I. Landmeetkundige instrumenten

More documents

Recommendations

Info

In dit onderdeel zijn opgenomen de in het museum aanwezige landmeetkundige instrumenten van de bureaus van de landmeetkundige en de ruilverkavelingsdienst van het Kadaster. Het instrumentarium van de voormalige Topografische Dienst van het Ministerie van Defensie wordt in een volgend deel behandeld. Tussen beide onderdelen is dus enige overlapping omdat sommige instrumenten bij beide bedrijfsonderdelen in gebruik zijn geweest. Men bedenke dat er uit de oprichtingstijd van het Kadaster weinig instrumenten aanwezig zijn. Dit komt omdat de landmeters bij de kadastrering hun werk moesten uitvoeren met door hen zelf aangeschafte instrumenten. Ook na de invoering van het Kadaster in 1832 moesten de landmeters nog tientallen jaren lang hun eigen meetinstrumenten kopen. Die bleven dus in het bezit van de landmeters en later hun familie. De instrumenten van de medewerkers van de Topografische Dienst werden wél door de overheid betaald, zodat die rijkseigendom bleven. De landmeters werden pas betaald na afloop van een bepaald project. De beloning was mede afhankelijk van het aantal gevormde percelen. Ook de kosten van papier, de tekenaars, de meethulpen en het verdere personeel, moest door de landmeter betaald worden. Om toch wat instrumentarium uit die tijd te kunnen laten zien, zijn er enkele instrumenten (voornamelijk pantometers) opgenomen die afkomstig zijn van de Topografische Dienst. LENGTEMETING 1. Meetkettingen In vroegere tijden werden er lengtes gemeten met een meetkoord, ook wel meetsnoer genoemd. Dat was een lang touw waarin op vaste afstanden de plaatselijk in gebruik zijnde maat, bijv. voeten of ellen, met knopen was aangegeven. Dat touw werd uitgelegd en door het aantal knopen te tellen was de afstand bekend. Dit was wel een praktisch instrument, maar niet erg maatvast. Vandaar dat men dit snoer het liefst van ijzerdraad had willen maken, maar dat bleek niet hanteerbaar te zijn. Daarom is gekozen voor de meetketting. Een leerboek landmeten uit 1933 zegt daarover: “Een meetketting is meestal 10 of 20 m lang. Hij bestaat uit leden van gegalvaniseerd ijzer- of staaldraad, dik 3 à 4 mm. De einden der leden (= schalmen) zijn van oogen voorzien. De onderlinge verbinding geschiedt door ringen. De afstand van midden tot midden dezer ringen is 0,50 m. Bij elke meter zijn ze van koper, bij elke halve meter van ijzer. Op afstanden van 5 meter hebben de ringen een andere vorm en zijn ze grooter”. In de praktijk waren er meetkettingen in vele varianten. De nadelen van de meetkettingen waren: de schakels werden snel krom en de ringen slijten en rekken en kunnen tijdens het meten verkeerd gaan zitten. De lengte van de ketting begint en eindigt bij een gemarkeerd punt op het handvat, meestal een halfronde opening. Meetkettingen zijn enkele eeuwen lang in gebruik geweest, tot halverwege de 20e eeuw. In vroegere eeuwen had elk deel van ons land zijn eigen maatstelsel, waarvan de Rijnlandse roede de bekendste is. Deze was weer onderverdeeld in voeten. Voor al deze verschillende stelsels waren er ook meetkettingen in gebruik. De invoering van het Kadaster bracht daarin verandering omdat er in de Requeil Methodique werd voorgeschreven dat men bij de opmetingen voor het Kadaster gebruik moest maken van het huidige decimale stelsel, met de meter als uitgangspunt. Omdat de meethulpen uit 51
