BP Gespecialiseerd opvoeder-begeleider - Vlor

STUDIE 23
BEROEPSPROFIEL
gespecialiseerd opvoeder-begeleider (m/v)

BEROEPSPROFIEL
gespecialiseerd opvoeder-begeleider (m/v)
sector : sociale zorg
studiegebied : sociaal-agogisch werk
opleiding : orthopedagogie
beroep : gespecialiseerd opvoeder-begeleider
Werkgroep beroepsprofiel van de Vlaamse Hogescholen
in opdracht van de Vlaamse Onderwijsraad
D/1997/6356/11
De leden van de werkgroep beroepsprofielen zijn
inhoudelijk verantwoordelijk voor het beroepsprofiel.
De Vlor heeft enkel ingestaan voor een uniforme en toegankelijke lay-out.

BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER
INHOUD
VOORWOORD 1
1 BEROEPSPROFIEL 2
1.1 Beroepen waartoe dit profiel opleidt 2
1.2 Beknopte beschrijving 2
1.3 Historische schets 3
1.4 Voornaamste tewerkstellingssectoren 5
1.5 Andere werkvelden 6
1.6 Mogelijke startfuncties 6
1.7 Mogelijke doorstroomfuncties 7
1.8 Mogelijke finaliteitsfuncties 7
1.9 Mogelijke taken in basisfuncties 7
1.9.1 Verantwoordelijkheid m.b.t. hulpvrager 9
1.9.2 Verantwoordelijkheid m.b.t. zichzelf 12
1.9.3 Verantwoordelijkheid t.o. andere medewerkers 12
1.9.4 Verantwoordelijkheid t.o. het beleid 13
1.9.5 Besluit 14
1.10 Kunnen werken in volgende werkomstandigheden 15
1.11 Specifieke taken in doorstroomfuncties 15
1.12 Specifieke taken in finaliteitsfuncties 16
1.13 Speciale vereisten 16
1.14 Onderscheid met aanverwante functies 17
1.15 Opvattingen over deze materie in andere landen 17
2 INFORMATIEBRONNEN OVER DE FUNCTIE 19
3 LEGITIMERING 21

BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER 1
V
VOORWOORD
oorliggende tekst werd in consensus goedgekeurd door de werkgroep ad hoc,
bestaande uit gemandateerde vertegenwoordigers van alle Vlaamse opleidingen,
bevoorrechte getuigen uit het werkveld alsmede een delegatie van de
beroepsvereniging (zie 3 Legitimering).
Er zijn in Vlaanderen twee opleidingen die specifiek voorbereiden op het beroep van
opvoed(st)er-begeleid(st)er:
− De opleiding “Bijzondere Jeugdzorg” binnen het Technisch Secundair Onderwijs.
De startfunctie is opvoed(st)er-begeleid(st)er klasse 2.
− De opleiding “Orthopedagogie” binnen het Hoger Onderwijs van 1 cyclus (Studiegebied
Sociaal-Agogisch Werk). De startfunctie is opvoed(st)er-begeleid(st)er klasse 1.
Op 20.04.1996 verscheen in het Belgisch Staatsblad de wet betreffende het statuut van
gespecialiseerd opvoeder-begeleider (wet van 29 april 1994).
Het profiel dat hier uitgeschreven is, is dit van gespecialiseerd opvoeder-begeleider. Deze
titel mag enkel gevoerd worden door diegenen die in het bezit zijn van een diploma
gegradueerde in orthopedagogie.
Met het oog op de leesbaarheid van het profiel worden geen bibliografische referenties
opgenomen in de tekst.
De gehanteerde bronnen werden opgenomen in punt 2.
Eveneens met het oog op een vlotte lectuur werd in de tekst gekozen voor de hij-vorm in
plaats van de dubbele aanduiding hij/zij ....zijn/haar.
Luc De Mey Ivan Van Hulle
Voorzitter Werkgroep Secretaris Werkgroep

2
BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER
1 BEROEPSPROFIEL
1.1 Beroepen waartoe dit profiel opleidt
Primair is het beroep van gespecialiseerd opvoeder-begeleider (klasse 1) gericht
op de hulpverlening aan personen die problemen ondervinden in hun ontwikkeling
en functioneren in hun thuis-, woon- of leefomgeving.
De hulpverlening vindt doorgaans plaats in een institutioneel kader. Dit krijgt
concretisering in ambulante, semi-residentiële en residentiële voorzieningen en in
preventieve initiatieven of projecten.
Die hulpverlening geschiedt zowel onder de vorm van de concrete opvoeding/
begeleiding (het basiswerk) als in de meer verantwoordelijke functies zoals deze
van hoofdbegeleid(st)er/hoofdopvoed(st)er en eerste begeleid(st)er/opvoed(st)ergroepschef.
Secundair zijn er op grond van zijn opleiding allerlei functies waarop hij feitelijk of
wettelijk aanspraak kan maken.
− Opvoeder-studiemeester in schoolinternaten, coördinator en verantwoordelijke
in jeugdclubhuizen, vrijgestelde in jeugdbewegingen, begeleider in de
ouderenzorg, begeleider in pediatrie, praktijklector in de opleiding
"Orthopedagogie" (Hoger Onderwijs 1 cyclus), leraar beroepspraktijk in de
opleiding "Jeugd- en Gehandicaptenzorg (Sec. Ond.) en lesgever in
buitengewoon secundair onderwijs mits opleiding GPB (getuigschrift
pedagogische bekwaamheid), consulent bij de sociale dienst van een Comité
voor Bijzondere Jeugdzorg of Jeugdrechtbank...
1.2 Beknopte beschrijving van het beroep
De gespecialiseerd opvoeder-begeleider benadert het kind, de jongere, de
volwassene, de ouderwordende mens als een persoon in ontwikkeling en/of
evolutie.
Hij richt de focus op de totale persoon en op alle elementen van de complexe
leefsituatie van de betrokkene en zijn omgeving.
Hierbij beoogt hij de optimale ontplooiing van de persoon binnen zijn omgeving.
Bovendien ligt het accent meestal op frequente en langdurige contacten in
dagdagelijkse situaties in de voorziening of op de begeleiding in - en van - de eigen
leefomgeving van de cliënt.

BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER 3
1.3 Historische schets
Sinds 1973 werd er in de bijzondere jeugdzorg en in de sector voor personen met
een handicap officieel voorzien in een gedifferentieerd personeelskader van
begeleidend-opvoedend personeel (klasse 1, 2A, 2B en 3) en in de functies van
hoofdopvoeder en opvoeder-groepschef (K.B. van 3 maart 1973 in B.S. van 4 mei
1973).
De hoogste kwalificatie (klasse 1) werd - tot op heden - opgevat als een brede
waaier van opleidingen uit het sociaal, pedagogisch, paramedisch en artistiek hoger
onderwijs.
In recente officiële teksten handelend over de functie van "begeleider klasse 1,
hoofdbegeleider en eerste begeleider" en over "bijzondere functies”, wordt
expliciet verwezen naar de opleiding "Gegradueerde in de Orthopedagogie".
Het "statuut van gespecialiseerd opvoeder-begeleider" verwijst eveneens naar de
specifieke opleiding Orthopedagogie.
Door de jaren heen is de invulling die aan taakgebieden van de gespecialiseerd
opvoeder-begeleider gegeven wordt, veranderd. Dit hangt nauw samen met
maatschappelijke ontwikkelingen en veranderende opvattingen over hulpverlening.
De positie van de gespecialiseerd opvoeder-begeleider is veranderd.
Hij stond onder aan de ladder en was uitvoerder van de door anderen uitgedachte
behandeling. Onder invloed van de democratiseringsbeweging kreeg de
gespecialiseerd opvoeder-begeleider een belangrijke inbreng. Hij had het beste
overzicht over de cliënten en de leefgroepsituatie. Hij kon daardoor beter
behandelingsdoelen formuleren en de behandeling vorm geven.
Momenteel wordt van overheidswege een hulpverlening gepropageerd die
kortdurend, weinig ingrijpend en zo dicht mogelijk bij huis is. Hier spelen
natuurlijk zowel opvattingen over hulpverlening als beschikbare middelen een rol.
Duidelijk is wel dat er selectiever gebruik wordt gemaakt van residentiële hulp en
dat men opteert voor meer kleinschaligheid -zeker op het vlak van methodisch
werken- in de voorzieningen in plaats van voor mastodontinstellingen.
Naast de residentiële voorzieningen ontstaat er gaandeweg een zeer sterk
gedifferentieerd netwerk van kleinschalige, semi-residentiële en ambulante
voorzieningen. Deze voorzieningen trachten zich zo weinig mogelijk te
onderscheiden van "normale" leefvormen in de maatschappij. Kenmerkend is de
grote autonomie in de dagelijkse zorg voor de cliënten in een zoveel mogelijk
genormaliseerd leefklimaat.
Zo is er bv. een verschuiving binnen de bijzondere jeugdbijstand van
gezinsvervangende voorzieningen naar gezinsondersteunende hulpverlening. In de
zorg voor personen met een handicap opteert men waar mogelijk voor begeleid
(zelfstandig) wonen, kortverblijf, dagcentra... die de integratie en emancipatie van
personen met een handicap bevorderen.
Momenteel zien we ook een verruiming van de doelgroep: van hulp aan
minderjarigen naar de sector van jongvolwassenen, volwassenen en bejaarden. Er
ontstaat een uitbreiding van voorzieningen: diensten pediatrie, opvangcentra voor
drugverslaafden, schoolinternaten, opvang van allochtonen (kinderen en jongeren),
voorzieningen voor ouderen, kinderdagverblijven, resocialisatie van exgedetineerden...
.
De wijzigende visie op hulpverlening bepaalde mede de veranderende invulling van

