HOUTCOLLECTIES van België en Nederland - Nehosoc

Universiteit van Leiden ten geschenke gegeven. De
zending kwam in de jaren 1809-1811 in gedeelten aan.
De xylotheek was bedoeld als aanvulling op de Leidse
colleges in de botanie en is jarenlang zodanig in
gebruik geweest. Ook deze xylotheek heeft nogal
omzwervingen gemaakt over een lange periode en
uiteraard heeft dat geen positieve invloed gehad op de
algehele staat van de collectie. De xylotheek verhuisde
op een bepaald moment naar de zolder van het
Rijksherbarium in Leiden en het zou tot 1934 duren
eer zij werd herontdekt. Deze vreugdevolle herontdekking
heeft er veel toe bijgedragen dat er nadien
aandacht aan deze kunstwerken werd besteed. Hoe dan
ook, de Leidse Universiteit heeft de bovengenoemde
xylotheek in de jaren zestig aan Staatsbosbeheer in
bruikleen gegeven. Een extra dimensie aan deze
xylotheek is dat alle banden in 1996 werden
gerestaureerd.
Japan-collectie in Rijksmuseum
voor Volkenkunde Leiden
Meer dan eens komt men de naam van de botanicus
von Siebold tegen bij de beschrijving van diverse
houtcollecties. Dr. Ph. F. B. von Siebold (1796-1866)
werkte een tijd bij verschillende universiteiten, bezocht
botanische tuinen, had zeer goede contacten met
verschillende Europese onderzoekers en hij had een
wel zeer speciale band met de Leidse universiteit. Zijn
reizen strekten zich uit tot het verre oosten. Hij
woonde enige tijd op Deshima, waar de toenmalige
VOC-handelspost gevestigd was. Regelmatig stuurde
hij zendingen botanisch materiaal naar Leiden. Hij had
niet alleen oog voor zijn eigen vakgebied, ook de rijke
cultuur van de Japanse-, Chinese- en aangrenzende
volkeren boeide hem mateloos. Het zou te ver voeren
om alle voorwerpen die deze pionier tijdens zijn verblijf
in Japan verzameld heeft hier te beschrijven. Er
mag wel gesteld worden dat hij door zijn zendingen de
aandacht wist te vestigen op een cultuur die, wat
uiterlijke kenmerken en vooral gedachten wereld betrof,
hemelsbreed verschilde van die van de westerse
landen.
In de periode van 1823 tot 1829 werden er door von
Siebold regelmatig voorwerpen gezonden, voorbeelden
van die culturen die nu samen een aanzienlijk deel
van de volkenkundige collectie uitmaken. Alles werd
eigendom van de Staat der Nederlanden en werd in
latere jaren over enkele Rijksinstellingen verdeeld.
Afgaande op een handgeschreven catalogus uit die
tijd, welke ook tot het bezit van het museum behoort,
heeft von Siebold zelf de diverse objecten in vier
categorieën ingedeeld: 1. objecten van wetenschappelijke
aard, 2. culturele en industriële objecten, zodanig
gerangschikt dat men onbekende producten van
het land, van kunst en ambacht en ook een diversiteit
aan gereedschappen zou leren kennen. 3. modellen op
schaal en 4. etnografische objecten van alle aan Japan
14
schatplichtige volkeren, van Ezo en de Zuidelijke
Kuril eilanden, van het schiereiland Korea, en van
Tibet, Siberië en de Russisch-Amerikaanse gebiedsdelen.
Deze omvangrijke collectie die officieel in
1832 is gestart, bestond uit boeken en manuscripten,
houtsneden, munten en antiquiteiten, tekeningen en
schilderijen, grondstoffen voor industrie en gerede
producten. Dit alles met de bedoeling een indruk te
geven van het complexe bestaan van de mens in deze
gebieden. Ook kleding, welke door in Nagasaki gestrande
zeelieden achtergelaten werd, behoort tot de
verzameling. De collectie is tot minstens 620 onderdelen
opgelopen.
Een deel ervan bestond uit een houtcollectie opgebouwd
uit planken, boombast, houtblokjes, takjes en
bamboe en enige houtmonsters, sommige met opschrift
in het Japans. Ook wandelstokken van rotan
werden meegezonden. Enige houtsoorten met bijschrift:
een plank van Diospyrus kaki., met opschrift
‘kaki no ki’ (de dadelvijgenboom, zogenaamd wit
ebbenhout (voor kunstvoorwerpen)); een plank van
Prunus japonica met opschrift ‘Sumono moki
Armeniaca mume’ (levert verf en kralen voor rozenkransen
en als plank voor xylografie); een plank van
Bignonia tomentosa (een zachte houtsoort voor kastenmakers).
Er waren ook een aantal houtmonsters
waaronder Cryptomeria japonica (geschikt voor
scheepsbouw en meubelwerk), evenals Taxus canadensis.
met opschrift ‘Ichi no k’ en een blok met opschrift
’Thuya’ (vakone) afkomstig uit de Hakonepas.
De houtverzameling wordt, als onderdeel van de
etnografische collectie, beheerd in de afdeling Japan
en Korea. Het beheer is zuiver gericht op instandhouding.
De collectie heeft zowel historische als
wetenschappelijke waarde, doch wordt hier vanwege
de museale functie bij de eerste categorie ingedeeld. In
de huidige behuizing in de Steenstraat is een
‘Japanzaal’ ingericht met een in oorlogsuitrusting
gestoken lid van de Japanse krijgsadel, een draagkoets,
een reconstructie van een Japans huis en de
collectie-von Siebold. De laatste kent zelfs bekendheid
tot in Japan.
In verband met de omvangrijke verhuizing van het
museum naar een nieuw pand in Leiden, is de collectie
momenteel (1997) in depot opgeslagen en is deze
slechts voor studiedoeleinden op afspraak te bezichtigen.
Vanaf 1 januari 1998 is deze voor minstens een
half jaar niet toegankelijk.
Koninklijk Instituut voor de Tropen
dekt houtcollecties toe
In de loop van de tijd is de naam van het Koninklijk
Instituut voor de Tropen enkele keren veranderd. Na
de stichting van een ‘Koloniaal Handelsinstituut’ te
Haarlem werd de naam veranderd in ‘Koloniaal
Museum’, weer later in ‘Koloniaal Instituut’ te
Houtcollecties van België en Nederland