 

1 juli 2001 is de Regeling toestemmingsprocedures WZV gewijzigd (Stcrt. 2001, 121). 

Voor initiatiefnemers zal naar verwachting een behoorlijke tijdwinst worden gerealiseerd doordat de 

behandeling van schetsontwerp en vergunning, alsook bestedingsgerede stukken en vergunning 

tot één procedure wordt gecomprimeerd. 

Na afgifte van de vergunning houdt het Bouwcollege toezicht op de uitvoering van de bouw. Dit houdt 

onder meer in dat het Bouwcollege de aanbestedingsresultaten, meer- en minderwerk en de 

eindafrekening beoordeelt. 

Cbz/nr 2472b-01 23


Het Bouwcollege is voornemens een controleprotocol eindafrekening WZV-projecten te ontwikkelen, 

waarvan een model accountantsverklaring eindafrekening WZV-vergunningen deel uitmaakt. 

Verpleeg- en verzorgingshuizen 

Per 1 januari 2001 is de WZV ook van toepassing op verzorgingshuizen. Vanaf die datum gelden 

nieuwe beleidsregels voor verzorgingshuizen en gewijzigde voor verpleeghuizen. Als ‘bouwmaatstaf’ 

voor de verzorgingshuizen geldt het Referentiekader Verzorgingshuizen 2001. Volgens het 

Referentiekader Verzorgingshuizen vindt realisering van een initiatief in beginsel plaats binnen de 

kostennormen. Deze kostennormen vormen de maximaal toegestane investeringskosten die voor 

verrekening in het tarief ex WTG in aanmerking komen. 

Vooruitlopend op de overdracht van de beslissingsbevoegdheid inzake de WZV-vergunning was het 

Bouwcollege met terugwerkende kracht tot 1 januari 2001gemandateerd besluiten te nemen inzake 

vergunningen voorzover het verpleeg- en verzorgingshuizen betrof. Dit gebeurde op basis van de 

Regeling WZV-procedures verzorgings- en verpleeghuizen d.d. 1 mei 2001, kenmerk DVVO/DB-U- 

2173431. 

Deze mandaatconstructie is echter komen te vervallen door de formele overdracht van de 

beslissingsbevoegdheid inzake de WZV-vergunning op 1 juli 2001. Net als voor de overige sectoren 

heeft het Bouwcollege vanaf die datum ook voor verpleeg- en verzorginshuizen de formele bevoegdheid 

tot verlening van de vergunning. 

Zoals opgemerkt is de Regeling toestemmingsprocedures in verband met de bevoegdheidsoverdracht 

aangepast. Voor verpleeg- en verzorgingshuizen is als gevolg van bovengenoemde mandaatconstructie 

reeds eerder een aantal wijziging in de Regeling toestemmingsprocedures doorgevoerd. De bepalingen 

die betrekking hadden op de mandatering van de vergunningverlening zijn uiteraard komen te vervallen, 

maar een aantal wijzigingen is nog steeds relevant. Zo geldt specifiek voor verpleeg- en 

verzorgingshuizen: 

- wijziging verklaringsfase 

De verklaringsfase - de principiële of planmatige beoordeling - speelt zich voor een deel buiten de 

WZV af. 

Bij indiening moet de aanvraag vergezeld gaan van het standpunt van het desbetreffende 

zorgkantoor omtrent de noodzaak van de voorgenomen intramurale zorgverlening of de voortzetting 

daarvan (art. 2, lid 2 Regeling toestemmingsprocedures). Dit is dus een indieningsvereiste. 

Prioritering is niet een strikt indieningsvereiste, maar het zorgkantoor moet in dat geval ook het 

standpunt over de aanvraag van de regionale partijen vermelden. 

De planmatige beoordeling door het Bouwcollege zal dus een ander karakter hebben dan 

gebruikelijk. In de regel zullen de bestedingsvoorstellen/prioriteitenlijsten de leidraad vormen voor de 

planmatige beschouwing en de behoeftebepaling. In beginsel wordt dus voor geprioriteerde 

projecten de verklaring verleend (een beperkte afwijking van de beleidsregels zou acceptabel zijn). 

Voor uitbreidingsinitiatieven bestaan prioriteitenlijsten, voor instandhoudingsinitiatieven (vooralsnog) 

niet. Voor het afgeven van de verklaring blijft uiteraard in wezen het behoeftecriterium gelden. De 

behoefte aan de beoogde bouw moet aannemelijk worden gemaakt aan de hand van de 

Beleidsregels Verpleging & Verzorging. Deze Beleidsregels verwijzen voor de behoeftebepaling weer 

naar de bestedingsvoorstellen van zorgkantoren, zodat de cirkel rond is: voor het Bouwcollege zijn 

de bestedingsvoorstellen maatgevend voor de behoeftebepaling. 

Cbz/nr 2472b-01 24


- Verkorte procedure voor verzorgingshuizen 

Verzorgingshuizen kunnen voor instandhoudingsprojecten geen gebruik maken van de zgn. 

meldingsregeling.Formeel vallen ze wel onder de regeling, maar feitelijk bouwen ze geen 

trekkingsrechten op. Om toch tot vereenvoudiging van procedures te komen wordt voor deze 

projecten de verkorte procedure (vkp) ingevoerd. 

In het Besluit uitzondering toestemmingsprocedures wordt een nieuw art. 3 ingevoegd: een 

verklaring is niet vereist voor instandhoudingsbouw, met een maximum aan investeringskosten van ƒ 

4000,- excl. BTW per plaats en per periode van 12 maanden. Bovendien wordt de 

beoordelingstermijn van het schetsontwerp (onder samenvoeging met de vergunningverlening) 

teruggebracht tot dertien weken. Voor deze projecten gelden de criteria van art. 15, tweede lid, WZV: 

doelmatigheid, noodzakelijke bestanddelen en verantwoord tariefsgevolg. 

Meldingsprocedure 

Om te voorkomen dat voor alle bouwprojecten, ongeacht aard en omvang, de volledige 

vergunningprocedure gevolgd moet worden, zijn in de WZV naast de verkorte procedure voor 

verzorgingshuizen, andere uitzonderingsmogelijkheden gecreëerd. Op grond van artikel 6 kan de 

vergunningplicht worden opgeheven voor door de minister te bepalen projecten. 

De instelling kan in deze gevallen volstaan met een kennisgeving aan het Bouwcollege 

(meldingsprocedure). Vanaf 1 januari 1996 3 is een nieuwe meldingsregeling van kracht geworden. De 

oude meldingsregeling en de oude verkorte procedure zijn vanaf dezelfde datum komen te vervallen. 

De nieuwe meldingsregeling is van toepassing op alle WZV-voorzieningen, uitgezonderd academische 

ziekenhuizen en verzorgingshuizen. Met deze meldingsregeling is de verantwoordelijkheid voor de 

instandhouding, dat wil zeggen dat wat niet tot (vervangende) nieuwbouw en bestemmingswijziging 

wordt gerekend, primair bij de instellingen gelegd. Hieronder wordt de regeling in hoofdlijnen geschetst. 

Voor gedetailleerde informatie wordt verwezen naar de toelichting bij de meldingsregeling en een 

drietal circulaires van het Ministerie van VWS (d.d. 19 december 1995, 26 augustus 1996 en 25 

november 1997), waarin de melding nader is uitgewerkt. 

Kernpunt van de meldingsregeling is dat het vergunningvereiste voor instandhoudingsinvesteringen is 

komen te vervallen, voor zover deze het daartoe opgebouwde budget niet te boven gaan. 

De instellingen bouwen volgens de WTG-richtlijn instandhoudingsinvesteringen een budget op, in de 

vorm van trekkingsrechten, tot 50% van de nieuwbouwwaarde van de gebouwen (kosten grote 

renovatie). Deze richtlijn gaat, behoudens voor de instellingen voor verstandelijk gehandicapten, uit van 

een gedifferentieerd ingroeitraject: voor gebouwen die op basis van hun bouwkundige en functionele 

kwaliteit geacht worden relatief snel aan renovatie toe te zijn worden versneld middelen opgebouwd. 

Instandhoudingprojecten waarvoor krachtens de WTG-richtlijn voldoende middelen zijn opgebouwd 

moeten vooraf, door middel van een meldingsformulier worden ingediend bij het Bouwcollege, dat de 

meldingen op juistheid toetst. Eén van de indieningsvereisten is dat het project is opgenomen in een 

door de instelling opgesteld langetermijn huisvestingsplan. 

3 Regeling van 19 december 1995 tot wijziging van enkele uitvoeringsregelingen van de Wet ziekenhuisvoorzieningen in verband 

met een wijziging van het meldingsregime (Stcrt. 1995, 249). 

Cbz/nr 2472b-01 25


Bij de zogenaamde complexe projecten, dat wil zeggen instandhoudingsinvesteringen boven de 20 

miljoen voor de ziekenhuizen en 10 miljoen in de overige sectoren, geldt dat deze voordat zij als 

melding worden ingediend aan het Bouwcollege moeten worden voorgelegd. Het Bouwcollege voert ten 

behoeve van het instellingsmanagement een niet-bindende beoordeling uit. 

Instandhoudingsinvesteringen waarvoor onvoldoende trekkingsrechten zijn opgebouwd, zijn 

vergunningplichtig (ook al zouden deze uit andere bronnen gefinancierd kunnen worden). Bij deze 

projecten is de zogenaamde inbrengverplichting van toepassing. Alleen voor het bedrag waarmee de 

investeringskosten de opgebouwde trekkingsrechten overschrijden, ontstaat dan via de WZVvergunning 

recht op extra budgetaanpassing in het kader van de WTG. 

Op 22 juni 2000 heeft het Ministerie van VWS de circulaire “handhaving bij achteraf-meldingen 1996 en 

1997”, kenmerk Z/PB-2056806, uitgevaardigd. Op grond van deze circulaire zullen reeds gerealiseerde 

en/of reeds in uitvoering genomen projecten in de periode tussen 1 januari 1996 en 1 januari 1998, die 

vóór 1 januari 2002 zijn ingediend, toch in behandeling worden genomen en aan de overige criteria 

worden getoetst. 

Op 31 mei 2001, kenmerk Z/PB-2138208, heeft het Ministerie van VWS een circulaire over een nieuwe 

wijziging van de meldingsprocedure WZV uitgevaardigd. 

Het betreft een vereenvoudiging van de indiening van bouwinitiatieven. Deze vereenvoudiging houdt in 

dat bij de meldingsplicht een onderscheid wordt gemaakt tussen kleine aanpassingen en overige 

instandhoudingsinvesteringen. Voor beide soorten investeringen wordt voortaan en apart formulier 

gehanteerd. Voor als kleine aanpassingen gedefinieerde investeringen, investeringen die uitsluitend 

bekostigd worden uit het WTG beleidsregelonderdeel “jaarlijkse instandhoudingsinvesteringen”, wordt 

de mogelijkheid geboden ze geclusterd te melden bij het Bouwcollege. 

De geclusterde melding van de in enig kalenderjaar beoogde kleine aanpassingen moet vóór 1 juli van 

dat kalenderjaar plaatsvinden. De vereenvoudiging zit vooral in het feit dat de geclusterde initiatieven 

slechts globaal omschreven hoeven te worden. Voor geclusterd gemelde kleine aanpassingen wordt het 

principe van budgettair bouwen gehanteerd (zie circulaire FBZ/PBIZ/9685 van 20 augustus 1996). Dit 

betekent dat moet worden uitgevoerd wat is gemeld en dat het opgegeven investeringsbedrag niet mag 

worden overschreden. De verantwoording van deze initiatieven vindt plaats via de jaarrekening. 