4
BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER
wat de kern van het opvoedings/begeleidingswerk inhield. Aanvankelijk lag de
nadruk op de gevoelsrelatie tussen de gespecialiseerd opvoeder-begeleider en de
cliënt/cliëntsysteem. Toen het denken over behandeling duidelijker vorm kreeg,
was dat aanvankelijk sterk therapeutisch gekleurd. Diverse vormen van therapie
kregen een belangrijke plaats in de opvoeding/begeleiding. We vinden nog steeds
sporen van deze therapiecultuur terug in de inhoud die de gespecialiseerd
opvoeder-begeleider tegenwoordig aan zijn rol geeft. Sociale vaardigheidstraining
of een goed gesprek met de jongere wordt nogal eens gezien als de kern van het
werk. In de jaren tachtig en negentig is er naast deze cultuur meer aandacht
gekomen voor het "samen doen". De dagelijkse zorg en het samen leven hebben
een grotere betekenis gekregen in het begeleidingsproces.
Er is tevens een streven naar planmatig werken (cfr. het belang van handelingsplan,
teams, evolutieverslagen en -besprekingen, groepsgesprekken). Daarin probeert
men duidelijkheid te verwerven over wie-wat-wanneer doet, op welke manier.
Een andere evolutie is het zoeken naar nieuwe, passende methoden in de
hulpverlening. De begrippen effectiviteit en efficiëntie en integrale kwaliteitszorg
doen hun intrede in de hulpverlening.
Ambulante en kleinschalige hulpverlening biedt meer mogelijkheden tot
differentiatie van het hulpverleningsaanbod. Dit geeft een nieuwe impuls aan het
denken over behandelingsmogelijkheden. Er zijn de discussies over behandeling in
de jaren zeventig met hun sterk ideologisch karakter. Er was ook sprake van
dilemma's die het karakter lijken te hebben van principiële tegenstellingen; vrijheid
tegenover structuur bieden, functionele distantie tegenover persoonlijke
betrokkenheid, individugericht tegenover groepsgericht werken, kindgerichte
tegenover gezinsgerichte behandeling, methodisch werken tegenover spontaniteit
en jezelf zijn. Professionalisering leidde vaak tot dogmatische en methodische
starheid.
Uitgaande van de hulpvraag van de cliënt/het cliëntsysteem kon men deze
methodische starheid doorbreken. Centraal staat niet meer de methodiek of de
filosofie van de instelling, maar datgene wat de cliënt en/of het cliëntsysteem nodig
heeft. De gedachte dat hulp op maat gegeven dient te worden, krijgt hiermee meer
vorm en inhoud. Meer recent nog verschijnt de hulpvrager als hulpnemer en de
hulpverlener als hulpgever.
Mede onder invloed van het systeemdenken is tevens de visie ontstaan dat de
hulpverlening aan een cliënt/cliëntsysteem niet los kan gezien worden van de
hulpverlening aan de ruimere context.
Dit vraagt intensieve contacten met de familie, maar ook het zien en hanteren van
loyaliteitsconflicten.
De gespecialiseerd opvoeder-begeleider heeft de zorg gekregen voor de cliënt/
cliëntsysteem in vele facetten. Niet alleen neemt hij deel aan de leefsituatie en
probeert deze zo te beïnvloeden dat er voor de cliënt/het cliëntsysteem positieve
ontwikkelingskansen ontstaan. Hij is "de expert van het alledaagse leven".
Hij heeft te maken met alle facetten van een modern huishouden: niet alleen
worden opvoed(st)ers-begeleid(st)ers verantwoordelijk voor de sfeer in huis, de
groepsdynamische processen, maar ook voor het financiële budget, het opmaken
van een begroting rond o.a. voeding, kleding, de eigen urenbesteding van het team,
arbeidstrajectbegeleiding, de contacten met school en/of werkgevers, de relaties

BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER 5
met ouders of het ruimer sociale netwerk, het bevorderen van positieve contacten
met buurtbewoners, enz.
Fundamenteler nog dan de vraag hoe de gespecialiseerd opvoeder-begeleider kan
handelen, is de vraag hoe hij aanwezig is en deelneemt aan de leefsituatie van de
cliënt/cliëntsyste(e)m(en). Mede door deze centrale positie en de vergrote
autonomie is de verantwoordelijkheid van de gespecialiseerd opvoeder-begeleider
erg groot geworden en is de vraag naar de inhoud van de professionaliteit extra
dringend, evenals de vraag naar de wettelijke bescherming van het beroep.
Uit het voorgaande blijkt duidelijk dat het beroep van de gespecialiseerd
opvoederbegeleider grondig evolueerde, zowel in de diepte (d.w.z. de inhoud van
het beroep) als in de breedte (d.w.z. het werkterrein). Terecht kwamen de
opvoed)st)ers-begeleid(st)ers de laatste jaren herhaaldelijk in de actualiteit met de
eis tot meer maatschappelijke waardering van hun beroep (o.m. eisen m.b.t. salaris
en de bezettingsgraad van het aantal gespecialiseerde opvoeder-begeleiders in de
voorzieningen).
1.4 Voornaamste tewerkstellingssectoren
Het werkterrein wordt hoofdzakelijk en in eerste instantie getypeerd als het
'ortho(ped)agogisch werkterrein'. Het begrip 'ortho(ped)agogisch' begrijpen we erg
ruim: de gespecialiseerd opvoeder-begeleider neemt taken op in zeer uiteenlopende
werksferen.
Er zijn verschillende doelgroepen: Zo kan de gespecialiseerd opvoeder-begeleider
werkzaam zijn met personen in alle levensfasen. Al stond het werken met kinderen
en jongeren aanvankelijk centraal, vandaag vinden we de gespecialiseerd opvoederbegeleider
ook bij volwassenen en in toenemende mate bij ouderwordende mensen.
Vaak gaat het om kinderen, volwassenen en/of ouderwordende personen met een
handicap (mentaal, fysiek of sensorieel).
Daarnaast is de sector van de bijzondere jeugdbijstand een belangrijk werkterrein.
Dikwijls is de leefsituatie van de mensen waarmee de gespecialiseerd opvoederbegeleider
werkt, bedreigd of reeds verstoord door materiële, economische,
medische, psycho-pedagogische, sociale en/of relationele problemen.
Het werkkader waarbinnen de gespecialiseerd opvoeder-begeleider terecht kan, is
erg gevarieerd. Zo onderscheiden we naast de residentiële voorzieningen (waarin
mensen permanent verblijven, vaak deel uitmakend van een "leefgroep") ook de
semi-ambulante voorzieningen (zoals dagcentra waarin mensen alleen overdag
aanwezig zijn), de ambulante voorzieningen (die hulpverlening bieden 'aan huis'
zoals o.m. de thuisbegeleiding en het begeleid (zelfstandig) wonen) en de
preventieve initiatieven of projecten.
Daarenboven onderscheiden we ortho(ped)agogische hulpverlening die van korte
duur kan zijn tegenover een begeleiding die een hele levensfase kan omvatten.
Ortho(ped)agogische hulpverlening bestaat uit individuele hulpverlening, het
traditionele (leef)groepswerk en hulpverlening aan de gehele context (de familie, de

