Operationalisering van varianten van kleinschalig verblijf voor ...

3.4 Onderzoek naar kleinschaligheid
Nouws (2003) heeft getracht de kern van kleinschaligheid in beeld te brengen en concludeert “dat
een grote mate van consensus bestaat over de kernwaarden van kleinschaligheid: huiselijkheid,
herkenbaarheid, overzichtelijkheid, eigen ervaringswereld, veilige en vertrouwde omgeving”. Het
wordt ook wel samengevat in het woord “genormaliseerd”. Dit geeft de kernwaarde aan van wat
er bedoeld wordt: “normaal, zoals thuis, de vertrouwde omgeving”. “Het fundament van
kleinschaligheid ligt in het bieden van een zo prettig mogelijke leefomgeving aan mensen met
dementie in de laatste jaren van hun leven” (Nouws 2003:4-5). Toch kwam Nouws (2003:6) ook
met de conclusie dat kleinschaligheid een lastig begrip blijft: “We weten aan de ene kant perfect
waarover we het hebben, maar slagen er toch niet in om scherpe grenzen te trekken en een
duidelijke definitie van het begrip te geven.” Problemen doemen op wanneer de kernwaarden
concreet moeten worden gemaakt. Wat is nog een aanvaardbare groepsgrootte? Hoeveel
groepswoningen mogen geclusterd zijn om nog te praten over kleinschaligheid? Moet het in de
wijk liggen of mag het ook bij een zorginstelling gesitueerd zijn? Is het noodzakelijk om samen
met de bewoners te koken? En boodschappen te doen?
Er zijn verschillende bouwkundige mogelijkheden, afhankelijk van de plaatselijke situatie.
Voorzieningen kunnen ‘stand alone’, aanleunend of binnenshuis worden gerealiseerd. Idealiter
bestaat een kleinschalige voorziening voor mensen met dementie uit een cluster van 4 tot 6
woningen, die onderling gemakkelijk toegankelijk zijn (voorkeur voor groepsgrootte van 6
bewoners per woning). In grote lijnen kunnen de volgende typen kleinschalige woningen worden
onderscheiden:
1. Begeleid wonen. Deze woonprojecten, meestal tussen de 6 en 12 bewoners, zijn bedoeld
voor ouderen met beginnende dementie en zonder familie in de buurt die op hen kan letten.
2. Vervanging verpleeghuis. Meestal tellen deze woonprojecten in één gebouw twee tot zes
woningen met elk 6 bewoners. De bewoners hoeven idealiter niet meer te verhuizen naar het
verpleeghuis, maar dit hangt af van de visie van het huis en de complexiteit van de zorgvraag.
3. Kleinschalige wonen in een verpleeghuis. De derde soort kleinschalige 'aparte’ woningen
vinden we binnen de muren van een traditioneel verpleeg- of verzorgingshuis.
4. Ook in een zorgboerderij (of zelfs “zorgboot”) kan een kleinschalige woonvoorziening voor
mensen met dementie worden gehuisvest.
Er bestond tot voor kort geen lijst van criteria waar elk project zich aan dient te houden. Wel
bestaan er beschrijvingen van en meer normatief geladen meningen over hoe kleinschalig wonen
eruit moet zien (Aedes Arcares 2003, Fahrenfort & Reuchlin 2002, Fahrenfort 2003, Krijger 2002,
Nouws 2001, 2003, Stichting Wonen met Dementie 2003.) In 2003 heeft het Trimbos-instituut
middels de methode van Concept Mapping getracht kleinschalig wonen in kaart te brengen. De
tien belangrijkste kenmerken die het Trimbos-instituut heeft gevonden zijn (Boekhorst e.a. 2003):
• Er is sprake van een vast team medewerkers, waardoor medewerkers en bewoners elkaar
goed kennen.
• Er wordt zelf gekookt.
• Je kunt opstaan, naar het toilet gaan en naar bed gaan wanneer je zelf wilt.
• Je mag er blijven wonen tot aan de dood.
• De inrichting van de woning is van jezelf.
• Bewoners, familie en het team bepalen samen de dagelijkse gang van zaken.
• Personeel loopt niet in uniform.
• Er ligt een visie aan ten grondslag die uitgaat van de behoefte van mensen met dementie.
16