De overige instandhoudingsinvesteringen die aan de gestelde eisen voor een melding voldoen, maar die 

niet voldoen aan de definitie van kleine aanpassing of die niet geclusterd worden ingediend, moeten 

afzonderlijk worden gemeld. De melding vindt plaats, via het daarvoor bestemde 

kennisgevingsformulier, bij het Bouwcollege en kan gedurende het hele jaar plaatsvinden. De 

afhandeling gebeurt op de tot nu toe gebruikelijke manier. 

Voor beide soorten meldingen geldt overigens dat eerst met de uitvoering van de melding kan worden 

gestart nadat het Bouwcollege de melding op juistheid heeft getoetst. 

In het kader van genoemde wijziging van de meldingsprocedure WZV is tevens een aantal 

uitvoeringsregelingen ex WZV gewijzigd. 

Zo is de invulling van het begrip ‘bestemmingswijziging‘ in het Besluit begripsomschrijvingen WZV voor 

alle sectoren gelijk: voor alle categorieën zal in het vervolg de definitie van de sectoren ziekenhuizen en 

verpleeghuizen gaan gelden. 

Cbz/nr 2472b-01 26


Voorheen gold voor de psychiatrische ziekenhuizen en zwakzinnigeninrichtingen en voor de (sector) 

overige voorzieningen een beperkter begrip, inhoudend dat voor genoemde categorieën de vervanging 

van de ene hoofdfunctiegroep door een andere vergunningplichtig was, terwijl voor de overige 

categorieën, mits er voldoende instandhoudingsmiddelen aanwezig waren, kon worden volstaan met 

een melding. Slechts als de bestemmingswijziging tevens een uitbreiding van het zorgniveau inhield, 

moest voor laatstgenoemde categorieën (ziekenhuizen en verpleeghuizen) ook een vergunning worden 

aangevraagd. 

Daarnaast is het begrip ‘nieuwbouw’ uit het Besluit begripsomschrijvingen WZV voor de ziekenhuizen 

gewijzigd. Dit begrip valt uiteen in (nieuwbouw)uitbreiding en (nieuwbouw)vervanging. 

In de praktijk van de meldingscirculaire blijkt over de toepassing van het begrip uitbreiding 

onduidelijkheid te bestaan. Vergunningplichtig is uitbreiding als het gaat om bouw die gericht is op de 

oprichting van een nieuwe ziekenhuisvoorziening of op de uitbreiding van het zorgniveau van een 

bestaande ziekenhuisvoorziening. Uitbreiding van het zorgniveau werd tot nu toe gemeten in bedden, 

plaatsen of functie-eenheden. Echter, met het oog op het oplossen van onaanvaardbare wachttijden, is 

besloten voor de ziekenhuissector de uitbreiding van het zorgniveau nog slechts te meten in bedden of 

plaatsen. 

Tevens werd opstelling en indiening van het langetermijn huisvestingsplan verplicht gesteld. Bij 

algemene maatregel van bestuur (op basis van artikel 22 WZV) zal de verplichting worden geregeld dat 

een instelling tenminste eens in de 4 jaar een langetermijn huisvestingsplan indient. 

Ook ten aanzien van huursituaties is het een en ander gewijzigd. De wijziging van de Beleidsregel 

instandhoudingsinvesteringen van het CTG impliceert voor huursituaties waarvoor geen 

trekkingsrechten worden opgebouwd dat voor investeringen in deze gebouwen geen 

instandhoudingsbudget kan worden aangewend. Er kan dus geen melding worden ingediend. 

Tenslotte kunnen nog worden genoemd de classificatie en de normatieve m². Binnenkort is de 

besluitvorming rond de classificatie van de infrastructuur in de (intramurale) zorg afgerond. Met 

betrekking tot de berekende normatieve m² heeft het Ministerie van VWS bepaald dat het CTG voortaan 

zelfstandig de mutaties zal bepalen, echter met uitzondering van de ziekenhuissector. 

Verkorte toestemmingsprocedures 

In de uitvoeringsvoorschriften van de WZV zijn naast de meldingsprocedure de ingekorte procedure en 

het budgettair bouwen als bijzondere procedures geïntroduceerd. Voor kleinschalige vervangende- en 

uitbreidingsbouw in de GGZ en de gehandicaptenzorg geïntroduceerd geldt bovendien een 

vereenvoudigde procedure die is beschreven in de circulaire van het Ministerie van VWS d.d. 26 

augustus 1996, (inzake wijziging van de meldingsregeling). 

De ingekorte procedure houdt in dat na de verklaring de bouwtoetsing beperkt wordt tot één fase, die 

van het schetsontwerp. De procedure is alleen mogelijk voor (vervangende) nieuwbouwprojecten en 

indien aan bepaalde informatie-eisen wordt voldaan. Deze eisen zijn uitgewerkt in de circulaire van het 

Ministerie van VWS d.d. 16 juli 1993. In de praktijk is de toestemmingsprocedure inmiddels zo 

vereenvoudigd dat de ingekorte procedure niet meer wordt gebruikt. 

Budgettair bouwen is een variant op de reguliere bouwbegeleidingsprocedure en kan op elk project worden 

toegepast. De procedure is nader uitgewerkt in de circulaire van 30 augustus 1996. 

Cbz/nr 2472b-01 27


Een keuze voor budgettair bouwen betekent dat het in de vergunning opgenomen bedrag voor de 

uitvoering van het bouwplan taakstellend is (alleen loon- en prijsstijgingen en rentekosten tijdens de 

bouw worden nagecalculeerd). Op grond van de toelichting behorende bij de Regeling 

toestemmingsprocedures WZV is op projecten vergelijkbaar met woningbouw, grondverwerving of sloop 

het principe van budgettair bouwen altijd van toepassing. 

De huidige procedure van beoordeling vooraf van de aanbestedingsresultaten en de bouwbegeleiding 

door het Bouwcollege vervalt daarbij. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de vergunning ligt 

(zowel financieel als kwalitatief) bij de initiatiefnemer. Deze dient zich achteraf over de uitvoering van de 

vergunning te verantwoorden door middel van toezending van de eindafrekening, voorzien van een 

accountantsverklaring en eventuele revisietekeningen. Op die wijze kan, naast de verantwoording voor 

de kosten, worden geverifieerd of het project overeenkomstig de vergunning is uitgevoerd. 

De bovengenoemde circulaire bevat een toespitsing van de procedure voor budgettair bouwen en een 

toetsingskader voor de beoordeling van de verzoeken tot budgettair bouwen. Voordat kan worden 

overgegaan tot budgettair bouwen, wordt door het Bouwcollege getoetst aan dit kader. Hierbij wordt 

onder meer gekeken naar de organisatie van het bouwproces, de kwaliteit van de uitvoering en de 

administratieve organisatie van het bouwinitiatief. 

Het bouwproces moet ten aanzien van voorbereiding (zowel intern als extern), uitvoering, bewaking van 

kwaliteit, kosten en voortgang zodanig verantwoord zijn georganiseerd, dat dreigende financiële 

tegenvallers tijdig kunnen worden gesignaleerd en zoveel mogelijk worden voorkomen. 

In de praktijk wordt bij kleinere initiatieven, maar in voorkomende gevallen ook bij grote initiatieven, 

ingestemd met budgettair bouwen zonder dat hiervoor van de initiatiefnemer specifieke informatie 

verlangd wordt. 

Cbz/nr 2472b-01 28


2.2. Inbrengverplichting 

Bij de totstandkoming van de meldingsregeling voor instandhoudingsbouw is een zogenaamde 

inbrengverplichting ingesteld voor vergunningplichtige projecten, dat wil zeggen dat de op grond van de 

WTG-Beleidsregel ‘instandhoudingsinvesteringen’ opgebouwde investeringsruimte in de vorm van 

trekkingsrechten, dient te worden aangewend ter (mede)financiering van de investering waarvoor 

vergunning wordt verkregen. 

Bij Besluit van 20 september 1999, Stcrt. 1999, 192 is de inbrengverplichting door de Minister van VWS 

gekwalificeerd als bouwmaatstaf: het niet kunnen voldoen aan de inbrengverplichting kan als 

onverantwoord tariefsgevolg leiden tot weigering van de vergunning. De nadere omschrijving van de 

weigeringsgrond is uitgemond in een methodiek ter berekening van de inbrengverplichting in concrete 

gevallen. Deze methodiek is op 8 januari 2001 door het Bouwcollege vastgesteld als bouwmaatstaf en 

toegevoegd als bijlage 0.02 aan de Regeling bouwmaatstaven WZV. De vereiste Ministeriële 

goedkeuring is op 27 februari 2001 verkregen. 

Een project kan worden gerealiseerd, hetzij door een melding, hetzij door middel van het met goed 

gevolg doorlopen hebben van de vergunningprocedure. In geval van een melding wordt het bedrag dat 

ten laste komt van de instandhoudingsmiddelen vermeld op het meldingsformulier 

(“kennisgevingsformulier”). In geval van een vergunningplichtig project wordt als regel in de verklaring 

aangegeven of op een initiatief al dan niet een inbrengverplichting van toepassing is. Indien dit 

inderdaad het geval is, zal in de vergunning het bedrag van de inbrengverplichting indicatief worden 

vastgesteld, waarbij wordt uitgegaan van de op dat moment aanwezige informatie. De definitieve hoogte 

van de inbrengverplichting wordt tenslotte bepaald in de door het Bouwcollege af te geven beschikking 

inzake de eindafrekening. 

In beginsel zal het definitieve bedrag van de inbrengverplichting gelijk zijn aan het in de vergunning 

reeds indicatief vastgestelde bedrag. 

Voor nadere informatie over de bepaling van de inbrengverplichting verwijzen wij u naar de derde 

meldingscirculaire van de Minister van VWS d.d. 25 november 1997, kenmerk FBZ/PBIZ 97633, 

alsmede naar de circulaire van het Bouwcollege d.d. 2 mei 2001, kenmerk 2338-01/Baa inzake 

informatievoorziening berekeningswijze inbrengverplichting (Stcrt. 2001, nr. 92). Op de website van het 

Bouwcollege is een spreadsheet opgenomen waarmee instellingen zelf de inbrengverplichting van een 

project kunnen berekenen. 

Cbz/nr 2472b-01 29


2.3. Aanbesteding 

In de circulaire van 8 augustus 1988 heeft de toenmalige Staatssecretaris van WVC zijn beleid kenbaar 

gemaakt inzake aanbesteding van bouwen installatiewerken. In deze circulaire wordt het beleid als 

volgt gedefinieerd: 

"Gelet op artikel 15, tweede lid, van de WZV is mijn beleid, met het oog op doelmatigheid en ter 

voorkoming van te hoge tarieven, erop gericht dat de prijsvorming van bouwen installatiewerken in 

concurrentie door middel van aanbestedingen tot stand komt. De in de voorschriften bij de vergunning 

en de voorafgaande documenten vermelde aanbestedingsvormen - overeenkomstig het Uniforme 

Aanbestedingsreglement - vloeien uit die visie voort en zijn mede ingegeven door aspecten van vrije 

mededinging en openbaarheid van handelen (fraudegevoeligheid)." 

Met de circulaire van 12 december 1996 is de werkingsduur van voornoemde circulaire (na eerdere 

verlenging in 1992) wederom met vier jaar verlengd. In deze circulaire is voorts ingegaan op de 

Europeesrechtelijke aspecten van het houden van aanbestedingen. 

Als het Europees aanbesteden niet van toepassing is, dan geldt de circulaire van 1988 voor de 

aanbesteding van werken. 

