Programma Najaar 2012 - Senioren Academie

Groningen
Natuur en natuurwetenschappen
Cursuscode 12NG26
Docent
Drs. Herman H.T. Bekenkamp
Cursusvorm
8 colleges
Data
Woensdag 3 oktober t/m
27 november 2012
Tijd
10.00-12.30 uur
Cursusprijs
€ 160,-
Cursusmateriaal
Handouts, ca. € 5,-,
verkrijgbaar via de docent
Uiterste inschrijfdatum
19 september 2012
Bijzonderheden
Maximaal 22 deelnemers, plaatsing
op volgorde van inschrijving
Evolutie in acht capita selecta
En toen ontstond er leven
Studiegids najaar 2012
In deze cursus wordt aan de hand van verschillende thema’s ingegaan op de evolutie van onze levende
wereld vanaf het prille ontstaan van leven tot en met de huidige mens. Ook komen de theorievorming
en de verschillende (wetenschappelijke) inzichten op het gebied van de evolutietheorie aan de orde.
Programma
1. Het ontstaan van leven
Ontstond het Leven uit een oersoep, uit onderzeese vulkanen of toch uit de ruimte? Vervolgens
ontwikkelen zich de eencelligen en vandaaruit de meercelligen. De Cambrische explosie legt
de basis voor de huidige vijf Rijken. Zonder RNA en DNA geen leven. En daarom een klein stukje
biochemie.
2. De werkplaats en de instrumenten
Mutaties (erfelijke wijzigingen in het DNA) worden aangeboden aan het milieu. Daarna volgt er
passieve selectie op de aangepastheid aan dát moment. De nieuwe situatie stabiliseert totdat
het milieu verandert en er opnieuw selectie zal plaatsvinden. Zo te zien zonder enig (eind)doel.
3. Argumenten
De vele verschillende argumenten maken van de evolutie meer dan alleen maar een theorie.
De huidige kennis van het DNA vormt op ’t ogenblik het krachtigste bewijs. De vele op datum
gerangschikte reeksen fossielen zijn een niet te onderschatten, onafhankelijke aanvulling.
Verder komen onder meer vergelijkende anatomie, embryologie en fysiologie aan de orde.
4. Evolutie en gedrag
Ook in gedrag vinden we de evolutionaire ontwikkeling terug. Van ‘simpel’ aangeboren
tot individueel inzichtgedrag. Het levenswerk van de Nederlandse Nobelprijswinnaar
Niko Tinbergen (en met hem vele anderen) vormt de basis van dit college.
5. Biotechnologie
De natuur selecteert de bést aangepasten. De mens heeft dat proces overgenomen en
selecteert kunstmatig wat hém c.q. háár het beste past. Kruisen, klonen, genetisch modificeren,
het zoeken naar en het gebruik van stamcellen komen aan de orde. Afgezien
van de technologie spelen hierbij ethiek en commercie een belangrijke rol.
6. Ontwikkeling van de primaten (een interessante groep zoogdieren)
Aan het eind van de Krijtperiode zien we de explosieve groei van de zoogdieren. Na de
meteorietinslag in Mexico nemen zij de rol van de sauriërs over. Een aapachtig insectenetertje
lijkt de stamvader van alle primaten te zijn, waartoe ook de Homo sapiens behoort. Van daaruit
ontwikkelen zich halfapen, apen, mensapen en aapmensen.
7. De laatste 5 miljoen jaar
Australopithecus blijkt een doodlopende tak. Het is Ardipithecus, waaruit de Homo erectus zal
ontstaan. Daarna vindt er vanuit Afrika tenminste tweemaal een oversteek naar Europa en Azië
plaats. De Dmanisimens uit Georgië en de Floresmens behoren tot de eerste groep, maar zijn
niet onze voorouders. Ca 160.000 jaar geleden ontwikkelt zich in Afrika de archaïsche Homo
sapiens, terwijl in Europa de Neanderthaler ontstaat. Na de tweede oversteek, ca 60.000 jaar
geleden, leven Homo sapiens en Neanderthaler een tijd naast elkaar in Eurazië. Aandacht ook
voor de ontwikkeling van taal, kunst, empathie en religie.
8. Voor, tijdens en na 1859
Lang voor Darwin hadden Thales ( 600 v. Chr.) en Aristoteles (350 v. Chr.) hun gedachten over
het ontstaan en de ontwikkeling van soorten. Met de opkomst van de natuurwetenschappen in
de 17e eeuw vormen zich nieuwe ideeën, die uitstekend aansluiten bij het scheppingsverhaal.
In de 18e eeuw zijn o.a. Cuvier en Lamarck met hun (onjuiste) ideeën wel wegbereiders voor de
evolutietheorie van Charles Darwin én Alfred Russell Wallace.
Na publicatie van the Origin of Species ontstaat de grote breuk tussen Biologie en Religie.
Creationisme en Intelligent Design als verzet tegen de evolutietheorie komen aan de orde,
evenals de mogelijkheid van een ‘reli-gen’. Evolutie blijft een hot item.
Senioren Academie Groningen - Friesland - Drenthe • 32