I. Landmeetkundige instrumenten

de meest belangrijke hoekmetingen,
namelijk voor het bepalen van de punten
van het primaire driehoeksnet van de
Rijksdriehoeksmeting.
Eerst waren de cirkel randen van de
theodolieten verdeeld in 360º, met een
onderverdeling in 60’ minuten en die
weer onderverdeeld in 60’’ secunden, het
sexagesimale stelsel. Dit blijft een lastige
verdeling om verdere berekeningen mee
te doen. In de landmeetkunde is men
daarom overgestapt op een verdeling
van de cikel in 400 gr, die weer werden
verdeeld in decimale onderdelen,
het centesimale stelsel. De nieuwste
elektronische theodolieten konden zelfs
worden omgezet van 360º naar 400º.
Beide soorten randverdeling zijn in de
collectie aanwezig.
Voor nauwkeurige metingen was het
van belang dat ook de 2e as, waarmee
de kijker van boven naar beneden
gedraaid kon worden, zuiver horizontaal
stond. Dan was de nauwkeurigheid van
het buisniveau op de theodoliet niet
voldoende. Daarom plaatste men een
nauwkeuriger buisniveau op de uiteinden
van die tweede as, het zogenaamde
ruiterniveau. Dit ruiterniveau werd
horizontaal gesteld met de stelschroeven
van het instrument. Verschillende theodolieten uit de collectie hebben een eigen ruiterniveau. Hieronder is dat
doorgaans in de tekst aangegeven. Ook zijn er losse exemplaren waarvan niet bekend is bij welke theodoliet zij horen;
deze zijn met een eigen nummer opgenomen; het betreft de nrs. 1759 t/m 1766.
Een bijzondere soort theodoliet is de bousoletheodoliet. Hiermee worden de hoeken gemeten t.o.v. de magnetische
pool. Deze is veelvuldig gebruikt in de tropen, zoals in voormalig Nederlands Indië en in Suriname. Een voorbeeld
daarvan is de Wild T0, nr. 1751. Deze theodolieten moeten niet verward worden met normale theodolieten waarop
een kompas is aangebracht.
nr.
Theodolieten
omschrijving jaar
1728 Theodoliet, messing, fabrikant Julius Wanschaff Berlin. De diameter van de open horizontale rand is 35
cm. Op instrument genummerd met 35 cM Nº 1. Gebruikt in de beginjaren van de Rijksdriehoeksmeting
van 1886-1904.
1886
1729 Theodoliet Wild T-2, instr. nr. 150849, met groene metalen stolp en bijbehorende oranje kleurige
kunststof transportkist. Alles was nog aanwezig in de oude Kadaster Volkswagen toen deze in 2007
werd gekocht.
1730 Theodoliet, messing, fabrikant J. Wanschaff Berlin, diameter van de horizontale rand is 21 cm.
Onderstel is genummerd “4”, en ook de kijker is genummerd “4”. Compleet met ruiterniveau.
±1890
1731 Theodoliet, messing, fabrikant C. Becker Arnhem, met open horizontale rand met een diameter van ±
18 cm, en open halve verticale rand. Lengte kijker 25 cm, het oculairgedeelte ontbreekt. Het buisniveau
aan de kijker is defect.
± 1850
1732 Lichtgroen gekleurde theodoliet, fabrikant G. de Koningh Arnhem, instr. nr. 2849.
Compleet met ruiterniveau.
1733 Twee groene theodolieten, fabrikant G. de Koning Arnhem, instr. nr. 853 en 855. 1915
1734 Zwart/messingkleurige repetitie-theodoliet, fabrikant F.W.Breithaupt & Sonn, Hesse-Cassel, instr. nr.
1758. Met open verticale rand en afgesloten horizontale rand met een diameter van 17 cm . Lengte
kijker 23.5 cm.
±1888-1948
69