Bij het afgeven van beschikkingen in de diverse procedurestadia ex WZV wordt ten aanzien van de 

aanbesteding de volgende passage opgenomen: 

“Zoals u eerder bekend werd gemaakt, wordt met betrekking tot de bouwkundige en 

installatietechnische werken het houden van: 

a. aanbestedingen met voorafgaande selectie, dan wel 

b. onderhandse aanbestedingen na selectie 

noodzakelijk geoordeeld, een en ander overeenkomstig het Uniform Aanbestedingsreglement. Voor elke 

aanbesteding moeten tenminste 3 of 5 natuurlijke of rechtspersonen tot inschrijving worden 

uitgenodigd.” 

Bij het verlenen van de vergunning ingevolge voornoemde wet zal het voorafgaande hieraan als 

voorschrift worden verbonden. 

Ontheffingsmogelijkheid 

Indien in de praktijk zich situaties voordoen waarbij de voorgeschreven aanbestedingsmethodiek niet 

doelmatig is, is bij uitzondering ontheffing mogelijk van de verplichting tot aanbesteding. 

Deze uitzonderingsgevallen zijn in de circulaire van 1988 als volgt gedefinieerd: 

1. tijdnoodgevallen 

Doelmatigheidsmotief: de bouw mogelijk te maken indien de tijdspanne tussen het ontstaan van de 

bouwnoodzaak (aanvraag verklaring) en de start van de uitvoering zeer kort is; te denken valt aan 

circa 6 maanden; 

2. indien uitvoerende partijen reeds op de bouwplaats aanwezig zijn 

Doelmatigheidsmotief: kostenverlaging door bijvoorbeeld lagere bouwplaatskosten; 

3. renovatiewerken in bestaande gebouwen, met name wat installaties betreft 

Doelmatigheidsmotief: bekendheid met de bestaande situatie kan in voorkomende gevallen de 

doelmatigheid ten goede komen. 

Cbz/nr 2472b-01 30


Wil men een andere vorm van aanbesteden dan dient ontheffing van de voorgeschreven 

aanbestedingsmethodiek te worden verkregen van de Minister 

Voorbeelden van voorstellen om af te wijken, anders dan in de drie hiervoor genoemde situaties, zijn: 

a. bouwteamconstructies waarbij de aannemer in een vroeg stadium bij het voorbereidingsproces wordt 

betrokken; 

b. specifieke uitvoeringsdeskundigheid die elders niet te vinden is; 

c. kleine projecten in de woningbouwsfeer, die als eenvoudig te kenschetsen zijn. 

ad a. 

Wil dit een succes zijn, dan dient er aan een aantal voorwaarden te worden voldaan, met als 

belangrijkste een goede projectleiding en contractvorming tussen en met de bouwteam-partners. 

Aangezien er bij deze aanbestedingsmethodiek in de regel weinig concurrentie bestaat tussen 

uitvoerende partijen, heeft deze constructie veelal toch een prijsopdrijvend effect. In de 

gezondheidszorg blijken bouwteamconstructies (tot nu toe) niet de gewenste resultaten op te leveren. 

ad b. 

Specifieke uitvoeringsdeskundigheid kan wel eens nodig zijn voor bepaalde onderdelen, bijvoorbeeld 

funderingstechnieken. 

ad c. 

Kleine projecten, zoals sociowoningen, welke veelal in één bouwstroom van een groter woningbouwcomplex 

moeten worden ingepast. 

In het algemeen geniet het houden van een aanbesteding met voorafgaande selectie dan wel een 

onderhandse aanbesteding na selectie, waarbij voor elke besteding tenminste vijf bedrijven worden 

uitgenodigd, de voorkeur. 

Het verzoek daartoe dient te worden ingediend bij het Bouwcollege, waarbij het voordeel moet worden 

aangetoond. 

Circulaire van 12 december 1996 

In de circulaire van 12 december 1996 is ingegaan op de Europeesrechtelijke aspecten van het houden 

van aanbestedingen. 

Hierin wordt aangegeven dat elke instelling, aan de hand van de in de EG-richtlijn voor werken vermelde 

criteria voor een publiekrechtelijke dienst, zelf moet uitmaken of zij in de zin van de richtlijn is aan te 

merken als aanbestedende dienst. Indien een instelling niet als zodanig is aan te merken, dan blijft bij 

het plaatsen van een overheidsopdracht de UAR 1986 van toepassing. Een 

instelling, die wel als aanbestedende dienst is aan te merken, moet bij het plaatsen van een 

overheidsopdracht voor de uitvoering van een werk boven het in de EG-richtlijn voor werken vermeld 

drempelbedrag (5 mln. ECU), de desbetreffende EU-aanbestedingsregelgeving toepassen. 

In deze circulaire wordt voorts ingegaan op de inhoud, het werkingsbereik en de handhaving van de 

toepassing van de EG-richtlijn voor werken. 4 

4 Overigens zijn de Europese aanbestedingsrichtlijnen recent gewijzigd met Richtlijn 97/52. Deze wijziging heeft onder meer 

betrekking op het drempelbedrag, dat met deze wijziging namelijk op 5 mln. SDR ( Special Drawing Rights, de in de 

Cbz/nr 2472b-01 31


Inhoud 

Vanaf het drempelbedrag moeten aanbestedende diensten hun opdrachten vooraf publiceren in het 

"Supplement op het Publicatieblad van de Europese gemeenschappen" Door de verplichting voor de 

aanbestedende dienst om bekendheid te geven aan (objectieve) selectie- en gunningscriteria en door 

het verbod op discriminatoire technische voorschriften wordt een objectieve behandeling gewaarborgd. 

Daartoe zijn onder meer in de EG-richtlijn voor werken specifieke aanbestedingsprocedures 

voorgeschreven. 

De EG-richtlijn voor werken schrijft voor dat aanbestedende diensten hun opdrachten voor de uitvoering 

van werken vanaf bepaalde drempelbedragen volgens bepaalde procedures moeten publiceren en voor 

inschrijvers, ongeacht hun EU-nationaliteit, gelijke voorwaarden moeten hanteren. 

Aan de EG-richtlijn is een algemene non-discriminatie bepaling toegevoegd die voorschrijft dat 

aanbestedende diensten tegenover gegadigden en inschrijvers uit de Europese Unie even gunstige 

voorwaarden toepassen als tegenover gegadigden en inschrijvers uit derde landen die de GPA 

ondertekend hebben 5 . 

Reikwijdte 

De EG-richtlijn voor werken heeft betrekking op overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken. In 

de circulaire is aangegeven dat onder werken niet alleen gebouwen verstaan worden, doch evenzeer de 

activiteiten die onlosmakelijk onderdeel uitmaken van de bouwopdracht, zoals bijvoorbeeld 

architectuurdiensten of installatiewerken. 

Van een overheidsopdracht is sprake indien er sprake is van een schriftelijke overeenkomst onder 

bezwarende titel, gesloten tussen een aannemer enerzijds en een zogenoemde "aanbestedende dienst" 

anderzijds. 

Als aanbestedende diensten worden aangemerkt de Staat, zijn territoriale lichamen, publiekrechtelijke 

instellingen en verenigingen, gevormd door een of meer van deze lichamen of instellingen. 

De EG-richtlijn voor werken verstaat onder publiekrechtelijke instelling iedere instelling die: 

1. is opgericht met het specifieke doel te voorzien in behoeften van algemeen belang, andere dan die 

van industriële of commerciële aard, en 

2. rechtspersoonlijkheid heeft en 

3. waarvan hetzij (a) de activiteit in hoofdzaak door de Staat, de territoriale of andere publiekrechtelijke 

instellingen worden gefinancierd, hetzij (b) het beheer is onderworpen aan toezicht door deze 

laatsten, hetzij de leden van de directie, de raad van bestuur of van toezicht voor meer dan de helft 

door de Staat, de territoriale lichamen of andere publiekrechtelijke instellingen zijn aangewezen. 

wereldhandelsorganisatie gehanteerde rekeneenheid) is vastgesteld. Om de twee jaar worden de tegenwaarden in 

nationale valuta herzien. Voor de periode van 1 januari 1998 tot en met 31 december 1999 is het drempelbedrag van 5 

mln. SDR bepaald op 5.150.548 Ecu, dat wil zeggen 11.101.666 gulden. 

5 De GPA (overeenkomst inzake overheidsopdrachten) is in het kader van de wereldhandelsorganisatie WTO tot stand 

gekomen). Sinds de inwerkingstreding op 1 januari 1996 dient de GPA door Nederlandse aanbestedende diensten te 

worden toegepast. De GPA is door middel van de Richtlijn 97/52/EG geïmplementeerd in de bestaande Europese richtlijnen 

inzake aanbesteding. De GPA werd ondertekend door de EU, Canada, Israël, Japan, Korea, de Verenigde Staten en 

Zwitserland. 

Cbz/nr 2472b-01 32


De circulaire geeft niet aan of instellingen voor gezondheidszorg vallen onder het begrip 

publiekrechtelijke instelling. Instellingen zullen zelf moeten bepalen of zij op grond van de EGrichtlijnencriteria 

zijn aan te merken als publiekrechtelijke instellingen en derhalve bij het doen van de 

aanbestedingen voor de uitvoering van werken kunnen worden aangemerkt als aanbestedende dienst. 

Indien dit het geval is zullen zij conform één van de in de richtlijn vermelde procedures moeten 

aanbesteden. 

Overige aspecten aanbesteding 

Verdere regelgeving 

* Het Uniforme Aanbestedingsreglement (UAR 1986) regelt de procedure rond de aanbesteding van 

bouwwerken. 

* De Europese aanbestedingsrichtlijnen zijn voorts van toepassing op aanbestedingen door 

publiekrechtelijke instellingen boven bepaalde bedragen. Deze richtlijnen zijn geïmplementeerd in de 

Raamwet EEG-voorschriften aanbestedingen en het daarop gebaseerde Besluit 

Overheidsaanbestedingen. 

De UAR-EG-91 is een omzetting van de Richtlijn werken en omvat uitgewerkte vormen van 

procedures, zoals in deze richtlijn zijn omschreven plus een aantal aanvullende bepalingen. 

* De UAR-EG-91 hoeft niet bij alle aanbestedingen waarop de richtlijn van toepassing is verplicht 

toegepast te worden (deze geldt in hoofdzaak voor de rijksoverheid). Instellingen die onder de 

werking van de richtlijn vallen en waarop de UAR-EG-91 niet van toepassing is, kunnen er voor 

kiezen de bepalingen van de richtlijn te volgen óf die van het UAR-EG-91. Het UAR-EG-91 is 

praktisch beter te hanteren, maar verzwaart op een aantal plaatsen ook de verplichtingen van de 

aanbesteder. 

Selectie en uitnodiging 

Conform de vigerende vergunningvoorwaarden dienen - voor zover de Europese aanbestedingsregels 

niet van toepassing zijn - in de regel bij de aanbesteding tenminste vijf kandidaten per discipline (bouwkundig, 

werktuigbouwkundig en elektrotechnisch) te worden geselecteerd. Bij een aan te besteden bedrag 

onder de ƒ 5 mln. (€ 2,3 mln.) voor de sector ziekenhuizen, dan wel ƒ 3 mln. (€ 1,4 mln.) voor de 

overige sectoren, kan volgens de vergunningvoorwaarden worden volstaan met drie inschrijvers. 

Bij het kiezen van de tot een inschrijving toe te laten bedrijven worden - behalve bij een openbare 

aanbesteding - altijd selectiecriteria gehanteerd. 

