Veelbelovende verklaringen voor de daling van de criminaliteit na

1 Geluk of wijsheid? 1
It is not difficult to think of reasons why crime rates change; on the contrary, it is too easy.
James Q. Wilson en Richard Herrnstein (1985: 425)
n New York ging strenger en gerichter optreden van de politie onder burgemeester
Giuliani en korpschef Bratton in de jaren negentig gepaard met een spectaculaire
daling van de criminaliteit. In Nederland gaat het Veiligheidsprogramma van premier
Balkenende en oud-minister van Binnenlandse Zaken Remkes tien jaar later gepaard met
een minstens zo indrukwekkende daling van de criminaliteit. De daling van de
criminaliteit in New York is vaak op het conto van het duo Giuliani-Bratton geschreven,
maar minstens zo vaak op het conto van economische meewind en een daling in het aantal
jongeren. 2 I
Nu speelt in Nederland een soortgelijk debat. Is de sterke daling in de
criminaliteit na 2002 toe te schrijven aan gerichter politietoezicht, opsluiten van verslaafde
veelplegers en andere maatregelen die onderdeel zijn van het Veiligheidsprogramma of
heeft Nederland gewoon geluk gehad?
De vraag naar de oorzaken van de daling in de criminaliteit is nu extra actueel omdat het
er om gaat hangen of de ambitieuze doelstelling van het kabinet – 25 procent minder
criminaliteit en overlast in het publieke domein in 2010 vergeleken met 2002 – gehaald
gaat worden. Er zijn duidelijke tekenen dat de daling in de criminaliteit is afgevlakt. Voor
veel delicten is in 2008 geen verdere daling te zien. Politiestatistieken laten enkele
stijgingen zien, bijvoorbeeld voor fietsdiefstal. Bovendien is het economisch klimaat
omgeslagen van gunstig naar buitengewoon ongunstig – wat waarschijnlijk repercussies
heeft voor het aantal diefstallen. Voor zowel beleidsmakers als uitvoerders is de grote vraag
hoe de daling is vast te houden.
Op het moment bestaat weinig inzicht in de bijdrage van het beleid aan de
criminaliteitsdaling (Algemene Rekenkamer, 2006). De verbetering van de veiligheid van
de afgelopen jaren heeft nog weinig aandacht gekregen in het Nederlandse criminologisch
onderzoek (De Haan, 2008). Van Noije en Wittebrood (2008) maken aannemelijk dat het na
2002 ingezette veiligheidsbeleid een verschil heeft gemaakt, maar gaan niet in op de vraag
in welke mate. Duidelijk is wel dat verschillende delicten, waaronder woninginbraak en
autodiefstal, al vóór 2002 zijn gaan dalen. Bovendien is deze daling ook in andere Europese
landen te zien. De afname van de criminaliteit is dus niet alleen op het conto te schrijven
van het Veiligheidsprogramma.
Het gebrek aan aandacht voor de daling in de criminaliteit in Nederland staat in contrast
met het debat dat al jaren woedt over de crime drop in de VS (zie Levitt, 2004, Blumstein en
Wallman, 2006, Zimring, 2007). De conclusie van het Amerikaanse debat laat zich volgens
Zimring (2007) samenvatten als: There is no single cause or even an evident leading cause
1
Met dank aan Tom van Dijk, Frits Vlek, Jaap de Waard, Merel Wasmann en Jan van Dijk voor commentaar.
2
Voorlopige conclusie is dat de helft van de daling van de criminaliteit in New York het resultaat is van beleid
en de andere helft van geluk, zie Zimring (2007).
5