I. Landmeetkundige instrumenten

In dit onderdeel zijn opgenomen de in het museum aanwezige landmeetkundige instrumenten van de bureaus
van de landmeetkundige en de ruilverkavelingsdienst van het Kadaster. Het instrumentarium van de voormalige
Topografische Dienst van het Ministerie van Defensie wordt in een volgend deel behandeld. Tussen beide onderdelen
is dus enige overlapping omdat sommige instrumenten bij beide bedrijfsonderdelen in gebruik zijn geweest. Men
bedenke dat er uit de oprichtingstijd van het Kadaster weinig instrumenten aanwezig zijn. Dit komt omdat de
landmeters bij de kadastrering hun werk moesten uitvoeren met door hen zelf aangeschafte instrumenten. Ook na
de invoering van het Kadaster in 1832 moesten de landmeters nog tientallen jaren lang hun eigen meetinstrumenten
kopen. Die bleven dus in het bezit van de landmeters en later hun familie. De instrumenten van de medewerkers van
de Topografische Dienst werden wél door de overheid betaald, zodat die rijkseigendom bleven. De landmeters werden
pas betaald na afloop van een bepaald project. De beloning was mede afhankelijk van het aantal gevormde percelen.
Ook de kosten van papier, de tekenaars, de meethulpen en het verdere personeel, moest door de landmeter betaald
worden. Om toch wat instrumentarium uit die tijd te kunnen laten zien, zijn er enkele instrumenten (voornamelijk
pantometers) opgenomen die afkomstig zijn van de Topografische Dienst.
LENGTEMETING
1. Meetkettingen
In vroegere tijden werden er lengtes gemeten met een meetkoord, ook wel meetsnoer genoemd. Dat was een
lang touw waarin op vaste afstanden de plaatselijk in gebruik zijnde maat, bijv. voeten of ellen, met knopen was
aangegeven. Dat touw werd uitgelegd en door het aantal knopen te tellen was de afstand bekend. Dit was wel
een praktisch instrument, maar niet erg maatvast. Vandaar dat men dit snoer het liefst van ijzerdraad had willen
maken, maar dat bleek niet hanteerbaar te zijn. Daarom is gekozen voor de meetketting. Een leerboek landmeten
uit 1933 zegt daarover: “Een meetketting is meestal 10 of 20 m lang. Hij bestaat uit leden van gegalvaniseerd ijzer-
of staaldraad, dik 3 à 4 mm. De einden der leden (= schalmen) zijn van oogen voorzien. De onderlinge verbinding
geschiedt door ringen. De afstand van midden tot midden dezer ringen is 0,50 m. Bij elke meter zijn ze van koper,
bij elke halve meter van ijzer. Op afstanden van 5 meter hebben de ringen een andere vorm en zijn ze grooter”. In
de praktijk waren er meetkettingen in vele varianten. De nadelen van de meetkettingen waren: de schakels werden
snel krom en de ringen slijten en rekken en kunnen tijdens het meten verkeerd gaan zitten. De lengte van de ketting
begint en eindigt bij een gemarkeerd punt op het handvat, meestal een halfronde opening. Meetkettingen zijn
enkele eeuwen lang in gebruik geweest, tot halverwege de 20e eeuw. In vroegere eeuwen had elk deel van ons land
zijn eigen maatstelsel, waarvan de Rijnlandse roede de bekendste is. Deze was weer onderverdeeld in voeten. Voor
al deze verschillende stelsels waren er ook meetkettingen in gebruik. De invoering van het Kadaster bracht daarin
verandering omdat er in de Requeil Methodique werd voorgeschreven dat men bij de opmetingen voor het Kadaster
gebruik moest maken van het huidige decimale stelsel, met de meter als uitgangspunt. Omdat de meethulpen uit
51