Bij de aanbesteding met voorafgaande selectie en de onderhandse aanbesteding na selectie moeten 

potentiële gegadigden onder andere kunnen aantonen aan de criteria te voldoen. Het gaat bij de 

selectie om de vraag of de bedrijven die tot een prijsaanbieding worden toegelaten in staat zijn het werk 

naar behoren en binnen de gestelde termijn uit kunnen voeren. Overigens wordt vermeld dat bij een 

aanbesteding met voorafgaande selectie (volgens de UAR 1986 Hoofdstuk III) in de bekendmaking alle 

geschiktheidseisen en -gegevens vermeld moeten zijn. 

Bij een onderhandse aanbesteding na selectie (volgens de UAR Hoofdstuk V) geeft de aanbesteder op 

een door hem te bepalen wijze kennis van zijn voornemen een werk aan te besteden. Daarbij wordt 

vermeld aan welke eisen moet worden voldaan en welke gegevens moeten worden overgelegd om voor 

een uitnodiging tot inschrijving in aanmerking te kunnen komen. De aanbesteder bepaalt dan wie hij uitnodigt 

om op het werk in te schrijven. 

Cbz/nr 2472b-01 33


De aanbesteder verzendt de uitnodigingen tot inschrijving op het werk gelijktijdig aan alle 

gegadigden.Blijkens de UAR 1986 dient de uitnodiging een aantal gunningscriteria en -gegevens te 

bevatten waaraan voldaan moet worden om tot een inschrijving te kunnen komen. 

Om een scheiding aan te brengen tussen pre-contractuele fase (tot gunning) en contractuele fase (vanaf 

gunning) wordt in overweging gegeven deze scheiding ook door te voeren in de documenten. Dit betekent 

dat geschiktheidseisen en -gegevens of gunningscriteria en -gegevens niet in het bestek, maar in 

de bekendmaking of uitnodiging moeten worden opgenomen. 

Het kan tenslotte niet genoeg worden benadrukt dat de initiatiefnemer tijdens de planvoorbereiding zeer 

terughoudend moet zijn in een vroeg stadium in contact te treden met aannemers/gegadigden voor het 

betreffende project. Enerzijds om te voorkomen dat men zich in een vroeg stadium verplicht, anderzijds 

om het proces van prijsvorming te beïnvloeden. 

Aanbestedingsprocedure 

Bij de goedkeuring van de vergunning wordt als voorschrift gesteld dat de processen-verbaal van aanbesteding 

en de aanbestedingsresultaten met bijbehorende afschriften van de inschrijvingsbiljetten c.q. 

prijsaanbiedingen van de laagste inschrijvers dienen te zijn goedgekeurd alvorens een opdracht tot uitvoering 

mag worden verstrekt. 

De indiening van de aanbestedingsresultaten zal middels het aanvraagformulier Bouwbegeleiding voor 

de goedkeuring van de aanbestedingsresultaten moeten plaatsvinden. 

De vergelijking van de inschrijfsommen met de vergunningsbudgetten dienen daarbij te worden 

opgesteld overeenkomstig het formulier IV A "aanbestedingsgegevens". 

Ten behoeve van de beoordeling en goedkeuring van de aanbestedingsresultaten dient de aanvraag 

vergezeld van de bovengenoemde bescheiden bij het Bouwcollege te worden ingediend. 

Daarnaast dient een instelling die een werk aanbesteedt, met het oog op het toezicht op de naleving van 

het door de minister gevoerde aanbestedingsbeleid zoals verwoord in de circulaire van 12 december 

1996, de volgende informatie verschaffen: 

- een korte omschrijving van de opdracht; 

- de waarde van de opdracht; 

- de gehanteerde aanbestedingsprocedure (inclusief de redengeving); 

- de categorie van werken; 

- de nationaliteit van de aannemer aan wie de opdracht is gegund. 

Deze informatie is tevens relevant in verband met de verplichting van de minister om de Europese Commissie 

tweejaarlijks een overzicht omtrent het plaatsen van overheidsopdrachten toe te zenden. Het 

Bouwcollege is gevraagd de minister hierover periodiek te informeren. 

Gunning 

Er moet een keuze worden gemaakt aan welke van de bedrijven die een aanbieding hebben gedaan het 

werk zal worden gegund. Is de prijs doorslaggevend of spelen andere criteria een rol? Aangezien reeds 

een keuze is gemaakt van de bedrijven die een prijsaanbieding mogen doen, zal de hoogte van de prijsaanbieding 

veelal bepalend zijn. 

Cbz/nr 2472b-01 34


Wel kan worden opgemerkt dat ingeval sprake is van een nadelig aanbestedingsresultaat dit leidt tot het 

opstellen van een verschillen-analyse tussen de open begroting van de aannemer en de zogenaamde 

directiebegroting. 

Aan de hand hiervan kan worden onderzocht op welke onderdelen enige prijsbijstelling mogelijk is. 

Vooralsnog worden positieve aanbestedingsresultaten in mindering gebracht op het goedgekeurde investeringsbudget. 

Indien sprake is van (per saldo) een positief aanbestedingsresultaat (gemeten over de rubrieken 0.0 t/m 

1.5) is het - onder omstandigheden - mogelijk dat een deel van de aanbestedingsmeevallers gebruikt 

wordt voor bijvoorbeeld kwalitatieve aanpassingen in het afwerkingsniveau van het betreffende project 

of voor aanpassingen die leiden tot een lagere exploitatie. 

Het is overigens evident dat voor eventuele aanwending van het positieve bestedingsresultaat de goedkeuring 

van het Ministerie van VWS nodig is. 

Voordat men zich hiervoor verplicht dienen dan ook voorstellen ter goedkeuring via het Bouwcollege te 

worden voorgelegd. 

Cbz/nr 2472b-01 35


2.4. Overige relevante circulaires 

Overtredingen WZV 

Met circulaire van 10 april 1995 (Stcrt. 1995, 184) is het beleid kenbaar gemaakt inzake overtredingen 

WZV. In de circulaire is aangegeven wanneer sprake is van een overtreding van de WZV, wat in 

voorkomende gevallen van betrokkenen (o.a. instelling, ministerie van VWS, inspectie, Bouwcollege en 

gemeente) wordt verwacht en wat de gevolgen zijn van een geconstateerde overtreding. 

De bijlage van de circulaire bevat een schematische weergave van de procedure bij overtredingen en 

een overzicht van de taken van betrokkenen. Het beleid ten aanzien van overtredingen is een 

voortzetting van het beleid zoals dat verwoord was in de (geëxpireerde) circulaire van 12 april 1991. 

Verrekening planontwikkelingskosten 

De circulaire van 16 juni 1995 (Stcrt. 1995, 185) inzake bovengenoemd onderwerp gaat in op de kosten 

voor onderzoek en advisering die gemaakt worden in het kader van de ontwikkeling van 

bouwinitiatieven. Deze zogenoemde planontwikkelingskosten kunnen ten laste komen van de normale 

exploitatie, de rubriek directiekosten dan wel de rubriek startkosten. De circulaire geeft aan wanneer 

welke rubriek van toepassing is en in welke gevallen de planontwikkelingskosten voor eigen risico en 

rekening van de initiatiefnemer komen. In hoofdstuk 4 van de bouwkostennota is deze circulaire 

verwerkt. 

Niet-noodzakelijke bestanddelen 

Op grond van artikel 15, tweede lid, onder b, WZV kan een vergunning voor het bouwen van een 

ziekenhuisvoorziening worden geweigerd, indien de beoogde bouw voorzieningen omvat die niet een 

noodzakelijk bestanddeel van de te bouwen voorziening vormen (zie ook paragraaf 2 van deze bijlage). 

De circulaire van 12 juli 1995 (Stcrt. 1995, 184) beoogt het begrip niet-noodzakelijke bestanddeel te 

verduidelijken. Aangegeven wordt wat als zodanig beschouwd kan worden en hoe een niet-noodzakelijk 

bestanddeel gerealiseerd kan worden. Over de concrete uitwerking van het in deze circulaire geschetste 

beleid is aan het College advies gevraagd. Het advies is op 15 januari 1996 uitgebracht. 

Afstoten van ziekenhuisvoorzieningen 

Als gevolg van de inwerkingtreding van de Wet uitvoeringsorganen volksgezondheid is de Commissie 

Sanering Ziekenhuisvoorzieningen per 1 januari 2000 omgevormd tot College sanering 

ziekenhuisvoorzieningen. 

Op grond van artikel 17a van de WZV dient het bestuur van een ziekenhuisvoorziening dat voornemens 

is om gebouwen of terreinen, of delen daarvan, blijvend niet meer voor de ziekenhuisvoorziening te 

gebruiken, hiervan onverwijld mededeling te doen aan het College sanering ziekenhuisvoorzieningen. 

De Commissie Sanering Ziekenhuisvoorzieningen verleende voorheen advies aan de minister, terwijl 

het College sanering ziekenhuisvoorzieningen thans zelfstandig kan besluiten dat het bestuur van een 

ziekenhuisvoorziening de gebouwen of terreinen niet kan verhuren, vervreemden of aan enig beperkt 

recht kan onderwerpen zonder zijn goedkeuring. 

Cbz/nr 2472b-01 36


Op 11 mei 2001 heeft het CTG een beleidsregel vastgesteld, met kenmerk I-472/II-473/III-628, waarin 

wordt geregeld dat de boekwinst uit verkoop van onroerende zaken wordt gebruikt als extra afschrijving 

op de boekwaarde van andere investeringen, respectievelijk bij onvoldoende saldo daarvan als korting 

op het budget. Met deze beleidsregel wordt rechtstreeks aangesloten bij het door VWS en het CTG tot 

nu toe gevoerde beleid. De directe aanleiding voor dit besluit is het besluit van het College sanering 

ziekenhuisvoorzieningen om deze boekwinsten niet af te laten storten in het Algemeen Fonds 

Bijzondere Ziektekosten. 

Een rechtshandeling in strijd met artikel 17a van de WZV is vernietigbaar. 

In zijn circulaire van 27 december 1999 geeft het College sanering aan dat indien goedkeuring is vereist, 

normaal gesproken een gemachtigde zal worden benoemd die de instelling begeleidt bij het 

transactieproces. Doel hiervan is een transparant proces te realiseren waarbij gestreefd wordt naar 

maximale opbrengst. 

In geval van gehele of gedeeltelijke sluiting van een ziekenhuisvoorziening gelden de artikelen 18a en 

18b van de WZV. Een ziekenhuisvoorziening wendt zich tot het College sanering binnen zes weken na 

het onherroepelijk worden van een beslissing tot onder andere sluiting van de ziekenhuisvoorziening 

dan wel vermindering van het aantal bedden of plaatsen van de ziekenhuisvoorziening of van aantal 

functie-eenheden van een medisch specialisme op grond van artikel 18a, eerste lid, van de WZV. Het 

College sanering stelt de financiële gevolgen van sanering vast. Dit kan inhouden dat het College 

sanering subsidie verstrekt ter voorziening in de financiële gevolgen van de sanering. 

Eigendomsverhoudingen 

Mede naar aanleiding van de adviezen van het toenmalige College voor ziekenhuisvoorzieningen heeft 

de Minister van VWS op 4 april 1997 een circulaire uitgebracht waarin het standpunt met betrekking tot 

eigendomsverhoudingen bekend wordt gemaakt. Daarnaast is een eerste aanzet voor een 

beoordelingskader opgenomen. 

