HOUTCOLLECTIES van België en Nederland - Nehosoc

zogenaamde ‘Doorluchtige Quartierschole’ te stichten
en in 1599 werd de eerste hoogleraar benoemd. Nadat
deze opleidingen lange tijd hadden voldaan ontstond
hieruit in 1648 de ‘Hoogeschool van Gelderland’ of
‘Geldersche Academie’. In 1693 promoveerde er de
beroemde Herman Boerhaave en in 1735 Linnaeus
(Carl von Linné). In de periode daarna liep het aantal
studenten erg terug en ging het in Harderwijk met de
hogeschool snel bergafwaarts.
De bezetting van Nederland door de Fransen maakte
voortzetting van de hogeschool verder dubieus.
Hoewel, in 1808 nog werd door koning Lodewijk
Napoleon de verzekering gegeven dat de hogeschool
zou worden voortbestaan in verband waarmee hij
Harderwijk nog een bezoek bracht. Voordat het gordijn
voor de Hogeschool in 1811 viel, ontving men
(evenals in Franeker) nog de toegezegde xylotheek. In
1811 ging de hogeschool van Harderwijk uiteindelijk
verloren en in 1955 raakte deze stad zijn xylotheek
kwijt.
De hogeschool en de xylotheek blijken beiden een
bijzondere geschiedenis achter de rug te hebben. Er is
één troost, in het Veluws Museum van Oudheden van
Harderwijk bevindt zich nog één exemplaar uit de
oorspronkelijke von Schlümbachxylotheek, die eens
de Harderwijker Hogeschool toebehoorde. Dit ene
deel, namelijk no. 199, der Zwergwachholder (Juniperus
nana), werd op 13 februari 1968 in bruikleen
aan Harderwijk afgestaan door het Natuurmuseum
Enschede. Overigens heeft Enschede zelf de hele collectie
ook in bruikleen. In het Veluws Museum van
Oudheden in Harderwijk kan dus slechts één deel van
de Harderwijker xylotheek worden bewonderd.
Natuurmuseum Enschede
vertroetelt Harderwijker xylotheek
Het Natuurhistorisch Museum van Enschede en
Lonneker werd opgericht in oktober 1921, na veel
voorbereidend werk van de heer van Sambeek. Het
museum was aanvankelijk gehuisvest in een apotheek
en naderhand op de zolder van een school. In 1939
kwam Enschede in het bezit van een nieuw en modern
museum, het ‘Natuurmuseum Enschede’. In 1977
werd tijdens de boomplantdag een collectie inheemse
bomen en struiken in de museumtuin aangeplant. In
het museum bevinden zich twee houtverzamelingen,
een xylotheek van von Schlümbach en een collectie
houtmonsters met bijbehorende vruchten en zaden.
Sedert 1955 bevindt zich in het Natuurmuseum de
oorspronkelijke von Schlümbachxylotheek van de
Hogeschool van Harderwijk. Het mag een wonder
heten dat deze xylotheek nog bestaat, gezien de lange,
duistere en vooral schadelijke omzwervingen, die de
verzameling moest ondergaan. Oorspronkelijk werd de
collectie door koning Lodewijk Napoleon aan de
Hogeschool van Harderwijk geschonken en ontvangen
in de periode 1809 tot 1811. In tegenstelling tot
Franeker ontving Harderwijk slechts twee zendingen
in plaats van drie, waardoor het verschil in omvang is
verklaard. Bij de opheffing van de hogeschool ontstond
er een ware toeloop vanwege de bezittingen,
denk alleen al aan de bibliotheek van ca 3.300 boeken.
Aanvankelijk werd de xylotheek achtergehouden, omdat
er nog hoop was op de vestiging van een eventuele
medische hogeschool in Harderwijk. Toen duidelijk
werd dat dit niet meer zou gebeuren ging de xylotheek
tezamen met het laatste achtergehouden deel van de
vele Harderwijker verzamelingen in 1840 naar Deventer
en verdween op de zolders van het stadhuis, tezamen
met het beroemde herbarium van David de
Gorter.
Het is vooral te danken aan Mr B.W.A.E. baron Sloet
tot Oldhuis dat verschillende verzamelingen werden
gered ten behoeve van de in 1841 opgerichte ‘Overijsselsche
Vereeniging tot Ontwikkeling van Provinciale
Welvaart’, welke besloot zich te specialiseren op
natuurhistorisch en geologisch gebied. Ook de xylotheek
behoorde hiertoe. In 1847 werd de overname
van de xylotheek officieel bevestigd ‘om zeker Herbarium
Vivium in boekformaat’ af te geven. Ook toen
bleek al in een geschrift: ‘doch de tijd heeft ook reeds
veel, vooral de vogelen enz. tot stof doen wederkeren.’
In 1904 werd de vereniging ontbonden en ging de
xylotheek naar de ‘Vereeniging tot beoefening van het
Overijssels Regt en Geschiedenis’ en werd ondergebracht
in Huize ‘Helmich’ aan de Melkmarkt te
Zwolle. De verzameling raakte vervolgens jarenlang
zoek in Zwolle en bleek opgeslagen onder niet al te
optimale omstandigheden, waardoor de collectie erg
had geleden. In 1934 kwam door bemoeienis van Prof.
Venema in Wageningen de xylotheek weer even boven
water en onderging zelfs nog een goed bedoelde doch
minder gelukkige restauratie, om daarna weer te verdwijnen.
In 1955 kwam de verzameling weer boven
water, nu voornamelijk door de inzet van de toenmalige
directeur van het ‘Natuurmuseum Enschede’ de
heer Roding. Door het feit dat de houtcollectie niet
paste in de specialisatierichting van het museum in
Zwolle, bracht men deze over naar Enschede. De
xylotheek is gemaakt door von Schlümbach en bestaat
uit 146 delen, waarvan één deel in bruikleen is
afgestaan aan het Veluws Museum van Harderwijk.
Het is niet verwonderlijk dat deze Harderwijker
xylotheek door al de omzwervingen en toch niet al te
beste verzorging erg geleden heeft. In 1997 is door de
inzet van de mensen van het ‘Natuurmuseum Enschede’
beloond en zijn er financiële middelen beschikbaar
gekomen om de verzameling te restaureren. Een zeer
nauwkeurig werk dat door Enkzicht Restaurateurs
uitgevoerd zal worden en zeker vele maanden in beslag
zal nemen. Gedurende deze restauratie is de
Houtcollecties van België en Nederland 9