HOUTCOLLECTIES van België en Nederland - Nehosoc

Amsterdam, nog later ‘Tropen Instituut’, en tenslotte
in het huidige ‘Koninklijk Instituut voor de Tropen’,
kortweg KIT. De verschillende naamsveranderingen
hebben direct te maken met de veranderende
betrekking van het instituut tot de maatschappij. In de
eerste jaren van haar bestaan had het Koloniaal Handelsinstituut
te Haarlem een informatieve positie over
allerlei producten die de Indische Koloniën aan ons
land te bieden hadden. Deze goederen van meest
uiteenlopende aard en waren voor de meeste burgers
onbekende producten, zowel wat handelsobject als
conservering betreft. ‘Haarlem’ speelde dan ook een
zeer belangrijke rol op economisch gebied. De naamsverandering
in later jaren geeft aan dat het Koloniaal
Instituut, sinds 1918 gevestigd te Amsterdam, meer
het karakter van een museum kreeg. Het indrukwekkende
en unieke gebouw met de veelkleurige marmers
boezemde elke bezoeker al ontzag in bij het betreden
van de wijdse trappen. De maquettes van de
geaccidenteerde Indische landschappen, de diorama’s
met de miniatuurkarbouwen in de dessa, de gigantische
houtstalen blijken voor velen onvergetelijk te
zijn.
Het huidige KIT is sterk gericht op research en
organiseert verschillende activiteiten in verband met
tropische- en subtropische landen. Mede hierdoor
speelt de eens vermaarde Houtsectie van het KIT geen
rol meer, waaraan eens de namen van bekende houtdeskundigen
Bianchi, Wassink en Wiselius waren
verbonden.
Jarenlang hebben de houtcollecties gerust onder een
grijze deken van stof voordat alle houtmonsters, alle
fineerboeken, de cartotheek, en de administratie voor
een verbouwing moesten wijken. Voorlopig zijn de
collecties op een veilige plaats ondergebracht, toegedekt
onder een stevige laag plastic.
Het KIT bezit verschillende houtcollecties. De belangrijkste
zijn: -de Stahel collectie, de Koorders- of trapezium
collectie, de boekvormen en de vreemdsoortige
zogenaamde ‘marine collectie’. Verder zijn er nog
verscheidene kleine verzamelingen, een greep uit deze
collecties vanuit alle windstreken: -28 monsters uit de
Filippijnen, afmetingen 15 X 10 X 1 cm; -100 monsters
uit de Franse koloniën, via Nogent-sur-Marne; -
75 monsters uit Brits Noord-Borneo; -19 stuks uit
Jeruzalem, Hebreeuwse universiteit; -30 stuks uit Florence;
-210 meubelmonsters, collectie C.P.G. Hurts en
de -fineermonsters uit de collectie Boerhave Beekman.
Het is interessant te vermelden dat het KIT eens de
grootste houtcollectie ter wereld bezat.
Professor Stahel zond uitgebreide collectie hout uit
Suriname. De collectie houtmonsters van Professor
Stahel ging vergezeld van herbariummateriaal. De
houtmonsters, in afmetingen van 30 X 10 X 2 cm,
werden door Mevrouw Dr. Mennega geïdentificeerd.
De Koorders collectie resultaat van levenslang hout
verzamelen. Goed ingepakt ligt een deel van het
levenswerk van Sijfert Hendrik Koorders (‘S.H.K.’),
een gedreven man die praktisch zijn hele werkzame
leven besteed heeft aan de inventarisatie van de bomen
op Java (7.200 soorten). Koorders introduceerde het
systeem van markering en nummering van bomen in
het tropenbos. Hij beschreef ze ter plekke, om er zeker
van te zijn dat houtmonster en herbariummateriaal
later bijeen zouden komen. Tussen 1888 en 1903 heeft
Koorders bijna onafgebroken de boomflora van het
oude Nederlands-Indië bestudeerd. Het resultaat was
een gigantische collectie herbariummateriaal van circa
16.000 stuks, het ‘Herbarium Koordersianum’ dat zeer
tot zijn verdriet aan ‘s Lands Plantentuin werd toebedeeld
in plaats van aan het Leidse Herbarium. Wel zag
hij kans om een aanzienlijke collectie monsters en
stammetjes naar het Botanisch Laboratorium van de
Groningse Universiteit te zenden waar de houtsoorten
anatomisch bestudeerd zouden worden. Dr. H.H.
Janssonius, assistent van Prof. Moll werd met deze
taak belast. Bij diens overplaatsing naar Amsterdam
werd deze collectie aan het Tropen Instituut overgedragen,
waar hij zijn onderzoek kon voortzetten. In
1935 werden de monsters in twee gelijke delen
gezaagd om een zelfde collectie naar de houtsectie van
de Yale Universiteit te kunnen zenden. Er is een
schaduwcollectie in Bogor.
Deze Koorders collectie is ook bekend als de ‘trapeziumcollectie’.
Deze vorm maakt het mogelijk om de
houtsoort goed op het tangentiale-, radiale- en kopse
vlak te kunnen bekijken. Koorders heeft talrijke
publicaties op zijn naam staan over de Oost Indische
Boschflora, onder meer over de kiem ontwikkeling
van Tectona grandis, over santalhout en djatihout.
Zijn levenswerk ‘Bijdragen tot de kennis der Boomsoorten
van Java’ geldt nog steeds als standaardwerk.
Na zijn dood hebben anderen zijn voorbereide
publicaties kunnen voltooien.
De boekvormen van het KIT. Eén van de verzamelingen
van het KIT, bestaande uit tachtig delen, heeft
een boekvorm. Het is een massieve vorm in drie
formaten en geen kistvorm. Het betreft houtsoorten uit
Indonesië. Sommige namen op de etiketten zijn nauwelijks
nog leesbaar. De collectie is een curiositeit
geworden.
Geheimzinnige marinecollectie bracht niet
ingewijden op dwaalspoor. Waarschijnlijk tijdens de
Tweede Wereldoorlog werd er door Rijkswaterstaat en
de Nederlandse Marine geheim onderzoek verricht
naar kwaliteit en eigenschappen van bepaalde
houtsoorten. Waarvoor is niet bekend geworden.
Hiervoor diende een speciale collectie van enkele tientallen
vierkante, massieve blokken. Omdat veel
soorten uit Oost Indië afkomstig waren lag het voor de
hand dat dit instituut zich met het onderzoek zou
Houtcollecties van België en Nederland 15