Ook heeft de Minister in deze circulaire laten weten dat voortaan in de vergunning ex-WZV wordt 

vastgelegd op basis van welke eigendomsverhouding de WZV-vergunning wordt verleend. In de 

circulaire van d.d. 26 augustus 1996 (inzake wijziging van de meldingsregeling) is voorts aangegeven 

op welke wijze een wijziging van de voorschriften in de vergunning terzake van de eigendomssituatie 

moet worden aangevraagd. 

In de circulaire "Bekendmaking van beleid inzake eigendomsverhoudingen binnen de gezondheidszorg 

in Nederland" neemt de Minister het standpunt in dat de tot de verzekering toegelaten instellingen voor 

gezondheidszorg in principe beschikken over de volle eigendom van hun activa. Op dit beleid worden 

enkele -generieke- uitzonderingen gemaakt. 

Daarnaast worden afwijkingen van het beleid slechts bij uitzondering toegestaan, indien de aanvrager 

kan aantonen dat de beoogde eigendomsverhouding meer voordelen biedt en ook niet elders binnen het 

geheel van de gezondheidszorg leidt tot nadelige gevolgen. 

Cbz/nr 2472b-01 37


Bij de beoordeling van de uitzonderingen wordt ook bezien of wordt voorkomen dat: 

- onevenredig risico ontstaat voor de continuïteit van de zorgverlenende instelling; 

- collectieve middelen privaat worden aangewend ("weglekken"); 

- het kan leiden tot hogere tarieven dan in het algemeen belang verantwoord is te achten; 

- de vermogenspositie en de zeggenschap van de desbetreffende instellingen(en) ten aanzien van de 

ziekenhuisvoorzieningen worden aangetast. 

Deze criteria zijn voor bepaalde situaties (huur, beheer/exploitatiestichtingen, gezamenlijke 

voorzieningen en erfpacht) door het College uitgewerkt in een referentiekader, dat is opgenomen in het 

advies inzake eigendomsverhoudingen d.d. 12 januari 1998. 

Op 1 april 1999 heeft de Minister een vervolgcirculaire inzake eigendomsverhoudingen uitgebracht. De 

circulaire is een aanvulling op de eerdere circulaire van 4 april 1997. 

Deze beoogt een verduidelijking op een aantal punten. Het betreft met name: 

- het aangeven van het beoordelingskader bij situaties waarbij geen sprake is van volledig eigendom 

en de desbetreffende soorten van voorzieningen; 

- specifieke situaties; 

- de inhoud van de contracten bij onvolledig eigendom; 

- de juridische verankering en de handhaving. 

Tevens is, naar aanleiding van het advies van het College d.d. 12 januari 1998, het aantal generieke 

uitzonderingen op de volledige eigendom uitgebreid. Voor de volgende voorzieningen wordt niet volledig 

eigendom maar huur als de aangewezen eigendomsverhouding beschouwd: 

* Reguliere /marktconforme voorzieningen: 

- woning in de sociale huursector; 

- kantoor- en bedrijfsruimte; 

- ontmoetingsruimte; 

- warmte-krachtcentrale; 

- gebruiksmogelijkheden van een winkel, therapeutisch zwembad, sporthal. 

* Verpleegunits in verzorgingshuizen. 

* Interimvoorzieningen. 

Voor alle overige voorzieningen is volledig eigendom de aangewezen eigendomsverhouding. 

Circulaire mogelijkheden goedkeuring financiële bijdrage kunstprojecten in de zorg 

In vervolg op de circulaire van 15 februari 1994, kenmerk FBP/AFB/EP 9419, heeft de Minister van VWS 

op 12 maart 2001, kenmerk Z/PB-2144837, een vervolgcirculaire uitgebracht omtrent het beleid inzake 

de mogelijkheden van een financiële bijdrage voor kunst in de gezondheidszorg. Met laatstgenoemde 

circulaire wordt het ingezette beleid voortgezet, zij het dat een aantal inhoudelijke en procedurele 

wijzigingen is aangebracht. 

Het blijft mogelijk dat een financiële bijdrage wordt toegekend voor kunstprojecten in verband met 

nieuw- of verbouwprojecten die vergunningplichtig zijn binnen het kader van de WZV. Per verklaring die 

aan de vergunning voorafgaat, kan in het kader van deze regeling slechts éénmaal een financiële 

bijdrage worden toegekend. 

Cbz/nr 2472b-01 38


De Stichting Kunst en Openbare Ruimte (SKOR), welke de taken heeft overgenomen van de 

Mondriaanstichting, kent de bijdrage toe, bepaalt de hoogte van het budget, adviseert over de selectie 

van kunstenaars, beoordeelt de ontwerpen, kiest de locatie(s), en neemt in zijn algemeenheid de 

begeleiding op zich. 

De financiële bijdrage ex WZV wordt opgenomen in de brief waarin de vergunning wordt verleend. Als 

gevolg van de formele overdracht van de bevoegdheid van de verlening van de WZV-vergunning door 

de Minister van VWS aan het Bouwcollege per 1 juli 2001 zal het Bouwcollege de investeringskosten 

van het bouwplan van de instelling verhogen met eenzelfde bedrag als het door SKOR toegekende 

bedrag. 

De beslissing voor de bijdrage is afhankelijk van de hoogte van het totaal van de goedgekeurde 

investeringskosten, opgenomen in één of meer vergunningsbeschikkingen, deeluitmakend van dezelfde 

verklaring. Aan de goedgekeurde investeringskosten ex WZV is een ondergrens verbonden van 

ƒ 20 mln., met een bijdrage van minimaal ƒ 50.000,- en maximaal ƒ 100.000,-, zijnde 50% van het 

maximaal toe te kennen bedrag van ƒ 200.000,-. 

Vanaf 1 januari 2002 zal volgens de circulaire een ondergrens van € 10 mln., met een bijdrage van 

minimaal € 22.500,- en maximaal € 45.000,- worden gehanteerd. 

Opgemerkt wordt dat het budget van SKOR voor deze regeling beperkt is. Het kan derhalve voorkomen 

dat er op enig moment geen middelen meer beschikbaar kunnen worden gesteld, waardoor geen 

bijdrage kan worden toegekend. In die situatie zal ook geen bijdrage ex WZV plaatsvinden. 

Cbz/nr 2472b-01 39


BIJLAGE 3 

INDEXCIJFERS 

In deze bijlage worden de vier indexen behandeld welke gebruikt worden bij de vaststelling van de 

Gezondheidszorgindex. 

Ingegaan wordt op de consequenties die het stopzetten van de CBS-index op de gezondheidszorgindex 

heeft. Daarnaast wordt ingegaan op het effect van de wijziging op de BTW van 17,5% naar 19%, per 1 

januari 2001. 

Tot slot is de gezondheidszorgindex met basis januari 1994=100 en januari 2001=100 weergegeven. 

CBS-index 

Zoals in hoofdstuk 3 is aangegeven heeft het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) de index voor 

nieuwbouwwoningen medio 1999 stopgezet. Het CBS heeft als alternatief voorgesteld om voor de 

vaststelling van het indexcijfer uit te gaan van de statistiek van verleende (gemeentelijke) 

bouwvergunningen. Door diverse gebruikers van het indexcijfer voor de woningbouw zijn twijfels geuit 

over de nieuwe opzet. Voornaamste bezwaar is dat de statistiek van de verleende (gemeentelijke) 

bouwvergunningen onvoldoende kenmerken van bouwprojecten bevat voor een betrouwbaar, voor 

kwaliteitsontwikkelingen geschoond, prijsindexcijfer. 

Naar het zich laat aanzien valt echter op korte termijn geen introductie van een nieuwe CBS cijferreeks 

voor woningbouw te verwachten. 

De CBS-prijsindexcijfers van nieuwbouwwoningen hadden betrekking op output-gegevens omdat bij de 

berekening van de indexcijfers gebruik wordt gemaakt van gegevens herleid uit het gerede product, in 

dit geval woningen uit de sociale huursector. 

Kenmerkend hierbij was dat de definitieve CBS-index niet alleen enige tijd (soms enkele jaren) later 

beschikbaar kwam maar ook afweek van het geëxtrapoleerde cijfer. Dit had weer tot het gevolg dat de 

gezondheidszorgindex, zij het marginaal (vanwege de geringe weging), steeds aan wijzigingen 

onderhevig was. Inmiddels wordt ruim 3,5 jaar, nu als gevolg van het stopzetten van de CBS-index, de 

gezondheidszorgindex berekend aan de hand van het “voorlopige ” CBS cijfer zodat ook de 

gezondheidszorgindex ruim 3,5 jaar een “voorlopig” karakter heeft. Herbezinning op de 

aanvaardbaarheid van het “voorlopige” karakter van de gezondheidszorgindex was dan ook gewenst. 

De invloed van het CBS-indexcijfer woningbouw op de gezondheidszorgindex. 

Hierbij is gekeken naar het effect dat het CBS-cijfer op de gezondheidszorgindex heeft gehad bij het 

hanteren van de “definitieve” en het “voorlopige” (geëxtrapoleerde) CBS-indexcijfer. 

Tevens is gekeken naar het effect op gezondheidszorgindex indien de CBS-index in het geheel niet in 

de weging zou zijn meegenomen. 

De navolgende grafiek geeft de jaarlijkse procentuele stijging van de gezondheidszorgindex weer bij 

gebruik van de “voorlopige” geëxtrapoleerde CBS index (zoals in de BKN opgenomen), het gebruik van 

de definitieve CBS index (voorzover voorhanden) en in geval de CBS-index in het geheel niet in de 

weging zou zijn meegenomen. 

Cbz/nr 2472b-01 40


Uit deze grafiek kan worden afgeleid dat, ongeacht of de (“voorlopige”) CBS-index wel of niet meetelt, 

dit nauwelijks van invloed is op de jaarlijkse procentuele stijging van de gezondheidszorgindex. Dit is 

ondermeer het gevolg van het geringe aandeel van de CBS-index in de weging. 

Bij continuering van de (“voorlopige”) CBS-index wordt ook het voorlopige karakter van de 

gezondheidszorgindex gecontinueerd. Dit wordt niet wenselijk geacht. 

Het (tijdelijk) buiten de berekening houden van de CBS-index wordt derhalve als een reëel alternatief 

gezien, enerzijds omdat dit nauwelijks van invloed is op de gezondheidszorgindex en anderzijds omdat 

de gezondheidszorgindex voortaan een definitief karakter heeft. 

Ingeval te zijner tijd een bruikbare woningbouwindex is ontwikkeld kan overwogen worden deze bij de 

weging te betrekken, hetgeen overigens zou kunnen leiden tot zeer geringe mutaties in de 

gezondheidszorgindex. 

BDB-index 

8 

6 

4 

2 

0 

85 

87 

89 

91 

93 

Gezondhz.ind . BKN Gezondhz.ind. Def. 

Gezondhz.ind. excl.CBS 

De indexcijfers van het Bureau Documentatie Bouwwezen (BDB) hebben betrekking op een 

eengezinshuis in een complex van 40 huizen in de gesubsidieerde sector. Men neemt aan dat dit 

woningcomplex een goede afspiegeling vormt van wat in Nederland aan gebouwen tot stand komt. 

De oorspronkelijke aanneemsom van deze woning is aan de hand van de begroting verdeeld in een 

materialenpakket en een loonpakket. Door maandelijks beide pakketten opnieuw te prijzen aan de hand 

van de geldende prijzen van bouwmaterialen en loonkosten ontstaat een nieuwe aanneemsom. Door de 

nieuwe aanneemsom te delen door de aanneemsom uit het basisjaar ontstaat een nieuw indexcijfer. 

