HOUTCOLLECTIES van België en Nederland - Nehosoc

6
3
I
Houtcollecties en xylotheken uit de vergetelheid
n de praktijk blijkt dat er bij de houtcollecties verschillende benamingen worden gebruikt, die niet eenduidig
zijn en waarvoor geen vaste definitie bestaat. Hieronder is getracht enige duidelijkheid in de benamingen te
verschaffen. Zo is de laatste jaren de term ‘xylotheek’ in opkomst gekomen vooral door publicaties en
tentoonstellingen in musea. Het lijkt tevens goed om een beeld te geven hoe zo’n xylotheek er uit ziet en wie ze
hebben gemaakt. Door de inzet van een kleine groep mensen in Europa, waaronder uit Nederland, hebben deze
xylotheken de laatste vijftig jaar opnieuw aandacht gekregen. Professor H.J. Venema uit Wageningen vervulde
hierin de voortrekkersrol. Er werd over gepubliceerd en er werden diverse tentoonstellingen georganiseerd en de
collecties kwamen weer te voorschijn.
Terminologie rond ‘houtcollecties’
De volgende termen komen tegenwoordig voor: -houtcollectie,
-houtverzameling, -xylarium, -xylotheek, -
boekvormen en -boekdozen. Er blijkt geen eenduidigheid
te bestaan.
Een xylarium. De term xylarium wordt vooral in
België gebruikt. Een xylarium betekent gewoonlijk
een collectie houtmonsters, meestal vergezeld van
botanisch materiaal (een zogenaamd herbarium vormend),
dat systematisch geordend is. Deze ordening is
belangrijk en moet consequent doorgevoerd zijn.
Wetenschappelijke collecties zijn vanzelfsprekend aan
minimum eisen gebonden. Dit geldt evenzeer voor
technische instituten.
Een xylotheek. Met xylotheek zou men een houtcollectie
in de breedste zin des woords moeten aanduiden.
‘xylos’ is de Griekse benaming voor hout en het
woord ‘theek’ komt van het Griekse ‘thèka’, dat archief
of verzameling inhoudt. Echter de laatste jaren is
het woord xylotheek langzaam in het gebruik ingeslepen
en er wordt dan een verzameling mee bedoeld
welke is samengesteld uit boekvormen van houtachtige
gewassen. Hierbij zijn al het herbarium materiaal
en het hout van één houtsoort in één boekvorm
bijeengebracht. De meeste van deze houtboeken kunnen
opengeslagen of opengeschoven worden. Terwijl
in de Nederlandstalige literatuur over deze xylotheken
‘houtbibliotheek’ en ‘bomenbibliotheek’ opduiken,
wordt in de Duitse taal vaak het woord ‘Holz-Bibliothek’
gebruikt. Ten tijde van het ontstaan van deze
collecties werd de term ‘xylotheek’ nog niet gebruikt,
maar werd er gesproken en geschreven over ‘houtverzameling
in boekvorm’ of ‘herbarium vivum in boekvorm’.
Een boekdoos. Met de term boekdoos wordt eigenlijk
slechts één deel van een xylotheek aangegeven. Aan
de buitenkant ziet ieder deel er als een boek uit.
Boekvormen. Hier en daar vindt men bij de houtcollecties
massieve monsters in de vorm van een boek, de
zogenaamde boekvorm. Meestal werd voor deze vorm
gekozen om de technische kanten van het hout duidelijk
te laten uitkomen. Het is opvallend dat deze vorm
eens in België voorkomt, doch meer in andere landen
als Slovenië en Oostenrijk.
Xylotheek versus xylarium. Als men de termen xylotheek
en xylarium tegenover elkaar zet komt men tot
de conclusie dat in beide gevallen een houtcollectie
wordt bedoeld. In het algemeen zou men zonder bezwaar
kunnen spreken over de xylotheek van een
universiteiten en met evenveel woordwaarde over het
xylarium van bijvoorbeeld Tervuren.
Wat is een xylotheek
Om een idee te krijgen van de constructie en indeling
van een boekdoos uit een xylotheek wordt hieronder
een von Schlümbachboekdoos beschreven. Het merendeel
van de andere nog in Europa bestaande xylotheken
zijn in concept gelijk.
De houten dozen zijn uitgevoerd in de vorm van een
boek en zijn vervaardigd van het hout van verschillende
houtachtige gewassen. De afmetingen zijn ongeveer
21,5 X 17,5 X 4,5 cm. De constructie bestaat uit houten
delen, die alleen koud met elkaar verlijmd zijn,
zonder verdere houtverbindingen. Aan de rug van de
boekdoos, die gemaakt is uit een deel van een stammetje
waarop bast en schors nog aanwezig zijn, is een
houten plankje gelijmd, het zogenaamde onderbord.
Dit onderbord is bij de meeste kleinere boom- of
struiksoorten nog samengesteld uit verschillende delen,
soms wel vijf of zes. Op dit onderbord zijn drie
latjes gelijmd die de doos vormen.
Het deksel wordt gevormd door het bovenbord waarop
eveneens drie latjes zijn gelijmd. Doos en deksel
scharnieren aan elkaar door middel van twee leren
bandjes. Aan de binnenzijde van het deksel is een
papieren blad met tekst gelijmd waarop in oud-Duits
een korte beschrijving gegeven wordt van de houtsoort,
de omgeving waar de soort het best gedijt en in
sommige gevallen nog toepassingsmogelijkheden.
Daaronder volgt een opsomming van de inhoudsonderdelen,
die in de boekdoos, het onderbord, aanwezig
zijn.
Dit onderbord bevat alle plantenmateriaal, zaailing,
zaad, blad, takje, knop, bloem, een dwarsdoorsnee van
een tak, een scheef afgezaagd takje, vrucht, een stukje
wortelmateriaal, twee kleine doosjes met pollen en as,
Houtcollecties van België en Nederland