6
BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER
buurt, het studie-, werk- en/of vrijetijdsmilieu).
Concreet vindt de gespecialiseerd opvoeder-begeleider een passende tewerkstelling
in onder meer volgende voorzieningen of diensten :
− voorzieningen voor kinderen of voor kinderen en adolescenten,
begeleidingstehuizen, gezinstehuizen, begeleidingsdiensten, onthaal-,
oriëntatie- en observatiecentra, gezinsvervangende tehuizen, bezigheids- of
nursingtehuizen, medisch-pedagogische instituten, beschutte werkplaatsen,
revalidatiecentra, dagcentra, observatie- en behandelingstehuizen,
kortverblijfcentra, diensten voor begeleid, beschut en zelfstandig wonen, thuisbegeleidingsdiensten,
kinder-, jeugd- en volwassenenpsychiatrie, geriatrische
instellingen, kinderklinieken of diensten pediatrie, opvangcentra en
therapeutische centra voor jonge drugsverslaafden, buurtopbouwwerk,
straathoekwerk, zigeunerwerk en diensten voor woonwagenbewoners, ...
1.5 Andere werkvelden
Andere functies die de afgestudeerde kan waarnemen, zijn:
− vrijgestelde in jeugdhuizen of jeugdbewegingen
− medewerker in voorzieningen van het Ambulante Welzijnswerk
− consulent bij de sociale dienst van een Comité voor Bijzondere Jeugdzorg of
Jeugdrechtbank
− verantwoordelijke of animator op kinderboerderijen, in integratiediensten voor
allochtonen en in vormingscentra voor mensen met een handicap
− internaatsverantwoordelijke of studiemeester-opvoeder
− leraar algemene en sociale vorming in het buitengewoon secundair onderwijs en
leraar beroepspraktijk in de opleiding "Jeugd- en Gehandicaptenzorg" (Sec.
Ond.) mits Getuigschrift pedagogische bekwaamheid, praktijklector in de
opleiding "Orthopedagogie" (Hoger Onderwijs 1 cyclus)
− animator in de ouderenzorg.
1.6 Mogelijke startfuncties
De startfunctie omvat vooral een handelingsverantwoordelijkheid in de directe
omgang met de zorgvrager.
De meeste afgestudeerden van de opleiding “Orthopedagogie” beginnen hun
loopbaan als gespecialiseerd opvoeder-begeleider in één van de voorzieningen uit
de bijzondere jeugdbijstand of de sector voor personen met een handicap, dit zowel
in het residentiële als in het semi-residentiële en ambulante circuit. In toenemende
mate vinden we ze terug binnen de Ouderenzorg, het Algemeen Welzijnswerk, de
Geestelijke Gezondheidszorg, Kind en Gezin, ...
Andere startfuncties: studiemeester-opvoeder in schoolinternaten, consulent bij de
sociale dienst van Jeugdrechtbank en Comité voor Bijzondere Jeugdzorg,
vrijgestelde in de jeugdbeweging, verantwoordelijke en coördinator in jeugdclubs
en speelpleinwerking, animator in de ouderenzorg.

BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER 7
1.7 Mogelijke doorstroomfuncties
Binnen het traditionele ortho(ped)agogische werkveld zijn de 'natuurlijke'
doorstroomfuncties deze van 'hoofdbegeleid(st)er/hoofdopvoed(st)er' en 'eerste
begeleid(st)er/opvoed(st)er-groepschef' of als werknemer in een 'bijzondere
functie'.
Het gaat hier om functies die een 'andere' en ruimere verantwoordelijkheid en
deskundigheid inhouden: van het concrete basiswerk (directe omgang met de cliënt/
het cliëntsysteem) is er een verschuiving naar een pedagogische lijnfunctie of
verantwoordelijke van het pedagogisch personeel (coördinatie en supervisie).
Andere doorstroomfuncties:
− leraar beroepspraktijk in de opleidingen "Jeugd- en Gehandicaptenzorg"
(secundair onderwijs) en "Orthopedagogie" (hoger onderwijs één cyclus).
1.8 Mogelijke finaliteitsfuncties
− Hoofdbegeleid(st)er/Hoofdopvoed(st)er en 'eerste begeleid(st)er/opvoed(st)ergroepschef'.
− Directeur, verantwoordelijke of 'bijzondere functie' in een voorziening binnen
het ortho(ped)agogische werkveld.
− ...
1.9 Mogelijke taken in basisfuncties, geclusterd in taakgebieden
Het beschrijven van de taken(gebieden) van de gespecialiseerd opvoederbegeleider
vormt uiteraard de kern van een beroepsprofiel.
Het zou echter een grove miskenning zijn van het huidig engagement van de
gespecialiseerd opvoeder-begeleider wanneer men het beroepsprofiel alleen zou
trachten te beschrijven op basis van een mathematische opsomming van taken. In
het perspectief van een sluitende rationaliteit, gebaseerd op een wetenschappelijk
gefundeerd systeem van diagnostische categorieën en interventievormen, zou de
gespecialiseerd opvoeder-begeleider iemand zijn die op grond van systematische
analyse weloverwogen en planmatig zijn interventievormen kiest; de ene
gespecialiseerd opvoeder-begeleider niet anders dan de andere.
Voor de gespecialiseerd opvoeder-begeleider geldt dat professionele deskundigheid
haar kern niet alleen vindt in het toepassen van wetenschappelijke inzichten en
vaardigheden maar vooral in de eigen creativiteit, de eigen ervaring en de
(zelf)reflectie.
Uit de historische schets kunnen we de determinerende factoren afleiden om de
huidige opdracht van een gespecialiseerd opvoeder-begeleider te omschrijven:
1. Het uitgangspunt voor de hulpverlening is de hulpvraag van de cliënt/ het
cliëntsysteem. Centraal staan de groei- en functioneringsbevorderende relaties
die de gespecialiseerd opvoeder-begeleider aangaat met mensen. Geen enkele
methodiek en ook geen enkel (be)handelingsplan kan de gespecialiseerd
opvoeder-begeleider ooit ontslaan van de noodzaak altijd weer taxerend en
tastend een eigen weg te zoeken. Niet zozeer de methodiek of de visie van de