Het BDB-indexcijfer is een zogenaamd input-indexcijfer, dat wil zeggen dat gewerkt wordt met een 

vaststaand pakket van hoeveelheden materiaal, manuren en indirecte kosten. Dit betekent dat 

wijzigingen in hoeveelheden, arbeidsproductiviteit en winstvoet niet doorwerken in deze indexcijfers. 

Met ingang van januari 1992 wordt de BDB woningbouwreeks (aanneemsom inclusief BTW) met als 

basisjaar 1990=100 gehanteerd bij de berekening van de gezondheidszorgindex. 

Cbz/nr 2472b-01 41 

95 

97 

99 

'01


Aansluiting met de reeks met als basisjaar 1980=100 is verkregen door de nieuwe reeks met een factor 

149/106 te vermenigvuldigen. 

Momenteel worden naast de zogenaamde woningbouwindex door het Bureau Documentatie 

Bouwwezen nog meer reeksen gepubliceerd, waaronder de indexen voor kantoor- en bedrijfsgebouwen 

(basis 1990=100). Deze reeksen zijn evenwel niet betrokken bij de berekening van de 

gezondheidszorgindex. 

MBK/woningbouw-index 

De MBK-indexcijfers bouwkosten woningbouw van Elsevier-Bouwkosten hebben betrekking op 

woningen die kwalitatief en technisch voldoen aan de eisen van eind 1996. De indexcijfers zijn 

gebaseerd op de standaardbegroting van een referentie-project in de woningbouw. Het MBK/windexcijfer 

is een input-indexcijfer. 

Met ingang van januari 1997 is de MBK-woningbouwindex van Misset van basisjaar 1985 omgevormd 

tot een reeks met als basisjaar 1997. 

In het MBK-indexcijfer woningbouw zijn alleen de kosten begrepen die direct samenhangen met het 

bouwen en installeren van een woning. 

Elsevier geeft voor dit indexcijfer een onderverdeling naar loonkosten, materiaalkosten en kosten 

onderaannemer. Aan de hand van deze afzonderlijke ontwikkelingen is het totaalindexcijfer opgebouwd. 

MBk/utiliteits-index 

De MBK-indexcijfers utiliteitsbouw van Elsevier Bouwkosten zijn het resultaat van het samenvoegen van 

afzonderlijke indexcijfers voor kantoorgebouwen en bedrijfsgebouwen. 

De tot in de Bouwkostennota 1996 gehanteerde MBK-utiliteitsbouwindex is komen te vervallen en 

vervangen door twee andere reeksen zijnde : 

- MBK-bedrijfsgebouwen; 

- MBK-kantoorgebouwen. 

De samenstelling is gebaseerd op een wegingsfactor 1 : 1. 

In de MBK/b en MBK/k -indexcijfers zijn alleen de kosten begrepen die direct samenhangen met het 

bouwen en installeren van het gebouw. 

Moment van wijziging van de gezondheidszorgindex 

Aangezien de ontwikkeling en realisatie van een bouwproject een periode van vele jaren in beslag 

neemt, dient men bij het bepalen van de prijsontwikkeling uit te kunnen gaan van een gezondheidszorgindex 

die niet aan fluctuaties onderhevig is. Als zodanig is het niet mogelijk bestaande (gewogen) 

indexreeksen te vervangen door alternatieve reeksen. 

Wil men tot vervanging van een of meer reeksen overgaan dan dient de bestaande gezondheidszorgindex 

op enig moment te worden gefixeerd om deze vervolgens voort te zetten met een index die 

gebaseerd is op de gewijzigde samenstelling van de (alternatieve)reeksen. 

Dit moment doet zich bij uitstek thans voor en wel om de volgende redenen. 

Cbz/nr 2472b-01 42


Met ingang van 1 januari 2001 is het BTW percentage verhoogd tot 19%. Als gevolg van deze verhoging 

is de gezondheidszorgindex zowel inclusief als exclusief BTW aan elkaar gelijk. 

De verklaring hiervoor is terug te voeren tot 1 januari 1984, het tijdstip waarop de gezondheidszorgindex 

zowel inclusief en exclusief BTW op 100 is gesteld. Ook hier gold toen een BTW percentage van 19 %. 

Nadien opgetreden verschillen tussen de gezondheidszorgindex inclusief en exclusief BTW zijn terug te 

voeren tot correcties als gevolg van de tussentijdse BTW-wijzigingen met ingang van 1 oktober 1986 en 

vervolgens op 1 januari 1989 en 1 oktober 1992 ten opzichte van het in basisjaar 1984 geldende BTW 

percentage. De wijziging van het BTW percentage in 2001 naar het eveneens in 1984 geldende 

percentage heeft tot gevolg dat de gezondheidszorg zowel inclusief en exclusief BTW weer aan elkaar 

gelijk zijn. 

Uit bijgevoegd overzicht indexcijfers met basis 1984=100 kan worden afgeleid dat de 

gezondheidszorgindex in en exclusief BTW op basis van de “oude” methodiek 152,7 

(afgerond)bedraagt. 

Uit oogpunt van overzichtelijkheid en vanwege het feitelijk gedateerde basisjaar (1984) van de 

gezondheidszorgindex ligt het meer voor de hand het basisjaar van de gezondheidszorgindex te 

verleggen naar januari 2001 = 100. Dit kan worden bereikt door de gezondheidszorgindex inclusief BTW 

te delen door 1,527(afgerond). 

Daardoor is het mogelijk om de “oude” cijferreeksen te fixeren op 100 en deze daarna te vervolgen met 

de gezondheidszorgindex, gebaseerd op een gewijzigde samenstelling van indexreeksen. 

Het bijgevoegde overzicht geeft de als zodanig gewijzigde gezondheidszorgindex met basis 2001 =100 

weer, waarbij de cijfers als definitief beschouwd dienen te worden. 

Cbz/nr 2472b-01 43


N.B. Met ingang van 1 januari 2001 is het basisjaar verlegd van 1984=100 naar 2001=100 

excl incl jaar excl incl jaar excl incl jaar excl. incl. 

8601 66,7 66,7 9001 74,6 74,3 9401 84,2 83,1 9801 92,2 91,0 

8602 66,7 66,7 9002 74,6 74,3 9402 84,2 83,1 9802 92,3 91,1 

8603 66,7 66,7 9003 74,8 74,5 9403 84,2 83,1 9803 92,4 91,2 

8604 66,9 66,9 9004 75,1 74,8 9404 84,2 83,2 9804 92,7 91,5 

8605 67,4 67,4 9005 75,7 75,4 9405 84,2 83,1 9805 92,9 91,7 

8606 67,4 67,4 9006 75,7 75,4 9406 84,2 83,1 9806 93,1 91,9 

8607 67,7 67,7 9007 76,1 75,8 9407 84,2 83,1 9807 93,5 92,3 

8608 67,7 67,7 9008 76,5 76,2 9408 84,2 83,1 9808 93,5 92,3 

8609 67,8 67,8 9009 76,6 76,3 9409 84,2 83,1 9809 93,7 92,5 

8610 67,6 68,2 9010 76,9 76,6 9410 84,5 83,4 9810 94,0 92,8 

8611 67,9 68,5 9011 76,9 76,6 9411 84,5 83,4 9811 94,0 92,8 

8612 68,2 68,8 9012 77,1 76,8 9412 84,5 83,4 9812 93,9 92,8 

8701 68,3 68,8 9101 79,4 79,0 9501 85,2 84,1 9901 94,6 93,4 

8702 68,4 68,9 9102 79,4 79,0 9502 85,7 84,6 9902 94,6 93,4 

8703 68,6 69,2 9103 79,6 79,3 9503 86,3 85,2 9903 94,8 93,6 

8704 68,8 69,4 9104 79,6 79,3 9504 86,3 85,2 9904 95,5 94,3 

8705 69,1 69,6 9105 79,3 79,0 9505 86,9 85,8 9905 95,7 94,4 

8706 69,3 69,9 9106 79,2 78,9 9506 87,0 85,9 9906 95,6 94,4 

8707 69,8 70,3 9107 79,3 79,0 9507 86,9 85,8 9907 96,1 94,9 

8708 69,8 70,4 9108 79,3 79,0 9508 86,9 85,8 9908 96,1 94,9 

8709 69,9 70,5 9109 79,3 79,0 9509 86,9 85,8 9909 96,1 94,9 

8710 70,0 70,6 9110 79,4 79,0 9510 87,0 85,9 9910 96,3 95,1 

8711 70,0 70,6 9111 79,5 79,2 9511 86,9 85,8 9911 96,4 95,2 

8712 70,0 70,6 9112 79,7 79,4 9512 86,9 85,8 9912 96,4 95,2 

8801 70,4 71,0 9201 80,6 80,3 9601 87,5 86,4 0001 97,3 96,1 

8802 70,4 71,0 9202 80,6 80,3 9602 87,5 86,4 0002 97,4 96,2 

8803 70,4 71,0 9203 80,9 80,5 9603 88,4 87,3 0003 97,7 96,4 

8804 70,6 71,1 9204 81,7 81,3 9604 88,3 87,2 0004 98,0 96,8 

8805 70,5 71,1 9205 81,8 81,4 9605 88,3 87,2 0005 98,2 96,9 

8806 70,5 71,1 9206 81,9 81,5 9606 88,3 87,2 0006 98,2 97,0 

8807 70,6 71,2 9207 81,9 81,5 9607 88,6 87,5 0007 98,6 97,3 

8808 70,6 71,2 9208 81,9 81,5 9608 88,6 87,5 0008 98,9 97,6 

8809 70,7 71,3 9209 81,9 81,5 9609 88,6 87,5 0009 98,9 97,6 

8810 70,8 71,4 9210 82,4 81,3 9610 88,8 87,7 0010 98,9 97,7 

8811 71,4 72,0 9211 82,4 81,3 9611 88,8 87,7 0011 99,0 97,7 

8812 71,4 72,0 9212 82,4 81,3 9612 88,8 87,7 0012 99,0 97,7 

8901 72,2 71,9 9301 82,7 81,6 9701 89,4 88,2 0101 100,0 100,0 

8902 72,3 72,0 9302 82,7 81,6 9702 89,6 88,4 0102 100,1 100,1 

8903 72,5 72,2 9303 82,8 81,8 9703 89,8 88,7 0103 100,7 100,7 

8904 72,9 72,5 9304 83,1 82,0 9704 90,2 89,1 0104 101,8 101,8 

8905 73,5 73,2 9305 83,2 82,2 9705 90,3 89,1 0105 102,6 102,6 

8906 73,5 73,2 9306 83,2 82,2 9706 90,2 89,1 0106 

8907 74,0 73,7 9307 83,3 82,3 9707 90,5 89,3 0107 

8908 74,1 73,8 9308 83,3 82,3 9708 90,5 89,3 0108 

8909 74,0 73,7 9309 83,3 82,3 9709 90,5 89,4 0109 

8910 74,1 73,8 9310 83,3 82,3 9710 90,9 89,7 0110 

8911 74,3 74,0 9311 83,3 82,3 9711 90,9 89,7 0111 

8912 74,3 74,0 9312 83,3 82,3 9712 90,9 89,7 0112 

Zoals hierboven reeds is aangegeven is het basisjaar van de gezondheidszorgindex verlegd 

naar januari 2001=100. Hiertoe is de oude gezondheidszorgindex (met basis 1984=100) herberekend 

door de oude reeks te delen met de deelfactor 1,527 (afgerond). 

