HOUTCOLLECTIES van België en Nederland - Nehosoc

een klein vierkant blokje om het soortelijk gewicht
van de betreffende houtsoort te kunnen bepalen. Alle
deze onderdelen zijn genummerd. In iedere boekdoos
ligt het genoemde plantenmateriaal van de betreffende
soort gerangschikt in een bed van mos. Bij de soorten
die niet voldoende hout produceren om er een doos
van te maken, is de boekdoos gemaakt van grenenhout.
De buitenzijde van de doos is dan beplakt met
een aantal twijgjes van de soort. De ruimte tussen de
twijgjes is dan beplakt met gemalen boomwortel.
von Schlümbach xylotheken
in Nederland
Wat de xylotheken aangaat was in Nederland de belangrijke
man Alexander Christian Heinrich Friedrich
von Schlümbach (1772-1835), geboren 23 december
1772 te Erlangen in Duitsland. De naam Ferdinand
Alexander von Schlümbach, die in het verleden veel is
gebezigd blijkt niet correct te zijn. Hij bekwaamde
zich in botanie en bosbouw. Sinds 1812 was von
Schlümbach werkzaam als District Inspecteur bij het
Departement Bosbouw en had hij als standplaats Theta
in de gemeente Bayreuth. In 1810, publiceerde hij zijn
‘Abbildungen der hauptsächlichsten in- und ausländischen
Nadelhölzer, die besonders in Baiern wild gefunden
werden, nebst denen dabei sich aufenthaltenden
Insekten’. Als District Inspecteur moet hij goed op
de hoogte zijn geweest van wat met bossen en bomen
te maken had. Of hijzelf de daadwerkelijke maker van
de xylotheken is geweest of er hulp bij heeft gehad,
zijn stempel staat duidelijk in en op de boeken vermeld.
Ook zijn zoon, Carl Lebrecht von Schlümbach
liet van zich horen. Hij diende 12 jaar als assistent van
zijn vader en was van 1817-1822 in hetzelfde district
en van 1823-1831 in Hilpoltstein werkzaam. Zeer
waarschijnlijk is het dan ook dat zoon Carl bij het
maken van xylotheken betrokken moet zijn geweest.
Hoe dan ook, vader en zoon verdienen hulde als vervaardigers
van deze bijzondere banden waarvan men
nu nog kan genieten.
Een bijzonderheid is verder dat Alexander’s vader een
hoge post bij het koninklijke Württenbergse hof bekleedde
en in 1761 door Keizer Franz I in de adelstand
werd verheven. Alexander’s oudste stiefbroer
verkwanselde de adelbrieven evenwel en het heeft
jaren geduurd eer Alexander via allerlei procedures
deze zaak heeft kunnen terugdraaien om tenslotte zijn
adellijke titel terug te krijgen.
Verspreid over Europa blijken er meerdere xylotheekmakers
geweest te zijn. Degenen die de meeste bekendheid
hebben gekregen zijn: Schildbach, von
Hildt, von Hinterlang, Huber, Hubinger, Goller, Ryss
en veel later Cormio in Italië. Tevens blijken er een of
meerdere anonieme makers te zijn.
De xylotheken uit de vergetelheid
Door intensief speurwerk van enkele personen is er
over een periode van zestig jaar meer bekend geworden
over de verschillende xylotheken, de verschillende
lotgevallen en hun makers. Allereerst publiceerde
midden 30'er jaren Professor H.J. Venema van de
Landbouw Hogeschool te Wageningen over de Wageningse
xylotheek, welke na de oorlog spoorloos verdwenen
bleek te zijn. Hij was het ook die over de xylotheek
van Berlijn, gemaakt door von Hildt, publiceerde.
In 1964 schreef hij over de houtbibliotheek van het
Museum te Kassel. Daarbij kwamen veel wetenswaardigheden
aan het licht.
Begin 80'er jaren ging de heer G.M. Roding, voormalig
directeur van het Natuurmuseum Enschede, een
stap verder. Hij startte een inventarisatie van xylotheken
in Europa en publiceerde meerdere keren hierover,
o.a. in 1980 over ‘Xylotheken en in het bijzonder
die welke in Nederlands bezit zijn’.
Bij de voorbereidingen voor de tentoonstelling in ‘t
Coopmanshûs te Franeker werd er door conservator
Adri den Oudsten een belangrijke aanzet gegeven om
de xylotheken bij het grote publiek te introduceren.
Betrokken personen uit de musea van Franeker en
Enschede, en het Leiden’s Herbarium werkten intensief
samen om deze belangrijke manifestatie gestalte te
geven.
In 1991 kwam er nieuws van over de grenzen, uit
Duitsland, van Anne Feuchter-Schawelke, die voor het
Naturmuseum Kassel historische werkzaamheden verrichtte.
Zij publiceerde o.a. ‘Von Holz-Bibliotheken
und ihren Herstellern’. In Oostenrijk, Zwitserland en
Italië bleken verschillende mensen bezig te zijn die
zich met xylotheken bezig hielden.
In 1995 was er in Zwolle ‘Hout van de Plank’ te zien,
een tentoonstelling waarin de verschillende functies
van de xylotheken nader werden belicht. Initiator van
dit evenement was Drs. Kemperman, conservator van
het Natuurmuseum West Overijssel.
Houtcollecties van België en Nederland 7