8
BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER
voorziening, maar ook de hulpvraag van de cliënt/het cliëntsysteem geeft
richting aan zijn handelen.
2. De gespecialiseerd opvoeder-begeleider, als expert van het alledaagse leven is
een centrale figuur geworden in de hulpverlening die op een continue wijze de
ortho(ped)agogische hulpverlening daadwerkelijk perspectief geeft. Er zijn
vergelijkenderwijze weinig of geen beroepen die zulke alomvattende, al of niet
langdurige, intensieve interactie met hulpvragers binnen hun onmiddellijke
leefomgeving inhouden. De kwaliteit van het werk van de gespecialiseerd
opvoeder-begeleider zit dan ook in de kwaliteit van het met elkaar leven.
Het handelen van de gespecialiseerd opvoeder-begeleider heeft, hoe doordacht ook
altijd een dialogaal karakter. Het omvat dus meer dan het uitvoeren van in een
(be)handelingsplan voorgeschreven verrichtingen. De gespecialiseerd opvoederbegeleider
wordt geconfronteerd met de voor dit werk zo typische verwevenheid
van er zijn, handelen en erover nadenken.
Uit het voorgaande blijkt dat de verantwoordelijkheid van de gespecialiseerd
opvoeder-begeleider zeer groot is.
Verantwoordelijkheid vormt dan ook het kernbegrip van zijn beroepsprofiel. Deze
verantwoordelijkheid moeten we wel opvatten als een impliciete opdracht, namelijk
een van binnenuit onderkennen en in vrijheid antwoord willen geven op de
geïmpliceerde opdracht. Verantwoordelijk handelen is al dan niet handelen op een
wijze dat ik mijn gedrag tegenover een ander persoon of tegenover een bepaalde
instantie kan rechtvaardigen.
Het is een handelen waarin de bezorgdheid om de andere en de gemeenschap
doelmatig tot uiting komt. Verantwoord handelen staat gelijk met moreel handelen.
Hulpverlening is in wezen slechts mogelijk via het opnemen van
verantwoordelijkheid, niet via de eenvoudige uitvoering van opgedragen
opdrachten. Indien men effectief resultaat verwacht van zijn optreden en men de
noodzakelijke bereidheid tot medewerking en het vertrouwen van zijn hulpvrager
en zijn omgeving wenst te krijgen, zal men zijn handelen voortdurend voor hen
dienen te verantwoorden. De kern van het professioneel werken kunnen we dan ook
omschrijven als "zorgvuldig te werk gaan".
Deze verantwoordelijkheid differentieert zich op een viertal domeinen, die we
verder zullen concretiseren:
1. De verantwoordelijkheid ten aanzien van zijn cliënt: dit slaat op een
verantwoord wetenschappelijk en deontologisch handelen ten overstaan van de
hulpvrager.
2. De verantwoordelijkheid ten aanzien van zichzelf: de gespecialiseerd opvoederbegeleider
hanteert zichzelf als middel. Het is dan ook van essentieel belang dat
hij zichzelf kent en kan hanteren.
3. De verantwoordelijkheid ten aanzien van andere medewerkers: eigen aan de
opdracht van de gespecialiseerd opvoeder-begeleider is dat hij steeds in een
samenwerkingsverband met anderen staat.
4. De verantwoordelijkheid ten aanzien van het beleid: hiermee refereren we
zowel aan de organisatie als aan de samenleving.
Deze verschillende functies zijn van mekaar te onderscheiden maar niet van elkaar
te scheiden. Zelfhantering staat niet op zichzelf, maar dient gezien te worden in het

BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER 9
perspectief van de handelingsvragen die de cliënt en het cliënt-systeem stellen.
Samenwerking is geen doel op zich maar staat ten dienste van de cliënt/het
cliëntsysteem. Het uiteindelijke perspectief blijft het welzijn van de cliënt/het
cliëntsysteem, alles is zorgvragergericht en niet zorgverlenergericht.
Het is van het grootste belang, bij het ontwikkelen van het beroepsprofiel van een
gespecialiseerd opvoeder-begeleider, deze unieke hulpverlener met zijn moeilijke
en zeer specifieke opdracht in zijn totaliteit te benaderen!
Deze verantwoordelijkheidsethiek vormt het kader waarbinnen wij een geordende
opsomming van taken plaatsen, die in het beroep van de gespecialiseerd opvoederbegeleider
kunnen aanwezig zijn.
Het is duidelijk dat binnen dit kader deze taken niet bij elke gespecialiseerd
opvoeder-begeleider in de praktijk in even grote mate kunnen en moeten aanwezig
zijn.
Een aantal factoren bepalen mede de accenten in de praktijk:
− de verschillende soorten voorzieningen en settings waarbinnen gewerkt wordt
− de aard en de complexiteit van de doelgroepen
− de kenmerken van de cliënten zoals leeftijd, geslacht, problematiek
− de functie van gespecialiseerd opvoeder-begeleider
Dit kader roept wel de vraag op om deze taken nader te omlijnen en om deze
verantwoordelijkheidsdimensies gestructureerd te beschrijven. Zo komen we toch
tot een opsomming van taken gesitueerd binnen de traditionele driedeling: het
cognitieve, de vaardigheden en attitudes.
1.9.1 Verantwoordelijkheid met betrekking tot de hulpvrager
In de verantwoordelijkheid van de gespecialiseerd opvoeder-begeleider ten aanzien
van de hulpvrager staan de integriteit en de uitgroei van de persoonskern van de
andere centraal. Uitgaande van het beginsel dat ieders verantwoordelijkheid voor
zichzelf zich situeert in zijn eigen persoonskern, moet men voor het dragen en
uitbouwen hiervan beroep kunnen doen op anderen die zijn persoonskern
eerbiedigen, mee ondersteunen en tot verdere ontwikkeling helpen brengen. Het
begrip "hulpvrager" moet hier ruim geïnterpreteerd worden: de individuele cliënt
én het cliëntsysteem.
De gespecialiseerd opvoeder-begeleider die aan zijn verantwoordelijkheid gestalte
wil geven zal enerzijds zoeken naar methodisch-verantwoord handelen, anderzijds
zal hij ook trachten zijn handelen deontologisch te verantwoorden.
Naast de ontwikkelingsgerichte relatie begeleider-cliënt/cliëntsysteem treedt
immers ook een solidaire relatie van twee menselijke subjecten naar voor.
Hij kan zich hierbij laten leiden door een aantal beginselen:
− het beginsel van gelijkwaardigheid houdt in dat met iedereen op een
evenwaardige wijze wordt omgegaan
− het beginsel van vrijheid impliceert het bevorderen van het maximum aan
vrijheid voor anderen
− het beginsel van de emancipatie impliceert inspraak en een zo groot mogelijke
zelfstandigheid in het beslissen over de aard van zijn engagement in de
samenleving
− het beginsel van waarachtigheid impliceert anderen de waarheid te vertellen

10
BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER
− het beginsel dat alle levende wezens intrinsiek waardevol zijn
− het beginsel van zelfontwikkeling doet beroep op het verhogen van het mentale,
het fysieke en sociale welbevinden
− het beginsel van privacy impliceert eerbied voor de persoon en het goed van
anderen
Vanuit deze beginselen trachten wij een aantal elementen in de taak van de
gespecialiseerd opvoeder-begeleider te concretiseren:
− hij heeft kennis van de disciplines die de opvoeding, hulpverlening, begeleiding
als object hebben: pedagogiek, orthopedagogiek, agogiek, psychologie en weet
de theorie hiervan te integreren in zijn opdracht
− hij heeft kennis van de politieke, sociale, economische actualiteit, medische en
rechtswetenschappen en weet de theorie hiervan te integreren in zijn opdracht
− hij kent de brede maatschappelijke context van de hulpverlening: beleid,
structuren, belangrijke regelgeving en weet de elementen hiervan te integreren
in zijn opdracht
− hij heeft kennis van cultuurverschillen en kan deze hanteren in zijn
hulpverlening
− hij heeft kennis van de courant voorkomende handicaps en de daaraan
verbonden ortho-agogische benadering
− hij weet op basis van vragen, behoeften, wensen en beperkingen van de
hulpvrager een bijdrage te leveren in het zoeken van het beste hulpaanbod
− hij heeft kennis van de ortho(ped)agogische grondvormen en hanteert deze
bewust en doelgericht: eten en drinken, verzorgen, spelen, feest vieren,
aanraken, er op uit trekken, werken, leren en praten om een groeibevorderend
opvoedings-/begeleidingsklimaat te creëren
− hij beschikt over een aantal vaardigheden om een analyse te maken van een
probleemsituatie: observatie, gesprekstechnieken, verzamelen en ordenen van
gegevens en verslaggeving
− hij kan bewust preventief werken in functie van de hulpvrager
− hij heeft aandacht voor het proces waarin de voorgeschiedenis, de huidige
interactie- en beïnvloedingspatronen en het perspectief voor de hulpvrager een
plaats hebben
− hij kan op basis van een analyse van de probleemsituatie of de hulpvraag een
(be)handelingsplan mee opstellen waarin een aantal doelstellingen geformuleerd
worden voor de opvoeding/begeleiding op korte, en op langere termijn
− hij kan de middelen, de route aangeven die hij nodig acht om deze
doelstellingen te bereiken
− hij kan op basis van een analyse van de doelgroep en/of situatie activiteiten
programmeren, uitvoeren en evalueren en beschikt hiervoor over een aantal
vaardigheden m.b.t. sport- en spel, bezigheid, animatie, expressie en creativiteit
en kan zodoende een gepaste sfeer creëren
− hij kan gebruik maken van relevante diagnostische hulpmiddelen zoals
observatieschalen, zelfredzaamheidsschalen, checklists m.b.t. sociale
vaardigheden
− hij kan op basis van een analyse van het natuurlijk milieu de interactie- en
beïnvloedingspatronen herkennen en er bewust mee omgaan in zijn begeleiding
− hij kan cliënten/bewoners in hun natuurlijke leefomgeving of in de leefgroep
begeleiden en daarvoor werkt hij systematisch, stelt hij prioriteiten, neemt hij
tijdig een weloverwogen besluit, grijpt hij tijdig waar nodig in, kan hij
improviseren en beschikt hij over probleemoplossend vermogen

BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER 11
− hij kan een basissfeer creëren waarin de cliënten of het cliëntsysteem zekerheid,
veiligheid, regelmaat, geborgenheid, openheid en structuur ervaren
− hij kan een individueel contact aangaan en slaagt erin door omgang met de
persoon het vertrouwen te wekken voor de optimale ontplooiing van de persoon
− hij kan in relatie treden met de cliënt of het cliëntsysteem in functie van de
andere en zijn hulpvraag
− hij kan een relatie afbouwen in functie van doorstroming en nazorg organiseren
− hij weet de hulpvrager passend te begeleiden in de voorbereidende, uitvoerende
en evaluerende fase van de hulpverlening
− hij weet methoden te hanteren om de hulpvrager ertoe te brengen vaardigheden
te willen en kunnen ontwikkelen om een eigen leven vorm en inhoud te geven
− hij kan processen, relaties en conflicten hanteren ten gunste van de cliënt of het
cliëntsysteem
− hij kan via zijn formele en informele contacten met het ruimere milieu van de
cliënt een bijdrage leveren in de ontwikkeling van de hulpvrager
− hij kan programmeren, aanbieden, uitvoeren, toetsen, bijstellen, evalueren en
aanpassen van activiteiten, daarbij rekening houdend met het
ontwikkelingsniveau van de cliënt en de aard van de handicap
− hij kan instaan voor het toedienen van de eerste hulp bij ongevallen en heeft
aandacht voor de gezondheidstoestand van de hulpvrager, en kan de voor hem
noodzakelijke zorghandelingen stellen
− hij kan begroten, budgetteren en budgetten beheren van de dienst en van zijn
leefgroep
− hij beschikt over een aantal attitudes zoals: aanvaarding van de andere zoals hij
is, echte betrokkenheid aangaan met de andere en openstaan voor de inbreng
van anderen
− hij tracht de hulpvrager inzicht bij te brengen in de eigen situatie, helpt hem in
zijn ontwikkeling tot beslissingsvaardigheid en vermijdt alle overbodige
vormen van macht
− hij bezit pedagogisch gezag, dat hij gaandeweg tijdens het hulpverleningsproces
overdraagt op de hulpvrager en komt zo tot samenwerking met de hulpvrager
− hij heeft aandacht voor groepsgericht én individugericht werken, verzorging én
activiteiten, structuur én empathie, afstand én nabijheid, confrontatie én
negeren, zelf dingen in handen nemen en verantwoordelijkheid geven
− hij is in zijn handelen realiteits-, pro-actief, reactief, co-actief en communicatief
gericht
− hij houdt rekening met het beroepsgeheim
− hij geeft zijn grenzen aan ten overstaan van de hulpvrager
− hij geeft de hulpvrager maximale informatie en inspraak met betrekking tot de
hulpverlening

12
BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER
1.9.2 Verantwoordelijkheid met betrekking tot zichzelf
Eigen aan de inbreng van de gespecialiseerd opvoeder-begeleider is dat hij in
tegenstelling met andere disciplines over geen eigen typisch en uitgebouwd
instrumentarium beschikt. Zijn voornaamste medium is zijn eigen persoonlijkheid.
Deze persoonlijkheid en haar ontwikkeling is geen gegeven, maar een continue
opdracht. Bovendien is het inzicht in de eigen persoonlijkheid geen
vanzelfsprekendheid en vergt het vat krijgen op en het hanteren van de eigen
persoonlijkheid het doormaken van een langdurig leerproces.
In deze zelfhantering zijn zelfkennis en inzicht in de eigen positie essentieel. Deze
zelfhantering heeft zowel betrekking op de meer inhoudelijke aspecten, als op de
meer formele aspecten van de persoonlijkheid. Opvoeders-begeleiders bieden niet
alleen structuren aan, zij vormen zelf ook structuren voor hulpvragers. Hieruit volgt
het belang van de eigen visie op mens en maatschappij, van de visie op zichzelf en
van het onderkennen van de eigen dynamiek en deskundigheid.
Wij trachten hieronder een aantal elementen op te sommen met betrekking tot deze
zelfhantering voor de gespecialiseerd opvoeder-begeleider:
− hij is zich bewust van zijn eigen leefwereld en de invloed ervan op zijn
handelen als hulpverlener
− hij stelt zich op de hoogte van de ontwikkelingen in zijn beroep, zowel op
wetenschappelijk vlak als op maatschappelijk vlak, in functie van zijn
hulpverlening en is zich bewust welke zijn visies zijn met betrekking tot de
hulpverlening
− hij heeft kennis van zijn eigen mogelijkheden, beperkingen en grenzen met
betrekking tot de hulpverlening en is zich bewust dat hijzelf het middel is in de
relatie met de cliënt en hij weet welk gedragsmodel hij is
− hij tracht zijn zelfkennis voortdurend te verdiepen, te vervolledigen en bij te
sturen in functie van zijn hulpverlening en is zich bewust van de waarden van
waaruit hij als persoon in de hulpverlening staat
− hij tracht de dynamiek van zijn ortho(ped)agogisch handelen continu uit te
klaren en is zich bewust van zijn emotionele betrokkenheid en eventuele
tegenoverdrachteffecten
− hij schoolt zich continu bij met betrekking tot de nodige wetenschappelijke
inzichten en methodische vaardigheden en is in staat met betrekking tot een
bepaald handelen dit handelen voldoende te onderbouwen; hij geeft op deze
manier stimulansen aan de werking van de dienst
− hij evalueert continu zijn aandeel in het gebeuren, zowel wat het feitelijk
handelen betreft als zijn emotionele betrokkenheid, in zijn beleving en in de
ogen van de cliënten en andere medewerkers
− hij werkt continu aan een evenwichtige, stabiele persoonlijkheid in functie van
zijn hulpverlening; hij weet tijdig tekenen van stress en burn-out aan te geven
en is bereid hieraan preventief te werken
− hij beschikt over een emotionele standvastigheid
− hij heeft een positieve inzet en engagement t.o.v. de hulpverlening
1.9.3 Verantwoordelijkheid ten overstaan van andere medewerkers
Vanuit organisatorische maar ook vanuit ortho(ped)agogische en agogische
motieven is hulpverlening een groepsgebeuren van professionelen. De inbreng van

BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER 13
meerdere hulpverleners is nodig, die deels tot dezelfde, deels tot andere disciplines
behoren. Hun inbreng is complementair. Samenwerking vindt primair haar
uitgangspunt in een optimale hulpverlening.
Vertrekkende vanuit dit ethisch imperatief kunnen we een aantal kenmerken voor
de gespecialiseerd opvoeder-begeleider concretiseren:
− hij kent de elementen van multidisciplinariteit en is bereid om actief mee te
werken om alle belemmeringen voor een goede samenwerking weg te nemen en
deze samenwerking te doen groeien via overleg
− hij kan participeren in (multi)disciplinair overleg en kan dit vertalen naar de
hulpverleningssituaties
− hij kan voor zijn eigen mening uitkomen en kan zichzelf zijn binnen een team
− hij participeert actief aan informatieoverdracht via logboeken, dagboeken e.d.
− hij werkt mee aan een verbetering van de werking van het team door zijn eigen
kennis en ervaring door te spelen
− hij kan in teamverband afspraken maken omtrent het opstellen, uitvoeren en
evalueren van (ortho)pedagogische activiteiten, begeleidings- en
(be)handelingsplannen
− hij kan opgedragen taken en op zich genomen taken in uitvoerbare opdrachten
omzetten
− hij kent en beheerst de techniek van een teamvergadering, een
bewonersbijeenkomst, een kringgesprek
− hij kan motiverend en stimulerend werken t.a.v. collega's
− hij kan een team als team onderkennen, teamrollen onderscheiden en de
samenhang hierdoor stimuleren en aanvullend werken
− hij weet taakverdelingen en dienstroosters op te stellen en urenbudget uit te
werken
− hij hanteert basisvaardigheden van communicatie
− hij beschikt over een functionele openheid en participeert aan informatieuitwisseling;
− hij is bereid om eigen doen en laten in de beroepsuitoefening open te leggen en
bespreekbaar te maken voor andere medewerkers en vraagt feedback
− hij kan omgaan met positieve en negatieve kritiek
− hij heeft respect en eerbied voor ieders persoonlijke inbreng en streeft naar
wederzijds vertrouwen en solidariteit
− hij is bereid om afstand te doen van eigen autonomie en onafhankelijkheid en
zich te houden aan gezamenlijke afspraken en is loyaal t.o.v. het team
− hij heeft respect voor de vertrouwelijkheid van de hulpvrager in zijn
betrekkingen tot zijn medewerkers
− hij neemt een aantal taken op zich binnen het team zoals: kasverantwoordelijke,
activiteitenverantwoordelijke en moniteringverantwoordelijke
− hij durft kritisch te zijn t.a.v. medewerkers in functie van het welzijn van de
hulpvrager
1.9.4 Verantwoordelijkheid ten overstaan van het beleid
De feitelijke opdracht gaat uit van de hulpvrager(s). De hulpverlening is echter
steeds geïntegreerd in een organisatie en een samenleving. Deze laatsten zijn geen
opdrachtgevers. Zij zijn ook geen opdrachtuitvoerders, dit zijn de hulpverleners.
Zij moeten de optimale structuren creëren voor het begeleidings- en
hulpverleningsproces.
Vanuit deze optiek kunnen we een aantal taken formuleren voor de gespecialiseerd

14
BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER
opvoeder-begeleider:
− hij kan door kennis van het beroepsveld en de sociale kaart het eigen beroep en
de eigen organisatie plaatsen binnen het raamwerk van de hulpverlening
− hij kent de administratieve en wettelijke regels en kan deze toepassen in functie
van cliënt/cliëntsysteem
− hij is in staat tot het formuleren en evalueren van doelstellingen met betrekking
tot de organisatie en werking van de leefgroep en organisatie, het gewone
dagelijkse leven en de activiteitenstructuur
− hij kan vanuit de eigen deskundigheid positie bepalen in de samenwerking met
beroepsbeoefenaars van zowel de eigen als van de andere disciplines en zowel
binnen als buiten de eigen instelling/organisatie
− hij kan de eigen instelling vertegenwoordigen in contacten met
vertegenwoordigers van andere instellingen welke een bijdrage kunnen leveren
aan de hulpverlening;
− hij weet de cliënt of zijn vertegenwoordigers en de verwijzers passend te
informeren
− hij kent zijn rechten en plichten als werknemer van een dienst/organisatie
− hij kan een analyse maken van maatschappelijke factoren die van invloed zijn
op de problemen waar zorg, hulp, opvoeding en behandeling mee te maken
hebben
− hij zal de samenwerking met de organisatie trachten te optimaliseren door de
uitwisseling van gegevens en door het durven stellen van vragen die van belang
zijn voor het bepalen en voeren van een beleid in functie van de hulpvrager en
kan een beleid mee bepalen
− hij weet een bijdrage te leveren aan het wetenschappelijk onderzoek en de
ontwikkeling van inzichten en methoden m.b.t. zijn professioneel handelen
− hij dient zijn beroep naar de samenleving toe te profileren en de nodige
middelen daarvoor zoals beroepsvereniging, beroepsethiek en wettelijke
bescherming na te streven
− hij weet een bijdrage te leveren tot de profilering en professionalisering van het
beroep evenals tot de afbakening en van het werkgebied m.b.t. de
deskundigheid
− hij volgt nauwlettend de maatschappelijke en beleidsmatige evoluties in de
samenleving
− hij heeft een signaleringsfunctie naar de samenleving, daar waar hij
belemmeringen aantreft die de hulpverlening in de weg staan
− hij heeft een signaleringsfunctie naar de publieke opinie, opdat deze de nodige
sociale ruimte zou creëren om de beroepsdoeleinden te kunnen waarmaken
− hij werkt mee aan sensibilisering van de publieke opinie m.b.t. nog bestaande
discriminatie, onjuiste of onvolledige informatie en weerstanden
− hij kan verantwoording afleggen over de uitvoering van door hem verstrekte
hulpverlening binnen een beroepsethisch kader
1.9.5 Besluit
Het is duidelijk dat hier een ideaal profiel wordt beschreven. Toch illustreert het
de veelzijdigheid en de veeleisendheid met betrekking tot het beroep van
gespecialiseerd opvoeder-begeleider heden ten dage. Dit werkt in zijn voordeel:
zijn professionaliteit en inzetbaarheid worden meer en meer erkend maar dit houdt
ook een risico in. Niet alleen bestaat de kans dat hij niet kan beantwoorden aan al
die eisen maar tevens dreigen zij hem weg te trekken van de essentie van zijn
beroep: specialist-zijn van het alledaagse.

BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER 15
Enige nuancering is hier dus wel aan de orde:
− Wij moeten de gespecialiseerd opvoeder-begeleider steeds zien als iemand in
evolutie. Gespecialiseerd opvoeder-begeleider zijn is een continu proces van
gespecialiseerd opvoeder-begeleider worden. Het is een beroep waarin continu
wordt bijgeschoold, geëvalueerd, aan intervisie en supervisie wordt gedaan, een
gespecialiseerd opvoeder-begeleider “is nooit af”, mag misschien zelfs nooit af
zijn maar ervaart, verwondert zichzelf en verwerft voortdurend. Zijn kracht ligt
dan ook in zijn flexibiliteit.
− De grote verantwoordelijkheid van de gespecialiseerd opvoeder-begeleider is
ook een gedeelde verantwoordelijkheid. Continu kan hij terugvallen op een
team dat hem ondersteunt en eventueel begeleidt: teambegeleiders,
orthopedagogen, psychologen; specialisten die bepaalde elementen van de
behandeling verder uitdiepen; op een organisatie die de middelen ter
beschikking stelt; m.a.w. op allen die betrokken zijn bij de zorgverlening. De
kracht van de gespecialiseerd opvoeder-begeleider zit in het feit dat hij de
continuïteit vormt in de begeleiding.
− Spontaneïteit, echtheid en humor blijven belangrijke attitudes in de houding van
een gespecialiseerd opvoeder-begeleider; een waarachtig engagement als mens
ten aanzien van een ander mens blijft de primaire voorwaarde tot hulpverlening.
Het is de persoon van de gespecialiseerd opvoeder-begeleider die uiteindelijk
gestalte moet geven aan de professionaliteit en de verantwoordelijkheid. Zijn
kracht ligt uiteindelijk in de verwondering, het nadenken en handelen, het
voorzichtig te werk gaan in het dagelijks leven.
1.10 Kunnen werken in volgende werkomstandigheden
Hij moet kunnen werken in stresserende werkomstandigheden: wisselingen in
inhoudelijk werk, dienstroosters. De ideaaldoelen die hij zich stelt worden zelden
bereikt. Hij werkt en is verantwoordelijk voor mensen die kwetsbaar zijn omwille
van hun handicap en sociale situatie.
Als spilfiguur komt er heel wat op hem af; het werk is vooraf niet te programmeren,
dient steeds verantwoord van uit een duidelijke visie en is fysiek en psychisch erg
veeleisend.
1.11 Enkele specifieke taken in doorstroomfuncties
Het accent ligt hier op taakgebieden met als hoofdkenmerken:
verantwoordelijkheid nemen, kunnen overleggen, coördineren, organiseren, leiding
geven, motiveren, werkplanning, het voeren van functioneringsgesprekken,
stagebegeleiding.
− Ontwikkelen en optimaliseren van samenwerkingsrelaties met beroepsgenoten
en niet-beroepsgenoten van binnen en buiten de organisatie.
− Participeren in beleidsontwikkeling en beleidsuitvoering op zowel
leefgroepsniveau als instellingsniveau.
− Optimaal ontwikkelen en hanteren van de voorwaarden voor zorg, begeleiding
en behandeling van het cliëntsysteem in het kader van de woon-/leefsituatie.