Met ingang van 1 januari 2001 wordt de gezondheidszorgindex berekend op basis van het gewogen gemiddelde van : 

2 * BDB, 2 * MBK/w, en 5 * MBK/(b en k) index 

De BDB/w cijferreeks met basis 1990=100 is herberekend naar basis 2001=100 

De MBK cijferreeksen met basis 1997 = 100 zijn herberekend naar basis 2001=100 

Cbz/nr 2472b-01 44


N.B. basisjaar 184=100 

excl incl jaar excl incl jaar excl incl jaar excl. incl. 

8601 101,8 101,8 9001 113,9 113,4 9401 128,5 126,9 9801 140,8 139,0 V 

8602 101,8 101,8 9002 113,9 113,4 9402 128,5 126,9 9802 140,9 139,1 V 

8603 101,9 101,9 9003 114,2 113,7 9403 128,5 126,9 9803 141,1 139,3 V 

8604 102,2 102,2 9004 114,7 114,2 9404 128,6 127,0 9804 141,5 139,7 V 

8605 102,9 102,9 9005 115,6 115,1 9405 128,5 126,9 9805 141,8 140,0 V 

8606 102,9 102,9 9006 115,6 115,1 9406 128,5 126,9 9806 142,1 140,3 V 

8607 103,3 103,3 9007 116,2 115,7 9407 128,5 126,9 9807 142,8 141,0 V 

8608 103,3 103,3 9008 116,8 116,3 9408 128,5 126,9 9808 142,8 141,0 V 

8609 103,5 103,5 9009 116,9 116,4 9409 128,5 126,9 9809 143,0 141,2 V 

8610 103,5 103,5 9010 117,4 116,9 9410 129,0 127,3 9810 143,5 141,7 V 

8611 103,7 104,5 9011 117,4 116,9 9411 129,0 127,3 9811 143,5 141,7 V 

8612 104,1 105,0 9012 117,8 117,3 9412 129,0 127,3 9812 143,4 141,6 V 

8701 104,2 105,1 9101 121,2 120,7 9501 130,1 128,5 9901 144,4 142,6 V 

8702 104,4 105,2 9102 121,2 120,7 9502 130,8 129,1 9902 144,5 142,7 V 

8703 104,8 105,7 9103 121,5 121,0 9503 131,8 130,1 9903 144,7 142,9 V 

8704 105,0 105,9 9104 121,5 121,0 9504 131,8 130,1 9904 145,9 144,0 V 

8705 105,4 106,3 9105 121,1 120,6 9505 132,7 131,0 9905 146,0 144,2 V 

8706 105,8 106,7 9106 120,9 120,4 9506 132,8 131,1 9906 146,0 144,2 V 

8707 106,5 107,4 9107 121,1 120,6 9507 132,7 131,0 9907 146,7 144,8 v 

8708 106,6 107,5 9108 121,1 120,6 9508 132,7 131,0 9908 146,8 144,9 v 

8709 106,7 107,6 9109 121,1 120,6 9509 132,7 131,0 9909 146,8 144,9 v 

8710 106,8 107,7 9110 121,2 120,7 9510 132,8 131,1 9910 147,1 145,2 v 

8711 106,8 107,7 9111 121,4 120,9 9511 132,7 131,1 9911 147,2 145,4 v 

8712 106,9 107,8 9112 121,7 121,2 9512 132,7 131,1 9912 147,2 145,4 v 

8801 107,4 108,4 9201 123,0 122,5 9601 133,6 131,9 0001 148,5 146,7 v 

8802 107,4 108,4 9202 123,0 122,5 9602 133,7 132,0 0002 148,8 146,9 v 

8803 107,5 108,4 9203 123,5 123,0 9603 135,0 133,2 0003 149,1 147,3 v 

8804 107,7 108,6 9204 124,7 124,2 9604 134,8 133,1 0004 149,7 147,8 v 

8805 107,7 108,6 9205 124,9 124,3 9605 134,8 133,1 0005 149,9 148,0 v 

8806 107,7 108,6 9206 125,0 124,5 9606 134,8 133,1 0006 150,0 148,1 v 

8807 107,8 108,7 9207 125,0 124,5 9607 135,4 133,6 0007 150,5 148,6 v 

8808 107,8 108,7 9208 125,0 124,5 9608 135,4 133,6 0008 150,9 149,0 v 

8809 108,0 108,9 9209 125,0 124,5 9609 135,4 133,6 0009 150,9 149,0 v 

8810 108,1 109,0 9210 125,7 124,2 9610 135,5 133,8 0010 151,1 149,2 v 

8811 109,0 109,9 9211 125,7 124,2 9611 135,5 133,8 0011 151,1 149,2 v 

8812 109,0 109,9 9212 125,7 124,2 9612 135,5 133,8 0012 151,1 149,2 v 

8901 110,2 109,7 9301 126,2 124,6 9701 136,4 134,7 0101 152,7 152,7 v 

8902 110,3 109,9 9302 126,2 124,6 9702 136,7 135,0 0102 

8903 110,7 110,3 9303 126,5 124,9 9703 137,2 135,4 0103 

8904 111,2 110,8 9304 126,8 125,2 9704 137,7 136,0 0104 

8905 112,3 111,8 9305 127,1 125,5 9705 137,8 136,1 0105 

8906 112,3 111,8 9306 127,1 125,5 9706 137,8 136,0 0106 

8907 113,0 112,6 9307 127,2 125,6 9707 138,1 136,4 0107 

8908 113,1 112,6 9308 127,2 125,6 9708 138,2 136,4 0108 

8909 113,0 112,5 9309 127,2 125,6 9709 138,2 136,4 0109 

8910 113,1 112,6 9310 127,2 125,6 9710 138,7 137,0 V 0110 

8911 113,4 112,9 9311 127,2 125,6 9711 138,8 137,0 V 0111 

8912 113,4 112,9 9312 127,2 125,6 9712 138,8 137,0 V 0112 

Status - (D)efinitief 1984 t/m 3e kwartaal 1997 

- (V)oorlopig periode 4e kwartaal 1997 t/m 2e kwartaal 1999 

- (v)oorlopig periode vanaf 3e kwartaal 1999 (door extrapolatie CBS) 

De gezondheidszorgindex is het gewogen gemiddelde van : 

2 * BDB, 2 * MBK/w, 1 * CBS en 5 * MBK/(b en k) index 

Alle BTW-mutaties zijn hierbij inbegrepen: 

van 18% naar 19% per 1 jan 1984, van 19% naar 20% per 1 oktober 1986 

van 20% naar 18,5% per 1 januari 1989, van 18,5% naar 17,5% per 1 oktober 1992 

van 17,5% naar 19 % per 1 januari 2001 

Vanaf 1992 is de BDB-cijferreeks opgenomen met basis 1990=100 

en herberekend naar de basis 1984 = 100 

Vanaf 1997 zijn de MBK-cijferreeksen opgenomen met basis 1997 = 100 

en herberekend naar de basis 1984 = 100 

Vanaf 1998 is de CBS-cijferreeks opgenomen met basis 1995 =100 

en herberekend naar de basis 1984 = 100 (m.i.v. januari 2001 is deze reeks stopgezet) 

Cbz/nr 2472b-01 45


BIJLAGE 4 

DE BOUWTIJD GERELATEERD AAN DE BOUWKOSTEN 

42 

39 

36 

33 

30 

27 

24 

21 

18 

15 

12 

9 

6 

3 

0 

bouwtijd in maanden 

0 .1 m l n . 1 m l n . 10 m l n . 10 0 m l n . 

bou w kosten 

bouwtijd in maanden 

Cbz/nr 2472b-01 46 

42 

39 

36 

33 

30 

27 

24 

21 

18 

15 

12 

9 

6 

3 

0


BIJLAGE 5 

KOSTENNORMEN 

In de volgende tabellen worden per categorie kostenkengetallen weergegeven. Hierbij is een 

onderscheid gemaakt in kostenkengetallen welke vastgesteld worden via het Besluit Bouwmaatstaven 

(normen) en kosten welke door analyse van projecten gevonden zijn (richtlijnen) en die als leidraad zijn 

te hanteren zijn bij de ontwikkeling van plannen. 

De maatstaven welke ontwikkeld zijn ten behoeve van de diverse categorieën, zijn opgenomen op de 

internet pagina van het College bouw ziekenhuisvoorzieningen (http://www.bouwcollege.nl, onder 

publicaties). De hierbij gebruikte nummering correspondeert met de Bijlagen van het Besluit 

bouwmaatstaven WZV zoals deze in de vorm van compendia zijn gepubliceerd in de Staatscourant. 

De bestelnummers voor de volledige versie van de betreffende maatstaf zijn ook vermeld. 

Rapporten die niet on-line beschikbaar zijn kunnen worden aangevraagd bij de afdeling Documentatie 

van het Bouwcollege, telefoonnummer: 030 - 29 83 268. 

Cbz/nr 2472b-01 47



MAXIMALE KOSTEN PER M2 GEBOUW (inclusief 19% BTW) per 1 januari 2001 

(exclusief grondkosten, inventariskosten en startkosten) 

Algemeen 

ziekenhuis 

Uitgangspunten voor de berekeningen: 

aantal bedden 340 * 800 * 

opp. per bed (bruto) [m2] 95 154 

gem.verd.hoogte [m1] 3,75 3,75 

bouwtijd [mnd] 30 30 ** 

directiekosten 14,0% 14,0% 

rentekosten 6,5% 6,5% 

programma & besteks wijzigingen 2,0% 2,0% 

loon & prijsstijgingen 2,5% 2,5% 

Maximale kosten per m2 

bruto vloeroppervlak: 

0.0. GRONDKOSTEN p.m. p.m. 

1.1. bouwkundige voorzieningen 1.989 1.989 

1.2. werktuigk. voorzieningen 763 763 

1.3. electrotechn. voorzieningen 571 571 

1.4. vaste inrichting 266 266 

1.5. terreinvoorzieningen 111 111 

1.0. BOUWKOSTEN 3.700 3.700 

2.0. BIJKOMENDE KOSTEN 85 85 

3.0. INVENTARIS p.m. p.m. 

4.0. DIRECTIEKOSTEN 518 518 

5.0. RENTE tijdens de BOUW 350 350 

6.1. programma & bestekswijzigingen 86 86 

6.2. loon & prijsstijgingen 134 134 

7.0. STARTKOSTEN p.m. p.m. 

TOTALE INVESTERING 4.873 4.873 

Investeringen per bed/plaats: 

BOUWKOSTEN 351.500 569.800 

TOTALE INVESTERINGEN 462.935 750.442 

Opmerkingen: 

* Excl. wiegen gezonde zuigelingen 

** Fasering 

Status Norm Norm 

Bij de ontwikkeling van plannen als richtlijn te hanteren parameters: 

Academisch 


aantal bedden opp. per bed 

1.0 bouwkosten 

Investeringen 

voorziening: 

[m2] 

[mnd] [per m2] [per m2] 

radiotherapeutisch centrum 18 4.489 5.678 

revalidatie centrum 19 3.277 4.189 

klinisch astmacentrum 14 3.154 3.934 

epilepsiecentrum 16 3.093 3.885 

oncologisch ziekenhuis 20 4.489 5.717 

kinderziekenhuis 20 3.701 4.713 

oogziekenhuis 20 3.701 4.713 

trombosedienst 12 3.034 3.758 

Cbz/nr 2472b-01 48 

bouwtijd






aantal bedden 150 60 

opp. per bed (bruto) [m2] 65 * 56 * 

gem.verd.hoogte [m1] 3,40 3,20 3,20 

bouwtijd [mnd] 19 14 14 

directiekosten 14,0% 14,0% 14,0% 

rentekosten 6,5% 6,5% 6,5% 

programma & besteks wijzigingen 2,0% 2,0% 2,0% 

loon & prijsstijgingen 2,5% 2,5% 2,5% 




1.1. bouwkundige voorzieningen 1.761 1.761 

1.2. werktuigk. voorzieningen 447 ** 447 ** 




1.0. BOUWKOSTEN 2.876 ** 2.836 ** 2.694 

2.0. BIJKOMENDE KOSTEN 66 65 62 

3.0. INVENTARIS p.m. p.m. p.m. 

4.0. DIRECTIEKOSTEN 403 397 377 

5.0. RENTE tijdens de BOUW 172 125 119 

6.1. programma & bestekswijzigingen 67 66 63 

6.2. loon & prijsstijgingen 66 48 46 

7.0. STARTKOSTEN p.m. p.m. p.m. 

TOTALE INVESTERINGSKOSTEN 3.650 *** 3.537 *** 3.361 


BOUWKOSTEN 186.940 * / ** 158.816 * / ** 0 

TOTALE INVESTERINGEN 237.250 * / *** 198.072 * / *** 0 


* De in het Besluit bouwmaatstaven genoemde oppervlakte is afhankelijk van de capaciteit. 

