Naar een democratische arbeidsverdeling in Vlaanderen en Europa?

nieuw basismodel is deels een reactie tegen en de verwerping van het vorige basismodel,
maar deels ook een voortzetting ervan omdat bepaalde (positieve) elementen
worden gehandhaafd. Het kan tot op zekere hoogte worden beschouwd als de synthese
van (positieve) elementen van vorige basismodellen en van een aantal nieuwe
concepten, processen, uitdagingen en normen die zich aandienen in de hedendaagse
maatschappij.
De figuur laat zien dat het basismodel van het liberale vrijemarktsysteem vanaf het
midden van de achttiende eeuw is uitgegroeid tot het dominante model in de negentiende
eeuw. Het model is gekenmerkt door een laisser-faire staat die weinig aandacht
had voor de dagelijkse leefsituatie van mannen en vrouwen binnen gezinnen en
bedrijven. De arbeidsmarkten waren zeer weinig gereguleerd en de beroepsparticipatie
was hoog bij zowel volwassen mannen en vrouwen als bij kinderen. Tegelijk waren
de maatschappelijke voorzieningen inzake sociale bescherming en ondersteuning
beperkt. Voor gezinnen komt dit neer op een klassiek combinatiemodel of overlevingsmodel:
alle gezinsleden moesten actief bijdragen om het gezin (minimale) overlevingskansen
te bieden (Lis, 1984; Sullerot, 1979, Smith & Wallerstein, 1992;
Seccombe, 1992, 1993; Arrighi, 1994; Hopkins & Wallerstein, 1996; Vanhaute,
1992, 1997a, 1997b, 1998, 2002).
Tijdens de twintigste eeuw werd het basismodel van het sociaal gecorrigeerde vrijemarktsysteem
dominant. Het heeft zijn wortels in de tweede helft van de negentiende
eeuw en kende zijn hoogtepunt rond 1950. Dit basismodel legde de klemtoon op de
sociale correctie van het vrijemarktsysteem door de overheid. De traditionele verzorgingsstaat
toonde een grote bekommernis om de dagelijkse leefsituatie van mannen
en vrouwen binnen gezinnen, bedrijven enz. Ze beklemtoonde de regulering van de
arbeidsmarkten en op de bescherming van kinderen en vrouwen (gehuwde moeders).
Dit leidde tot een aanzienlijke daling van de beroepsparticipatie van (gehuwde) vrouwen
en kinderen. Ter compensatie werden de maatschappelijke voorzieningen inzake
sociale bescherming sterk uitgebreid. Voor de gezinnen wordt dit basismodel voorgesteld
als het Kostwinnersmodel, het model met een zeer ongelijke verdeling van
beroeps- en gezinsarbeid waarbij gehuwde mannen de rol van kostwinner krijgen
toebedeeld en gehuwde vrouwen hoofdzakelijk instaan voor het gezinsleven (huishoudelijke
taken en opvoeding van de kinderen). Het traditionele basismodel was/is
de basis voor alle varianten van de moderne welvaartsstaat zoals voorgesteld door
de bekende classificatie van Esping-Anderson (1990, 1999) en de meer genuanceerde
versie van Korpi (2000). We verwijzen hier ook naar de uitvoerige beschrijving
van de westerse welvaartsstaat in Deleeck (1992, 2001).
Het basismodel van de traditionele welvaartsstaat werd evenwel al gecontesteerd
vanaf de jaren vijftig. De voorbije decennia werd het model geconfronteerd met een
aantal grote maatschappelijke uitdagingen, zoals de vergrijzing van de bevolking, de
grote kloof tussen de rijke en arme wereld, de milieuproblemen, het gebrek aan economische
democratie, de ongelijke positie van mannen en vrouwen, de versnelde
ontwikkeling op het vlak van informatica en communicatie enz.
11