16
BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER
− Optimaal ontwikkelen en hanteren van voorwaarden voor een goed en
verantwoord pedagogisch milieu van het cliëntsysteem.
− Kunnen samenwerken met medewerkers.
− Kunnen leiding geven op het gebied van beleid, organisatie en communicatie.
− Kunnen beleidsnota's samenstellen aangaande het beleid van de eigen afdeling
of instelling.
− Kunnen leiding geven aan uitvoerende werkers, zowel voor het uitvoeren van
hun taken als bij het functioneren binnen een organisatie.
− Beheersen van de noodzakelijke vaardigheden bij het vergaderen.
− Uitvoerende werkers (pedagogisch) kunnen adviseren en begeleiden bij het
concrete werk en hun persoonlijk functioneren daarbinnen.
− Kunnen participeren in (multi-)disciplinair overleg en dit voor uitvoerende
werkers vertalen naar de hulpverleningssituaties.
− Hij kan tweegesprekken leiden zoals: probleemoplossend gesprek, sollicitatiegesprek,
functioneringsgesprek, beoordelingsgesprek.
− Hij heeft oog voor de aanwezige vormingsbehoeften en weet hiervoor ruimte te
vragen en te creëren.
1.12 Enkele specifieke taken in de finaliteitsfuncties
De taken op dit niveau zijn niet meer exclusief-typisch voor de gespecialiseerd
opvoeder-begeleider. Het gaat vooral om: administratieve taken, boekhouding,
initiëren en begeleiden van veranderingsprocessen en hanteren van weerstanden
ertegen, beleidsvoorbereidend of -bepalend werk. Hieronder een niet limitatieve
opsomming:
− Het leveren van bijdragen aan het systematiseren en ontwikkelen van
theoretische en methodische kennis van het beroep.
− Werkzaamheden opnemen die gericht zijn op het profileren en vernieuwen van
het beroep.
− Op basis van voornoemde punt een bijdrage leveren tot ontwikkeling van de
beroepsethiek met een daarbij horende beroepscode.
− Een eigen afdeling, of kleine organisatie administratief en financieeleconomisch
kunnen beheren.
− Het overheidsbeleid (neergelegd in wettelijke regelingen) kunnen vertalen naar
en uitvoeren in de concrete arbeidssituatie.
− Theorieën met betrekking tot het ontwikkelen en het functioneren van
organisaties kunnen toepassen op een concrete instelling.
1.13 Speciale vereisten voor de functie
De voortdurend evoluerende samenleving vindt haar weerspiegeling in een
dynamisch beroepsprofiel. Problemen en noden van mensen laten zich niet
formuleren in statische definities; ook de oplossingen niet. Vandaag bijvoorbeeld is
er een grotere differentiatie in begeleidingsvormen. Enkele jaren geleden was daar
nauwelijks sprake van. Steeds worden nieuwe concepten, methodieken en
werkvormen ontwikkeld. Flexibiliteit, creativiteit en verantwoordelijkheidszin zijn
derhalve noodzakelijke basisattitudes van de gespecialiseerd opvoeder-begeleider.
We kunnen stellen dat de gespecialiseerd opvoeder-begeleider een centrale figuur
is die op een continue wijze de ortho(ped)agogische hulpverlening daadwerkelijk
perspectief geeft. Hij richt de focus op de totale persoon en op alle elementen van

BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER 17
de complexe leefsituatie van de betrokkene. Hij gebruikt zijn eigen persoonlijkheid
als voornaamste medium.
1.14 Onderscheid met aanverwante functies
In de ortho(ped)agogische voorzieningen en diensten vinden we nog andere
hulpverleners. We denken hierbij aan de medicus, de orthopedagoog, de
psycholoog, de maatschappelijke werker, de logopedist, de ergotherapeut, de
kinesitherapeut, enz.
Deze personen benaderen telkens de mens vanuit hun eigen invalshoek.
De gespecialiseerd opvoeder-begeleider heeft een specifieke professionele
invalshoek: hij benadert het kind, de jongere, de volwassene, de ouderwordende
mens als een persoon in ontwikkeling. Hij richt de focus op de totale persoon en op
alle elementen van de complexe leefsituatie van de betrokkene. Hierbij beoogt hij
de optimale ontplooiing van de persoon.
Bovendien ligt het accent meestal op frequente en langdurige contacten in
dagdagelijkse situaties in de instelling of op de begeleiding in de eigen
leefomgeving van de cliënt.
Het is vanzelfsprekend dat de gespecialiseerd opvoeder-begeleider steeds nauw zal
samenwerken met collega's (opvoed(st)ers-begeleid(st)ers) en met andere personen
of disciplines binnen of buiten de voorziening.
In de functies van eerste begeleid(st)er/hoofdopvoed(st)er en hoofdbegeleid(st)er/
opvoed(st)er-groepschef heeft hij duidelijke managementstaken.
In onze tijd wordt van de professionele gespecialiseerd opvoeder-begeleider
verwacht dat hij in staat is tot autonome beroepsuitoefening.
Zowel in de Europese context (zie punt 1.15) als in eigen land is er een brede
consensus dat een specifieke opleiding van het niveau hoger onderwijs hiertoe
noodzakelijk is.
1.15 Opvattingen over deze materie in andere landen
De benaming van de gespecialiseerd opvoeder-begeleider of van de betrokken
opleiding op academisch of hoger onderwijsniveau in enkele Europese landen luidt
als volgt:
− F en L: Educateur spécialisé
− D: Sozialpädagoge
− I: Educatore especialisata
− DK: Social Pedagogue
− NL: Sociaal-pedagogische hulpverlening (transmurale hulpverlening en
pedagogische hulpverlening) en HBO verpleegkunde - specialisatie
verstandelijke gehandicaptenzorg
− GB: Child care worker, Youth worker
In alle Europese landen zijn er specifieke opleidingen in het hoger onderwijs. Die

18
BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER
vinden plaats buiten de universiteit, zijn gekoppeld aan of geïntegreerd in de
universiteit, ofwel gaat het zonder meer om universitair onderwijs.
− Universitair onderwijs: Italië, Spanje, Portugal, Groot-Britannië
− Meestal gekoppeld aan/ geïntegreerd in universiteit: Duitsland
(Fachhochschule)
− Buiten de universiteit: Frankrijk, Nederland
Voor alle landen geldt een minimum studieduur van drie jaar of zes semesters.
In Frankrijk is er een alternatief: de vierjarige opleiding is bedoeld voor personen
die effectief werken als opvoeder en min. 21 jaar zijn. Het programma van deze
vierjarige opleiding is overigens identiek met het driejarige programma (aantal
uren, inhoud,...)
Tenslotte: Nederland kent een vierjarige opleiding en in Duitsland behaalt de
student eveneens het diploma slechts na het 4de jaar, dat een stagejaar is.

BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER 19
2 INFORMATIEBRONNEN
OVER DE FUNCTIE
♦ DE MEY, L. e.a., De loopbaan van de opvoeder. Verslagboek van het internationaal
colloquium van het Institut International d'Education Spécialisé. Kortrijk, 1992.
♦ DE MEY, L. e.a., De opleiding tot opvoeder SHOKTVL in Vlaanderen. Antwerpen,
1990, 25 p.
♦ DERAECK, G., Werken met mensen, Brussel, Licap, 1990.
♦ EBSKAMP, J. en KROON, H., Beroepsethiek voor sociale en pedagogische hulpverlening,
Nijkerk, Intro, 1994.
♦ FRANCK, J., Deontologie in de opvoedingshulp, Leuven, Acco, 1989.
♦ HELLINCKX, W., Begeleiden van groepsleiding, Leuven, Acco, 1984.
♦ KLOMP, M. en WAALDIJK, K., Regisseur van het alledaagse leven, Jeugd en
samenleving, augustus/september 1993.
♦ KOK, J.F.W. en KLOMP, M., Ambulante en residentiële hulp? Regionalisatie en
integratie in de geestelijke gezondheidszorg. Leuven, Acco, OK-reeks, 1985.
♦ LBVG (Landelijke beroepsvereniging groepsleid(st)ers - NL), Gewenst profiel van de
groepleid(st)er. Beroepscode van de groepleid(st)er. 1994.
♦ LUCASSEN, L., De verantwoordelijkheid van de groepsleider, Jeugd en samenleving,
augustus/september, 1983.
♦ MARCON, P. e.a., Educateurs dans l'Europe de 1992. Roma. Université La Sapienza,
1988. 269 p.
♦ Ontwerp van Wet betreffende het statuut van gespecialiseerd opvoeder-begeleider.
Stukken van de Senaat 825-2. Belgische Senaat. 10 februari 1994.
♦ Sociaal-pedagogische hulpverlening. Uit: Profiel van het vernieuwde HSAO. NL. 1993.
♦ TIMMERS-HUIGENS, D., Opvoeden praktisch bekeken, Amsterdam, Van Loghum-
Slaterus, 1994.
♦ VBVO, Verslagboek van het Congres 'De profilering van het opvoedersberoep'.
Antwerpen, 1985, 100 p.
♦ Verslagen en werkteksten van de opleidingen Orthopedagogie SHOKT-VL) in Kortrijk,
Gent, Hasselt en Antwerpen.

20
BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER
♦ VIAENE, R. & WIELOCKX, L., Opvoed(st)er worden, zijn en blijven. Leuven,
Garant, 1994. 194 p.
♦ WAES, L., Attitudes bij opvoeders, 1985.
♦ Wetsontwerp betreffende het statuut van gespecialiseerd opvoeder-begeleider. Ontwerp
gewijzigd door de Senaat. Stukken van de Kamer 107 (B.Z. 1991-1992 ) . Belgische
Kamer van Volksvertegenwoordigers. 3 maart 1994.
♦ WIELEMANS, W., Voorbij het individu. Mensbeelden in wetenschappen, Leuven,
Garant, 1993.

BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER 21
3 LEGITIMERING
Dit profiel werd opgesteld en goedgekeurd door een werkgroep bestaande uit:
♦ DE MEY Luc - Voorzitter Werkgroep
Katholieke Hogeschool Zuid-West-Vlaanderen
Doorniksesteenweg 145
8500 Kortrijk
Tel. 056/22.15.24 - Fax. 056/21.58.03
Functie: Departementshoofd Sociaal-Agogisch Werk
♦ VAN HULLE Ivan - Secretaris Werkgroep
Katholieke Hogeschool Zuid-West-Vlaanderen
Doorniksesteenweg 145
8500 Kortrijk
Tel. 056/22.15.24 - Fax. 056/21.58.03
Functie: Opleidingscoördinator Orthopedagogie
♦ DE MEY Dany
Hogeschool Gent
Departement Sociaal-Agogisch Werk
K.L. Ledeganckstraat 8
9000 Gent
Tel. 09/243.93.73 - Fax. 09/220.50.68
Functie: Opleidingscoördinator Orthopedagogie
♦ THYS Annie
Karel de Grote Hogeschool
Campus Sint-Maria
Lovelingstraat 8
2060 Antwerpen
Tel. 03/272.57.71 - Fax. 03/272.05.44
Functie: Coördinator Orthopedagogie
♦ DEDAIN Michel
Karel de Grote Hogeschool
Campus Sint-Maria
Lovelingstraat 8
2060 Antwerpen
Tel. 03/272.57.71 - Fax. 03/272.05.44
Functie: Hoofd Opleiding Orthopedagogie

22
BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER
♦ COLSON Jan
Katholieke Hogeschool Limburg
Campus KIPSHO
Oude Luikerbaan 79
3500 Hasselt
Tel. 011/28.11.31 - Fax. 011/28.11.56
Functie: Departementshoofd
♦ GOOVAERTS Henk
Katholieke Hogeschool Limburg
Departement Sociaal Agogisch Werk
Oude Luikerbaan 79
3500 Hasselt
Tel. 011/28.11.31 - Fax. 011/28.11.56
Functie: Lector
♦ TIMMERMANS Els
Hogeschool van de Provincie Antwerpen
Departement Onderwijs en Sociaal-Agogisch Werk
Nerviërsstraat 5
2018 Antwerpen
Tel. 03/281.00.55 - Fax. 03/281.00.76
Functie: Departementshoofd
♦ FRANCK Johan
Hogeschool van de Provincie Antwerpen
Departement Onderwijs en Sociaal-Agogisch Werk
Nerviërsstraat 5
2018 Antwerpen
Tel. 03/281.00.55 - Fax. 03/281.00.76
Functie: Lector-opleidingscoördinator Orthopedagogie
♦ VAN SCHOOR Anne
Katholieke Vlaamse Sociale Hogeschool Brussel
Departement Parnas
Stationsstraat 301
1700 Dilbeek
Tel. 02/466.51.51 - Fax. 02/466.24.75
Functie: Opleidingsverantwoordelijke Orthopedagogie
♦ TIMMERMAN Richard
Dagcentrum / Bezigheidstehuis De Stappe
De Stappe 35
2640 Mortsel
Tel. 03/455.73.73 - Fax. 03/454.29.21
Functie: Directeur
Lid Departementale Raad Karel de Grote Hogeschool

BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER 23
♦ THYSSEN Marc
vzw Ter Loke
Lokerenstraat 130
2300 Turnhout
Tel. 014/41.23.32
Functie: Algemeen directeur
Lid Departementale Raad Hogeschool Provincie Antwerpen
♦ STUYCK Jean
MPI Ter Heide
Klotstraat 125
3600 Genk
Tel.: 089/35.66.86
Functie: Groepschef
Lid Departementale Raad Katholieke Hogeschool Limburg
♦ ZELDERLOO Ivo
De Lork
Jean Robiestraat 29
1060 Brussel
Tel. 02/534.50.51 - Fax. 02/534.46.40
Functie: Directeur
Lid Departementale Raad Katholieke Vlaamse Sociale Hogeschool Brussel
♦ VAN HOVE Geert
RUG
H. Dunantlaan 2
9000 Gent
Tel. 09/264.64.68 of 09/264.64.65 - Fax. 09/264.64.91
Functie: Professor Orthopedagogiek
Lid Departementale Raad Hogeschool Gent
♦ VANDENBERGHE Lieven
Kind en Gezin
Hallepoortlaan 27
1060 Brussel 6
Tel. 02/533.12.11
Functie: Administrateur Generaal
Lid Departementale Raad Katho - Ipsoc
♦ WIELOCKX Luc
Ministerie van Cultuur, Gezin en Welzijn
Martelaarsplein 7
1000 Brussel
Tel. 02/227.27.73
Functie: Kabinetsmedewerker

24
BEROEPSPROFIEL GESPECIALISEERD OPVOEDER-BEGELEIDER
♦ VAN LIERDE Piet
Vlaamse Vereniging van Begeleiders en Opvoeders
p/a Oude Bruglaan 106/7
9160 Lokeren
Tel. 09/348.03.75
Functie: Voorzitter
♦ NAESSEN Hilde
Vlaamse Vereniging van Begeleiders en Opvoeders V.Z.W.
p/a Hoogeng 4
3990 Peer
Tel. 011/78.13.87
Functie: Provinciaal verantwoordelijke Limburg