** Waarvan fl 50,- per m² is geoormerkt voor het aanbrengen van koelinstallaties 

*** Waarvan fl 63,- per m² is geoormerkt voor het aanbrengen van koelinstallaties 

Status Norm Norm Richtlijn 


Voorziening 

Verpleegunit in verzorgingshuis 

Instelling Dependance Dagbehandeling 


Cbz/nr 2472b-01 49 

[m2] 

bouwtijd 

[mnd] 


[per m2] 

investering 

142.000 per bed





Verzorgingshuis Verzorgingshuis Verzorgingshuis 


aantal bedden 50 100 150 

opp. per bed (bruto) [m2] 84 81 79 









0.0. GRONDKOSTEN p.m. p.m. p.m. 

1.1. bouwkundige voorzieningen 1.298 1.298 1.298 

1.2. werktuigk. voorzieningen 247 247 247 

1.3. electrotechn. voorzieningen 296 296 296 

1.4. vaste inrichting 198 198 198 

1.5. terreinvoorzieningen 49 49 49 

1.0. BOUWKOSTEN 2.088 2.088 2.088 








TOTALE INVESTERINGSKOSTEN 2.497 2.515 2.533 


BOUWKOSTEN 175.392 169.128 164.952 

TOTALE INVESTERINGEN 209.748 203.715 200.107 

Status Norm Norm Norm 

Cbz/nr 2472b-01 50


Geestelijke gezondheidszorg 



Instelling Instelling 

Woningen 

Regionaal Kantoor 

woonvoorziening 

centrum voor ambulante 

GGZ 

zorg 


aantal plaatsen 90 32 10 

opp. per plaats (bruto) [m2] 60 39 35 59 

gem.verd.hoogte [m1] 3,40 3,20 2,80 3,20 3,20 

bouwtijd [mnd] 16 12 10 14 12 

directiekosten 14,0% 14,0% 10,0% 14,0% 14,0% 

rentekosten 6,5% 6,5% 6,5% 6,5% 6,5% 

programma & besteks wijzigingen 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% 

loon & prijsstijgingen 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% 2,5% 



0.0. GRONDKOSTEN p.m. p.m. p.m. p.m. p.m. 

1.1. bouwkundige voorzieningen 1.850 1.776 1.430 1.663 

1.2. werktuigk. voorzieningen 380 287 135 352 

1.3. electrotechn. voorzieningen 325 280 149 340 

1.4. vaste inrichting 194 198 105 57 

1.5. terreinvoorzieningen 162 113 81 93 

1.0. BOUWKOSTEN 2.911 2.654 1.900 2.654 2.505 

2.0. BIJKOMENDE KOSTEN 67 61 44 61 58 

3.0. INVENTARIS p.m. p.m. p.m. p.m. p.m. 

4.0. DIRECTIEKOSTEN 408 372 190 372 351 

5.0. RENTE tijdens de BOUW 147 100 58 117 95 

6.1. programma & bestekswijzigingen 68 62 43 62 58 

6.2. loon & prijsstijgingen 56 39 22 45 36 

7.0. STARTKOSTEN p.m. p.m. p.m. p.m. p.m. 

TOTALE INVESTERING 3.657 3.288 2.257 3.311 3.103 


BOUWKOSTEN 174.660 103.506 66.500 156.586 

TOTALE INVESTERINGEN 219.420 128.232 78.995 195.349 

Status Norm Norm Norm Richtlijn 


aantal plaatsen opp per plaats bouwtijd 1.0 bouwkosten 

Investeringen 


[m2] 

[mnd] 

[per m2] [per m2] 

Kliniek voor intensieve zorg (KIB) en FPA 24 79 m² 12 3.238 4.011 


Kliniek voor intensieve zorg (KIB) en FPA op terrein van nieuw te bouwen instelling 4.454 

Forensisch Psychiatrische Kliniek (FPK) 62 106 m² 25 3.439 4.454 


Kinder- en jeugdpsychiatrisch ziekenhuis 24 100 m² 18 2.895 3.662 



Kliniek voor verslavingszorg 32 83 m² 12 2.774 3.436 


Cbz/nr 2472b-01 51 

Richtlijn


Verstandelijk gehandicapten 





Woningen 

Dagbesteding 


zorg 

aantal plaatsen 200 32 10 1 



bouwtijd [mnd] 20 12 10 12 12 







0.0. GRONDKOSTEN p.m. p.m. p.m. p.m. 

1.1. bouwkundige voorzieningen 1.799 1.776 1.430 1.663 





1.0. BOUWKOSTEN 2.831 2.654 1.900 2.203 2.505 









Investeringen per plaats: 

BOUWKOSTEN 178.353 106.160 68.400 30.842 


Kantoor 

ambulante 


Richtlijn 

Cbz/nr 2472b-01 52


BIJLAGE 6 

KOSTENORMEN IN EURO'S 

Cbz/nr 2472b-01 53



MAXIMALE KOSTEN PER M2 GEBOUW IN EURO'S (inclusief 19% BTW) per 1 januari 2001 


Algemeen 



aantal bedden 340 * 800 * 

opp. per bed (bruto) [m2] 95 154 

gem.verd.hoogte [m1] 3,75 3,75 

bouwtijd [mnd] 30 30 ** 

directiekosten 14,0% 14,0% 

rentekosten 6,5% 6,5% 

programma & besteks wijzigingen 2,0% 2,0% 

loon & prijsstijgingen 2,5% 2,5% 




1.1. bouwkundige voorzieningen 903 903 

1.2. werktuigk. voorzieningen 346 346 




1.0. BOUWKOSTEN 1.679 1.679 

2.0. BIJKOMENDE KOSTEN 39 39 

3.0. INVENTARIS p.m. p.m. 

4.0. DIRECTIEKOSTEN 235 235 

5.0. RENTE tijdens de BOUW 159 159 

6.1. programma & bestekswijzigingen 39 39 

6.2. loon & prijsstijgingen 61 61 

7.0. STARTKOSTEN p.m. p.m. 

TOTALE INVESTERING 2.212 2.212 


BOUWKOSTEN 159.504 258.564 

TOTALE INVESTERINGEN 210.139 340.646 


* Excl. wiegen gezonde zuigelingen 

** Fasering 

Status Norm Norm 


Academisch 



bouwtijd 1.0 bouwkosten Investeringen 

voorziening: 

[m2] 

[mnd] [per m2] 

[per m2] 

radiotherapeutisch centrum 18 2.037 2.577 

revalidatie centrum 19 1.487 1.901 

klinisch astmacentrum 14 1.431 1.785 

epilepsiecentrum 16 1.404 1.763 

oncologisch ziekenhuis 20 2.037 2.594 

kinderziekenhuis 20 1.679 2.139 

oogziekenhuis 20 1.679 2.139 

trombosedienst 12 1.377 1.705 

Cbz/nr 2472b-01 54






aantal bedden 150 60 

opp. per bed (bruto) [m2] 65 * 56 * 










1.1. bouwkundige voorzieningen 799 799 

1.2. werktuigk. voorzieningen 203 ** 203 ** 




1.0. BOUWKOSTEN 1.305 ** 1.287 ** 1.222 








TOTALE INVESTERINGSKOSTEN 1.656 *** 1.606 *** 1.524 


BOUWKOSTEN 84.830 * / ** 72.068 * / ** 0 

TOTALE INVESTERINGEN 107.645 * / *** 89.932 * / *** 0 


* De in het Besluit bouwmaatstaven genoemde oppervlakte is afhankelijk van de capaciteit. 

** Waarvan 22 euro per m² is geoormerkt voor het aanbrengen van koelinstallaties 

*** Waarvan 28 euro per m² is geoormerkt voor het aanbrengen van koelinstallaties 

Status Norm Norm Richtlijn Richtlijn Richtlijn 



Verpleegunit in verzorgingshuis 

Instelling Dependance Dagbehandeling 


[m2] 

bouwtijd 1.0 bouwkosten 

[mnd] [per m2] 

investering 

64.437 per bed 

Cbz/nr 2472b-01 55





Verzorgingshuis Verzorgingshuis Verzorgingshuis 


aantal bedden 50 100 150 

opp. per bed (bruto) [m2] 84 81 79 









0.0. GRONDKOSTEN p.m. p.m. p.m. 

1.1. bouwkundige voorzieningen 589 589 589 

1.2. werktuigk. voorzieningen 112 112 112 

1.3. electrotechn. voorzieningen 134 134 134 

1.4. vaste inrichting 90 90 90 

1.5. terreinvoorzieningen 22 22 22 

1.0. BOUWKOSTEN 947 947 947 








TOTALE INVESTERINGSKOSTEN 1.133 1.141 1.149 


BOUWKOSTEN 79.589 76.747 74.852 

TOTALE INVESTERINGEN 95.213 92.461 90.810 

Status Norm Norm Norm 

Cbz/nr 2472b-01 56


Geestelijke gezondsheidszorg 




Woningen Regionaal Kantoor 


centrum voor ambulante 

GGZ 

zorg 


aantal plaatsen 90 32 10 

opp. per plaats (bruto) [m2] 60 * 39 35 * 59 


bouwtijd [mnd] 16 12 10 14 12 







0.0. GRONDKOSTEN p.m. p.m. p.m. p.m. p.m. 

1.1. bouwkundige voorzieningen 839 806 649 755 





1.0. BOUWKOSTEN 1.321 1.204 862 1.204 1.137 










BOUWKOSTEN 79.257 46.969 30.176 71.056 




aantal plaatsen opp per plaats bouwtijd 



[m2] 

[mnd] 

[per m2] [per m2] 



Kliniek voor intensieve zorg (KIB) en FPA op terrein van nieuw te bouwen instelling 2.021 








Cbz/nr 2472b-01 57 

Richtlijn 

Investeringen


Verstandelijk gehandicapten 




zorg 

aantal plaatsen 200 32 10 1 



bouwtijd [mnd] 20 12 10 12 12 







0.0. GRONDKOSTEN p.m. p.m. p.m. p.m. 

1.1. bouwkundige voorzieningen 816 806 649 755 





1.0. BOUWKOSTEN 1.285 1.204 862 1.000 1.137 









Investeringen per plaats: 

BOUWKOSTEN 80.933 48.173 31.039 13.995 


Status 



Woningen Dagbesteding Kantoor 

ambulante 

Norm Norm Norm Richtlijn 

Cbz/nr 2472b-01 58 

Richtlijn

Bouwkostennota 2001 - Kennisplein Zorg en Bouw

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?