die tijd de ketting meetrokken werden zij “kettingtrekkers” genoemd. In de collectie zijn bijna alle meetkettingen uitgevoerd in het metrieke stelsel, alleen de onder nr. 1535 genoemde, heeft schalmen met een lengte van 1 (Engelse) voet. Bij het meten met meetkettingen werd ook gebruik gemaakt van meetpennen. Deze staan beschreven onder nr. 3. 52 nr. Meetkettingen omschrijving jaar 1534 Lengte 10 meter, lengte van de schalmen 25 cm. 1 handvat is incompleet. Uitgeleend aan kantoor Eindhoven. Tot ± 1910. 1535 Lengte 100 (Engelse) feet (!), lengte van de schalmen 1 foot, bij elkaar gehouden d.m.v. een leren riempje. Fabrikant: Rabone Chesterman; made in England. Per tien feet is een metalen plaatje bijgevoegd, om het tellen te vereenvoudigen. 1536 Lengte 10 meter, lengte van de schalmen 20 cm. Per 20 cm een ijzeren ringetje, per meter een koperen ringetje, op de 5 meter zit een los aanhangsel. Tot ± 1910. 1537 Lengte 20 meter, lengte van de schalmen 50 cm. De maatverdeling begint en eindigt bij de uitholling in het midden van het handvat. Op iedere meter is een klein driehoekig plaatje bijgevoegd met daarop een cijfer dat het aantal meters aangeeft. 1538 Lengte 10 meter, lengte van de schalmen 50 cm. Op 5 meter is een langwerpig tussenstuk aangebracht. Tot ± 1910. 1539 Lengte 10 meter, lengte van de schalmen 20 cm. Per 20 cm een ijzeren ringetje, per meter een koperen ringetje, op de 5 meter zit een los aanhangsel. Opschrift: “10 Metre”. 1540 Incompleet, 36 schalmen (niet allemaal van gelijke lengte) en 2 grote tussenstukken. Geen handvaten aanwezig. De normale schalmen zijn 25 cm. Komt van kantoor Assen. 1541 Lengte 20 meter, schalmen van 50 cm. Fabrikant: Chesterman Cheffield, Engd. Per meter is een koperen plaatje bijgevoegd met meter aanduiding bijv. 1/19, 2/18 enz. 1542 Lengte 20m, lengte van de schalmen 20 cm. 1543-1545 Gereserveerd 2. Meetbanden Rond 1900 begon men bij het Kadaster in te zien, dat de meetketting te onnauwkeurig was voor de in die tijd gestelde eisen. In de “Algemene instructie voor de Ambtenaren van het Kadaster”, (1918) vinden we onder art. 38 de volgende
Page 2: I. LANDMEETKUNDIGE INSTRUMENTEN49
Page 8 and 9: 1557 Kadastermeetband, lengte 20 me
Page 10 and 11: 1604 Set van 11 meetpennen, lengte
Page 12 and 13: 1616 Set van 6 driehoekige jalons,
Page 14 and 15: 8. Prisma’s en hoekspiegels Een v
Page 16 and 17: 1659 Dubbel pentagon prisma, met gl
Page 18 and 19: Het meten van afstanden m.b.v. van
Page 20 and 21: meetgegevens. Andere waren gekoppel
Page 22 and 23: de meest belangrijke hoekmetingen,
Page 24 and 25: 1762 Twee ruiterniveau’s, zwart e
Page 26 and 27: 15. Grafometers In de tijd van de o
Page 28 and 29: HULPINSTRUMENTEN EN HULPMATERIALEN
Page 30 and 31: 18. Afstandsbaken Om te kunnen mete
Page 32 and 33: Bij het meten met de elektro-optisc
Page 34 and 35: 20. Schietloden voor opstelling the
Page 36 and 37: 22. Richtmerken De richtmerken ware
Page 38 and 39: 1942 Veldboek Betacord 64, fabrikan
Page 40 and 41: 1962 Koperen verkenningsheliotroop,
Page 42 and 43: 2001 Altimeter Barometer, merk YCM,
Page 44 and 45: collectie, die alle nr. 2060 hebben
Page 46 and 47: 2055 Drie beschermingsdoppen om op
Page 48: Reclame voor meet- en tekenapparatu

I. Landmeetkundige instrumenten

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?