Programma Najaar 2012 - Senioren Academie

Groningen
Filosofie
Cursuscode 12NG08
Docent
Drs. Els Jepkes
jepkes@xs4all.nl
Cursusvorm
10 colleges
Data
Maandag 24 september t/m
3 december 2012,
22 oktober vervalt
Tijd
10.30-12.30 uur
Cursusprijs
€ 199,50
Cursusmateriaal
Handouts
Uiterste inschrijfdatum
10 september 2012
Bijzonderheden
Maximaal 20 deelnemers, plaatsing
op volgorde van aanmelding
Capita selecta uit de geschiedenis
van een verhouding
Rationaliteit en emoties
Wat is een emotie? Het beantwoorden van die vraag is een
antwoord op de vraag hoe we over onszelf denken. Hoe
moeten we over emoties denken? Zijn ze essentieel voor
onze rationaliteit, zijn ze gevaarlijk of juist onmisbaar voor
onze menselijkheid en voor onze verantwoordelijkheid?
Een geschiedenis van de verhouding van rede en
emoties is een geschiedenis van tegenstellingen.
Een sturende metafoor in de discussies over emoties
is de metafoor van de wagenmenner bij Plato. De
wagenmenner (de rede) moet de lagere delen van
de ziel in toom houden. In deze metafoor staat de
standvastigheid van rede die alles onder controle heeft
tegenover de instabiliteit en gevaarlijkheid van de
emoties en verlangens.
In het verlengde van deze metafoor zijn talloze andere
tegenstellingen aan de orde zoals de objectiviteit van de
rede versus de subjectiviteit van de emoties, het rationele versus het irrationele. Tegenstellingen
die te herleiden zijn tot het inferieure, primitieve van emoties.
De Westers filosofische traditie wordt gekenmerkt door overwegend negatieve opvattingen over
emoties, maar niet de hele filosofische traditie is gevoelsvijandig.
Uitgangspunt voor deze cursus is het proefschrift van Heleen Pott, De liefde van Alcibiades
(1992). Een belangrijke tekst omdat hierin de grote verandering in de 20e eeuw centraal staat:
de cognitieve wending waarin de traditionele tegenstellingen plaatsmaken voor toenadering en
eerherstel voor emoties.
Programma
Studiegids najaar 2012
De cursus is geen samenvatting van het proefschrift van Pott (dat niet meer verkrijgbaar is) maar
een verdieping van het onderwerp door in een aantal ‘glossen’ (verklarende kanttekeningen) meer
informatie te geven over belangrijke begin- of breekpunten in de traditie.
Na een inleidend college over emoties zullen vervolgens emotie-opvattingen uit de Antieke
periode aan de orde zijn, omdat deze discusie immers met Plato begint en Aristoteles een
belangrijk beginpunt is van het denken over emoties als vormen van kennis. (cognities).
In het Hellenisme is de Stoa een van de invloedrijke scholen. De Stoa is van belang omdat veel
emotie-theoriëen kunnen worden beschouwd als reacties op de stoicijnse uitdaging waarin
emoties onware oordelen zijn en om die reden moeten worden uitgebannen.
In een college over emotie-theoriëen in de Middeleeuwen zal worden ingegaan op Augustinus
en Thomas van Aquino vanwege hun grote invloed op de christelijke traditie van het denken over
emoties.
Met Descartes’ emotie-theorie is een duidelijke breuk in het denken over emoties aan de orde. In
diens wetenschappelijke emotie-theorie zijn lichamelijke processen het beginpunt voor de passie.
Dit is een lijn die in Sartre’s emotie-theorie scherp wordt bekritiseerd. Emoties zijn hier strategische
vormen van irrationaliteit.
Dit alles vormt de opmaat voor colleges over de belangrijke verschuivingen in 20e eeuwse
filosofie. Verschuivingen die gekenmerkt worden door een verbreding van eerdere
rationaliteitsopvattingen, waarin emoties zich hebben losgerukt uit de verstikkende tweedelingen
en zich als geëmancipeerde, volwaardige partners genesteld hebben in het hart van de filosofie.
Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe • 14