vlot leidraad en toetsen vierde leerjaar - Centrum voor Taal ...

8
1.2 Waarom en hoe toetsen?
Toetsen doen we om twee grote redenen: om te evalueren en om een diagnose te stellen. Als we gaan
evalueren, kunnen we daarmee verschillende bedoelingen hebben: enerzijds nagaan of de leerlingen op
de juiste weg zijn om de doelstellingen (eindtermen) te bereiken, en anderzijds onderzoeken of ons
onderwijs voldoende op die doelstellingen is toegespitst. Diagnostische toetsen volgen altijd op evaluatieve:
zij zijn erop gericht nader uit te zoeken welke de precieze oorzaken van de vastgestelde
problemen zijn.
Als we nu op het einde van het zesde leerjaar willen evalueren of de leerlingen de eindtermen
Nederlands bereikt hebben, kunnen we daartoe in principe gebruik maken van twee soorten toetsen:
enerzijds zijn er de toetsen waarmee men rechtstreeks, zonder omwegen meet wat men wil weten.
Nemen we bijvoorbeeld een van de eindtermen voor lezen die stelt dat “leerlingen in staat moeten
zijn om informatie te achterhalen in voor hen bestemde instructies voor handelingen van gevarieerde
aard”. Als we die toetsen door de leerlingen effectief informatie te laten achterhalen in instructies, toetsen
we rechtstreeks: we laten de leerlingen doen wat we willen weten. Dat kan in dit geval dan concreet
vorm krijgen in een taak met recepten of een spelreglement: teksten die in instructievorm geschreven zijn.
Een voorbeeld van een directe toets in de niet-talige sector vinden we in het rij-examen: daar laat
men mensen met de auto rijden, om te zien of ze dat kunnen. Anderzijds kunnen we de eindterm ook
minder rechtstreeks toetsen. We gaan dan via een omweg na of de leerlingen informatie kunnen
achterhalen in instructies. Een mogelijkheid voor een indirecte toets bij deze eindterm is een oefening op
de gebiedende wijs. Immers, instructies zijn overwegend in de gebiedende wijs geformuleerd en je zou
er kunnen van uitgaan dat, wie goed is in het begrijpen van instructies, ook goed met de gebiedende
wijs kan omgaan. De gebiedende wijs wordt dan als een indicator beschouwd voor ‘informatie kunnen
achterhalen in instructies’. Op basis van het al dan niet goed presteren op de toets op de gebiedende
wijs, zal besloten worden welke leerlingen in voldoende mate kunnen omgaan
met instructies.
Uiteraard ligt het meer voor de hand om een toets op de gebiedende wijs te maken, af te nemen en te
scoren dan een echte taak met teksten in instructievorm. Zo zou het voor de rij-examinator ook
makkelijker en wellicht veiliger zijn om de kandidaat op de parking van het examencentrum enkele
schakel- en remoefeningen te laten uitvoeren. Maar dan moet hij er wel van uitgaan dat de mate waarin
de kandidaat die oefeningen kan uitvoeren, hem iets vertellen over diens algemene rijvaardigheid. Die
(veronder)stelling die aan dit soort toetsen voorafgaat is natuurlijk het gevoelige punt. De band tussen
datgene wat getoetst wordt en datgene waarover men een uitspraak wil doen (de eindterm,
rijvaardigheid) moet kunnen worden aangetoond. Als er rechtstreeks wordt getoetst, is dat uiteraard geen
probleem: dan is datgene wat getoetst wordt en datgene waarover men uitspraak wil doen, aan elkaar
gelijk. Rechtstreeks toetsen wordt ook wel ‘direct’ toetsen genoemd, en via een omweg of onrechtstreeks
‘indirect’.
Moet nu, eens de keuze voor een bepaalde aanpak van het taalonderwijs gemaakt, ook een keuze voor
één van de twee vormen van toetsen volgen? Moet in onderwijs dat door geleidelijke opbouw van steeds
meer onderdelen aan de eindtermen kiest te werken, gekozen worden voor het toetsen van onderdelen?
Dat zouden dan onrechtstreekse toetsen van de eindtermen zijn. En moet in onderwijs dat meer globaal
werkt, waar vertrokken wordt van een steeds hoger worden niveau van het soort vaardigheden dat in
de eindtermen wordt bedoeld, automatisch gekozen worden voor rechtstreeks toetsen van de eindtermen
op een steeds hoger wordend niveau?
© Wolters Plantyn • VLOT • leidraad