HOUTCOLLECTIES van België en Nederland - Nehosoc

Verzamelen, een nieuwe trend
Tijdens genoemde vernieuwingen deed zich nog een
ander fenomeen voor. Met het groeien van de besteedbare
geldmiddelen, de betere behuizing, het vergroten
van de actieradius van de gegoede burger, ontstond de
behoefte om iets van die wonderbaarlijke zaken van
eigen en andere wereld van nabij te kunnen bewonderen.
Liever nog, er iets van te bemachtigen. Men ging
verzamelen.
In de 16e en 17e eeuw was er vooral sprake van
nieuwsgierigheid naar het onbekende of het nooit eerder
getoonde. Verzamelaars, vaak welgestelde kooplieden,
apothekers, artsen, wetenschappers, professoren
zagen niet alleen kans om ‘voorwerpen’ uit de
natuur te vergaren, doch ze stelden er prijs op deze zo
goed mogelijk te groeperen en dan ook nog tentoon te
stellen. Dit leidde tot de inrichting van speciale kasten,
kamers of zalen waarin de curiosa werden opgesteld,
al of niet geordend volgens bepaalde principes.
In binnen- en buitenland ontstonden vrijwel tegelijkertijd
deze zogenaamde ‘rariteitenkabinetten’ en 'Wunderkammer’.
Verzamelingen opgebouwd uit kunstvoorwerpen,
uit exotische materialen, bizarre voorwerpen
door mensenhand gemaakt, schelpen, koralen,
stenen, houtsoorten, hoorns van neus- en eenhoorns,
kristallen en vormen waaraan een verkeerde benaming
werd gegeven en die nu daarom alleen al ‘curieus’ zijn
te noemen. De verzamelaars stuurden zogenaamde
‘reizigers’ er op uit om, koste wat het kost, zaken aan
te dragen voor de collectie. En zij bezochten elkaar.
Gastenboeken zijn nu nog een welkome getuigenis
daarvan. In deze bezoekersboeken komt men onder
andere de namen tegen van Linnaeus, Herman Boerhaave,
Prins Frederik Willem van Pruisen en niemand
minder dan Tsaar Peter de Grote. Bezoekers kwamen
van heinde en ver, zij voerden correspondentie over
wat zij gezien, gekocht of geruild hadden. Een aankoop
was dikwijls geen kleinigheid, het ging om grote
bedragen. Collecties werden geveild, of gesplitst en
helaas, ook toen al, verspreid over andere verzamelingen
of gingen vaak verloren. Dikwijls werden de
collecties in een catalogus voor eigen gebruik beschreven
of er werd een veilingcatalogus gemaakt waardoor
wij nu nog inzicht hebben in wat er zoal speelde.
In de 18e eeuw veranderde de gedachte achter de
collectie en trachtten de verzamelaars een ordening
aan te brengen in hun gevarieerde uitstalling. Kabinetten
uit kostbare houtsoorten, vaak rijk versierd met
gesteenten en inlegwerk werden gevuld met ofwel
alleen zangvogels of bijvoorbeeld alleen schelpen. Of
men deelde ze in naar Oosterse en Westerse producten.
Door de belangstelling voor de industriële opkomst
kregen modellen van machines en natuurkundige
instrumenten een ereplaats. Zo kregen modellen
voor de anatomische lessen, zoals producten uit was,
veel aandacht. Voorlopers van onze natuurhistorische
musea! Hoe men de collectie ook indeelde, het bevredigde
nooit. Op één uitzondering na! Het ordeningssysteem
van Linnaeus bood uitkomst en dit geldt tot
op de dag van vandaag.
In de 19e eeuw kreeg het educatieve element bij al
deze opstellingen meer aandacht. De mens was uit de
grauwe massa immers als individu te voorschijn gekomen.
Er moest nu meer aan de algemene ontwikkeling
gedaan worden. Niet alleen de particuliere kabinetten
getuigden van deze trend, er ontstonden overal nationale
musea met afdelingen voor natuurlijke historie,
voor etnografica, voor kunst en antiquiteiten. De universitaire
collecties werden in de loop der jaren meer
gespecialiseerd op bepaalde gebiedsdelen. Vroegere
collecties houtmonsters en herbarium materiaal kregen
de status ‘museum’ collectie of ‘educatieve’ collectie.
Een waardebepaling die niet voor alle tijden zou gelden.
De 20e eeuw bracht weer een andere opvatting over
de rijkdommen van de aarde. Deze werden vooral
benadrukt als voorbeelden van de schepping. Eerbied
en bewondering voor al wat de natuur te bieden had
overheerste al het andere. De particuliere verzamelaars
lieten dit in hun naturaliën- en kunstkabinetten duidelijk
blijken. Met het voortschrijden van de decennia
ziet men steeds veranderingen optreden wat groepering
en presentatie betreft, op zich een boeiend fenomeen.
Het nostalgische rariteitenkabinet vindt men
slechts bij enkele musea terug, de oude houtcollectie
wordt nu regelmatig als historisch en/of curieus bestempeld.
Apotheker Seba
de eerste houtverzamelaar?
Albertus Seba, (1665-1735) apotheker aan de Haarlemmerdijk
te Amsterdam had niet alleen een goed
lopende zaak, hij had bijzonder veel contacten in binnen-
en buitenland en, mede daardoor, wist hij in korte
tijd een immense verzameling naturaliën bijeen te
brengen. Deze omvangrijke collectie, bestaande uit 72
laden met schelpen, 400 dieren op sterk water, 32 laden
met Europese insecten, allerlei curiosa (waaronder
hout), werd in 1717 voor een waar fortuin aan Tsaar
Peter de Grote verkocht. Men moet zich voorstellen
dat Seba en andere befaamde verzamelaars speciale
kasten, vaak uit kostbare houtsoorten, of speciale
zalen inrichtten en dat de collecties bij voorkeur in een
catalogus beschreven werden. Dit vergemakkelijkte
ruil of verkoop en geeft ons nu een inzicht in aard en
omvang van zo’n ‘kabinet’.
Linnaeus, die in Harderwijk zijn doctorstitel behaalde
en voor studiedoeleinden onder meer in Leiden ver-
Houtcollecties van België en Nederland 3