Naar een democratische arbeidsverdeling in Vlaanderen en Europa?

30
teiten' (Hagenaars, 1988, Van Dongen, 1990, 1993; Gershuny, 2000, 2005; Gronau
& Hammermesh, 2002; Folbre (2006).
In de eerste plaats was er de vraag in welke mate de opvoeding/opleiding van kinderen
(binnen of buiten het gezin) als een productieve activiteit kan worden beschouwd.
Becker (1975) legde de basis voor de theorie van het ‘human capital’ die
het belang van opleiding en onderwijs beklemtoonde als een investering in de toekomstige
productiviteit van jongeren in de marktsector. De output van opleiding is
een belangrijke input voor activiteiten in de marktsector. In dat opzicht is de externe
opvoeding/opleiding van jongeren een productieve activiteit. Hetzelfde geldt
voor diverse zorgactiviteiten ten behoeve van zieken, ouderen, gehandicapten.
Maar hoe moeten we dan de opvoeding en verzorging thuis bekijken? Folbre
(2006a) geeft de krachtlijnen weer van de conceptuele discussie. Enerzijds wordt de
opvoeding/verzorging van kinderen in het gezin beschouwd als consumptie, d.w.z.
als een activiteit die vooral gericht is op het directe nut of de satisfactie van de betrokkenen.
Anderzijds is opvoeding een vorm van productie omdat de activiteit ‘iets
van waarde voortbrengt’ voor anderen en kan worden vervangen door een equivalente
marktactiviteit. Opvoeding gaat gepaard met een ruilproces tussen de gezinsleden
waarbij geld en tijd worden uitgewisseld. Bovendien hebben de
opvoedingsactiviteiten in het gezin belangrijke, zichtbare implicaties voor activiteiten
in de marktsector. Bepaalde resultaten van de opvoeding thuis vormen een
input voor activiteiten in de marktsector en zijn daarom ook productief.
Bij de opvoeding van kinderen komt ook het probleem van de ‘gezamenlijke productie’
(joint production) duidelijk aan de oppervlakte, nl. dat men tijdens opvoedingsactiviteiten
ook gedeeltelijk andere activiteiten doet of dat men tijdens andere
activiteiten ook partieel opvoedingactiviteiten verricht of een zekere zorgverantwoordelijkheid
heeft ten aanzien van de kinderen. Maar dat geldt dan ook voor andere
activiteiten: betaalde arbeid, huishoudelijke arbeid, ontspanningsactiviteiten
enz. gaan ook samen met andere deelactiviteiten. Hierdoor wordt de grens tussen
de productieve en niet-productieve activiteiten verder vervaagd waardoor de kenmerken
of criteria van productieve activiteiten ook voor de ‘consumptieve’ activiteiten
van toepassing zijn.
In het verlengde van deze discussie gaan onderzoekers als Hagenaars (1988) nog
verder en argumenteren dat ook 'consumptieactiviteiten' als slapen, eten, zich wassen,
lichaamsverzorging enz. 'productieve' zorgactiviteiten zijn. Wanneer men deze
activiteiten onvoldoende doet, ondervindt men de negatieve gevolgen voor zichzelf
en anderen, vooral bij de andere activiteiten. Zij leveren immers een noodzakelijke
menselijke input (menselijk kapitaal) voor de (echte) productieve activiteiten. Zij
gebruikt de term 'investering in menselijk kapitaal' om het (semi-)productieve karakter
van deze activiteiten uit te drukken. Folbre (2006b) laat duidelijk zien dat
deze activiteiten ook een bepaalde waarde opleveren voor anderen en dat er voor
deze activiteiten meestal een equivalente marktactiviteit bestaat zodat de economische
kosten ervan zichtbaar zijn.